C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricageDe bond van fabrikanten vanbetonproducten in Nederland(BFBN) is de koepel van deze be-drijfstak. De omzet van de BFBNleden bedraagt jaarlijks circaf. 2,6 miljard; het aantal werk-nemers ligt rond de 8500.Over het wat en hoe van deprefab-betonindustrie wordt opvier fronten gekeken: Mensen,Methode, Materieel en Materiaal.M e n s e nVoor de werknemers in de pre-fab-industrie zijn de werkom-standigheden van groot belang.Kwaliteitsbewust werken behoeftondersteuning en aandacht. Omin te spelen op veranderingenzijn vakopleidingen zoals deBFBN die organiseert, onmis-baar. Deze opleidingen en aan-dacht voor veiligheid, werkom-standigheden en milieubewustwerken, verbeteren de omstan-digheden in de fabriek, verhogende betrokkenheid en scheppenmede de voorwaarden om jongemensen aan te trekken.M e t h o d eOm in de markt te kunnen ope-reren, moeten bedrijven eengoede organisatie hebben en defaalkansen voortdurend minima-liseren. Dit vraagt een heldereprocesanalyse. De modernebetonindustrie moet dus eenflexibele organisatie bezitten dieop de markt vakkundig weet teopereren, gekoppeld aan vak-manschap. Intern is het nodigeen ontkoppeling aan te brengentussen voortraject, productie &transport en levering & montage.De bedrijfstak Prefab Beton*prof.ir. H.W. Bennenk, hoogleraar TU Eindhoven* Artikel op basis van de lezing, uit-gesproken door de auteur, tijdens deBetondag 1998 te Rotterdam.Omzet van de BFBNverdeeld over woningen,verhardingen, leidingen enciviele productenUtiliteitsbouwproject, gekenmerkt door de toepassing van verschillende elementenDe mensen in de prefab-industriecement 1999 854Geprefabriceerd beton is niet uit demoderne wijze van bouwen weg tedenken. Oorspronkelijk werd prefa-bricage gekenmerkt door een groterepetitie van bouwelementen. Dewoningbouw uit de jaren '60 is hier-van nog altijd een bekend voorbeeld.In de jaren '70 deed de individuelevrijheid ook in de gebouwde omge-ving zijn intrede en destijds had deprefab-industrie daarop geen goedantwoord. Eind jaren '80 zijn verbe-terde producten op de markt geko-men; er is ge?nvesteerd in modernetechnologie en technieken; de com-puter werd breed ingezet. Het resul-taat: de prefab-industrie leerdenaast het produceren van de velereguliere elementen, in te spelen ophet produceren van kleinere series,zonder dat de kosten onbeheersbaaruit de hand liepen. Tegelijkertijd kwamer meer aandacht voor kwaliteit, ar-beidsomstandigheden en het milieu.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricageIn het voortraject worden ordersbinnengehaald, zo nodig wordenalternatieven ontwikkeld, diemoeten resulteren in het ver-koopcontract, waarin een just-in-time levering veelal expliciet isvastgelegd.In de praktijk ligt de druk altijdop de engineering, wegens ge-brek aan gegevens die nodig zijnin die eerste fase. Vandaar datsteeds wordt getracht de lead-time te verkorten.Expertise vanuit de industrieoverdragen op de markt gebeurtmet informatie, publicaties enboeken. Beschikbaar zijn soft-ware programma's voor het bere-kenen van vloeren, PREPAL(betonpalenleveranciers) heeftdrie boeken uitgebracht enBelton (grote elementen) deedmet de uitgave Verbindingen,Gevels en Woningbouw hetzelf-de, gericht op de marktpartijenen het onderwijs (HBO).Een sterk punt van de prefab-industrie is de logistieke deskun-digheid, het beheersen van deinformatie- en goederenstroom.De tegenwoordige tekeningen,gemaakt via CAD-systemen, vor-men de ingang naar de CAD-CAM-systemen. Daarmee komtde productie in beeld.M a t e r i e e lVerschillende ontwikkelingenzijn door de prefab-industrieopgepakt. Als eerste voorbeeld dewapening, die veelal dankzij dekoppeling tussen tekening enberekening automatisch wordtberekend en getekend. De pro-ductie van wapening is sterkgeautomatiseerd en loopt van hetop lengte knippen en sorterenvan wapening tot het maatvoerenvan sparingen, via de digitalegegevens van de elementteke-ning. Lasinstallaties maken hogeproducties van korven en andereingewikkelde wapeningen moge-lijk. Tralieliggers ontstaan opdeze wijze en de productie vanbekistingsplaten heeft een grotegroei genomen. Binnen de maxi-male breedten van 2,4 en 3 mkan elke bekistingsplaat gepro-duceerd en vervoerd worden.Een zelfde situatie geldt voor eenbreedte van 1,20 m voor dekanaalplaten.Bij de productie van kanaalplatenmet slipform- of soortgelijkemachines, gebeurt de maatvoe-ring, aftekening en markeringvia CAD-CAM. De sparingzui-ger, waar geen mensenhand aante pas komt, is een prachtig in-strument om nauwkeurig, zondervergissingen en uiterst snel tekunnen werken.In Nederland wordt circa 1,5 m2vloer per inwoner per jaar gecon-sumeerd. Daarvan is bijna 80%prefab beton.Het carrousselsysteem werd zo'n10 jaar geleden ge?ntroduceerd.Het is een productiesysteem dathet mogelijk maakt om alle han-delingen te ontkoppelen. Dusgeen stagnaties in de productie.Meestal gericht op kleine series,zoals de productie van dragendewanden.Met industri?le producten blijkteen grote vormvrijheid te zijngerealiseerd binnen de maximalematen van de productiemidde-len. In de afgelopen tijd was dateen sterk punt voor bouwendNederland.Transport van grote elementen over de wegMontage van prefabelementen voor geluids-scherm Houtenfoto: Willem HoogTransport van zeer grote elementen (ringlijn Amsterdam), gedeeltelijk over waterfoto: Eppo Notenboomcement 1999 8 55C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gPrefabricageM a t e r i a a lBeton op maat is een trend dieaandacht verdient. De prefab-betonindustrie heeft veel ge?n-vesteerd in het onderzoek naarhogesterktebeton. Door gebrekaan financi?n komt het onder-zoek naar HSB en brand niet ver-der van de grond, waardoor deimplicatie in de voorschriftennog steeds niet is geregeld.Franse ontwikkelingen hebbengeleid tot een beton met zeerhoge sterkte, tot 200 N/mm2. Hetis een betonsoort met staalvezelsen een hoog gehalte aan poeders,een maximale korrel van 6 mmen een laag watergehalte, ontwor-pen voor grote duurzaamheid.Vanuit Nederland wordt een forsaantal gordingen en liggers metlengten van circa 7 en 15m, ge?x-porteerd naar Frankrijk. Het pro-ject is een energiecentrale en aanhet nieuw te vormen balkenroos-ter zullen de koelunits wordenopgehangen; het beton wordtblootgesteld aan grote tempera-tuur- en vochtwisselingen, van-daar de zware eisen.Hogesterktebeton met licht toe-slagmateriaal is in Europees ver-band in onderzoek. Twee Neder-landse bedrijven nemen daaraandeel.Verder is de prefab-betonindus-trie zeer geporteerd van het wer-ken met verdichtingsvrij en ver-dichtingsarm beton. BELTON isbezig met de ontwikkeling enbegin 2000 zullen resultatennaar buiten worden gebracht.Ook de productontwikkeling ismarkant te noemen. Steedsnieuwe producten komen terbeschikking. De bubble deck-vloer is zo'n ontwikkeling. Het iseen verlengstuk van de bekis-tingsplaat, waarbij de kunststofballen machinaal worden ver-vaardigd en ingevlochten tussentralieliggers en bovennet. Grootvoordeel van deze vloeren is hetin twee richtingen dragen.B e s l u i tOntwikkelingen in de opleidingen bewustmaking van personeel,de productie van perfecte ele-menten en de toe te passenmaterialen, zullen verder wordenuitgewerkt door de industrie.Het ontwerpen en producerenvan prefab elementen is eenboeiend vak. Het beeld wat voorde toekomst wordt nagestreefd,is het volgende:de materiaaltechnologie zal eengrote impact hebben op de toe-komstige inrichting van bedrij-ven en zal de verdere automatise-ring in de bouwkolom en de ver-dere automatisering en robotise-ring van de productie bepalen.Het zetten van die stappen vraagtmoed, maar dat is inherent aanhet ondernemen. sOndergrondse parkeergarage Venlo foto: L? Giesencement 1999 856Detail bij overgang naarhoger geluidsscherm (VFD)Productie Bubble-Deckvloerelement