12011 81Constructievloeren op onderwaterbetonir. Wim van der Woerdt1)BAM Infraconsultir. Jeannette Bouwmeester ? van den BosBAM Infraconsult en TU Delft, fac. CiTGLekkende parkeergarages, uitgebreide reparaties en flinkekostenoverschrijdingen: scheurvorming in constructievloerenop onderwaterbeton zorgt al jaren voor problemen bij bouw-projecten. Recent afstudeeronderzoek bij BAM Infraconsult enTU Delft heeft de puzzelstukjes van dit probleem in elkaarweten te leggen en een stappenplan ontwikkeld voor hetbepalen van de kans op scheurvorming.Constructie-vloeren oponderwaterbetonAfstudeeronderzoek naar scheurvormingNu hoort een zekere mate van scheuren bij gewapend beton,maar wanneer scheuren watervoerend worden leidt dit inconstructievloeren op onderwaterbeton tot een aantal proble-men. Ten eerste brengt het de duurzaamheid van de vloer ingevaar, door onder meer de kans op corrosie van de wapening.Daarnaast kan blaasvorming ontstaan bij een afsluitende laagvan bijvoorbeeld asfalt. En natuurlijk zijn er esthetischeredenen waarom scheurvorming onwenselijk is. Bovendien eistde opdrachtgever (en belooft de aannemer) in veel gevallen eenongescheurde vloer op te leveren.De schijnbare onvermijdelijkheid van scheurvorming leidt totdiscussies in de bouwwereld. Zo zal iedereen die ooit betrok-ken is geweest bij een project met constructievloeren op onder-waterbeton bekend zijn met de soms heftige discussie over dezin en onzin van een tussenlaag. Het is daarom belangrijk dathet inzicht in de problematiek van scheurvorming in construc-tievloeren op onderwaterbeton wordt vergroot.1) ir. Wim van der Woerdt is afgestudeerd op het onderzoek `Crack formation in structural slabs onunderwater concrete' op de TU Delft. De afstudeercommissie bestond uit prof.dr.ir. J.C. Walraven(TU Delft), dr.ir. C. van der Veen (TU Delft), ir. S. Pasterkamp (TU Delft), ir. W.J. Bouwmeester(BAM Infraconsult/TU Delft), ing. C. Huisman (BAM Infraconsult).Sinds de jaren zestig wordt in Nederland meestal onderwater-beton gebruikt voor het bouwen onder het grondwaterpeil. Hetonderwaterbeton dient als tijdelijke horizontale afsluiting vande bouwkuip, zodat de bovenliggende constructievloer in dendroge kan worden gemaakt. Vandaag de dag worden construc-tievloeren op onderwaterbeton op grote schaal toegepast in debouw van tunnels, parkeergarages, spoor- en wegenbouw. Maaral wordt de bouwtechniek al bijna vijftig jaar toegepast, regel-matig ontstaat het probleem van watervoerende scheurvormingin de constructievloer.11 scheurvorming in constructie-vloeren op onderwaterbetonzorgt al jaren voor problemenbij bouwprojectenConstructievloeren op onderwaterbeton1201182Doel van het onderzoekDe scheurvorming in constructievloeren op onderwaterbetonwas het onderwerp in een afstudeerdonderzoek aan de TUDelft, dat in samenwerking met BAM Infraconsult is uitge-voerd. Het onderzoek had als doelstelling meer inzicht tecre?ren in de invloedsfactoren op deze scheurvorming en moetresulteren in een praktijkadvies.Om het eindresultaat te verkrijgen is het onderzoek verdeeld inde volgende stappen:? door de heersende opvattingen en de stand van de techniek teanalyseren door middel van een literatuuronderzoek, gecom-bineerd met interviews, is de focus van het onderzoekbepaald;? om de hiaten in de kennis in te vullen, zijn de belangrijksteinvloedsfactoren en grootste onbekenden verder onderzocht.Eindige-elementenmodelleringen zijn gebruikt om deinvloed van de verschillende factoren te kwantificeren;? de resultaten van de modellen zijn gebruikt voor het opstel-len van een rekenmethode en het praktijkadvies.Het probleem van scheurvorming is tweeledig: zowel tijdens deverharding als in het verharde beton kan scheurvorming optre-den. Voor dit onderzoek is alleen de uiteindelijke, verhardeconstructievloer onderzocht. Hierbij is als uitgangspuntgenomen dat de spanningen in het jonge beton oplopen totmaximaal 0,5 maal de treksterkte.Stand van de techniekOorzaken van scheurvorming in verhard betonUit afstudeeronderzoek [1] is gebleken dat watervoerende,doorgaande scheurvorming in constructievloeren op onderwa-terbeton wordt veroorzaakt door opgelegde vervorming.Tijdens de verharding en door klimatologische invloeden,ontstaan temperatuur- en krimpvervormingen in de construc-tievloer. Doordat deze vervormingen (deels) worden verhin-derd door de onderwaterbetonvloer en de funderingspalen,ontstaan spanningen. Trekspanningen kunnen scheurenveroorzaken die doorgaand zijn over de hoogte van deconstructievloer. Doorgaande scheuren met een voldoendegrote scheurwijdte kunnen watervoerend zijn. Opgelegdevervormingen zijn daardoor de meest waarschijnlijke, maaronvoldoende begrepen oorzaak van scheurvorming inconstructievloeren op onderwaterbeton.Later concludeerde CUR commissie VC71 [2] dat een aantalparameters een aanzienlijke invloed heeft op scheurvorming,terwijl ze nog onvoldoende bekend waren. Het temperatuur-verloop in de ondergrond, de onderwaterbetonvloer en deconstructievloer tot ruim een jaar na storten werd als een vande belangrijkste te valideren parameters aangemerkt. Ook heeftVC71 constructieve factoren ge?dentificeerd die van invloedkunnen zijn op scheurvorming. Het ontwerp van de construc-tievloeren op onderwaterbeton kan leiden tot verschillendeprincipeoplossingen, of constructieve varianten. De grootsteverschillen zijn daarbij de diktes van constructievloer enonderwaterbeton, wel of geen tussenlaag en het type (trek)Constructievloeren op onderwaterbeton 12011 83Scheurwijdte beperkende wapeningIn de praktijk wordt veelal geprobeerd de grote spanningen inde constructievloer, die ontstaan door opgelegde vervorming,`weg te wapenen'. Wapening wordt echter pas geactiveerdwanneer het beton scheurt. Wapening bep?rkt daarom alleende scheurwijdte en voorkomt scheurvorming niet. Als descheurwijdte erg klein is, zijn zelfs doorgaande scheuren nietnoodzakelijkerwijs watervoerend. Er is een mogelijkheid tot`self-healing' van scheuren. Om het benodigde wapeningsper-centage te bepalen, wordt de maximaal toelaatbare scheur-wijdte berekend aan de hand van Eurocode 2 deel 1-1 of hetcriterium van Lohmeyer voor self-healing. Er bestaan echterveel randvoorwaarden waaraan de omstandigheden moetenvoldoen om self-healing mogelijk te maken [3], waardoor hetoptreden van dit mechanisme onzeker is.Het benodigde wapeningspercentage wordt berekend op basisvan de maximaal toelaatbare scheurwijdte. Voor de berekeningvan de scheurwijdte moeten de spanningen die worden veroor-zaakt door opgelegde vervormingen bekend zijn. Behalve deonzekerheid in maximaal toelaatbare scheurwijdte is ook degrootte van de spanningen zeer onzeker. Zowel de tempera-tuurbelasting als de mate waarin vervorming wordt verhinderd,is onzeker. Ook spanningen in jong beton worden niet meege-nomen in spanningsberekeningen in verhard beton. Onder-zoek heeft echter aangetoond dat deze spanningen een aanzien-lijke invloed kunnen hebben op de totale spanningen [4]. Deonzekerheid van de invloed van verschillende factoren op despanningen in constructievloeren op onderwaterbeton, maaktde grootte van de spanningen zeer onzeker. Het kan daaromgeen verrassing zijn dat zich in veel praktijkgevallen watervoe-rende scheuren vormen ondanks grondige berekening en extrawapening.Vanwege het gebrek aan betere oplossingen tegen scheurvor-ming in constructievloeren op onderwaterbeton, is extra wape-ning nog steeds de meest toegepaste maatregel om scheurvor-ming te beheersen.InjecterenGoedkoop en vaak toegepast is het injecteren van scheuren.Wanneer scheuren ontstaan is injecteren vaak een doeltref-fende manier van reparatie. Hierdoor, en vanwege de schijn-bare onvermijdelijkheid van scheuren, gaan er inmiddels zelfsstemmen op om scheuren niet meer te voorkomen, maar zogoedkoop mogelijk te ontwerpen en achteraf te injecteren.Hierbij wordt echter over een aantal nadelen heen gekeken.Allereerst kunnen ge?njecteerde scheuren zich in de loop vanpalen. Uit het onderzoek bleek dat er geen constructieve facto-ren waren die consequent samengingen met het scheuren vande constructievloer, maar dat de constructieve variant wel eenaanzienlijke invloed op de scheurvorming moet hebben. Decommissie kwam tot de conclusie dat er nog teveel onzekerheidbestaat over de parameters om tot een verantwoorde aanbeve-ling te komen.Met of zonder tussenlaag?Constructievloeren op onderwaterbeton kunnen worden uitge-voerd met of zonder tussenlaag. Van oudsher werd op deonderwaterbetonvloer een egaliserende laag van zand aange-bracht voordat de constructievloer werd gestort. Dit biedt demogelijkheid lekwater vanuit het onderwaterbeton te draine-ren. Bovendien biedt een tussenlaag de mogelijkheid voor deconstructievloer enigszins vrij te vervormen, waardoor scheur-vorming kan worden verminderd. Het grote nadeel van eentussenlaag is dat vervormingen van de constructievloer tenopzichte van het onderwaterbeton grote dwarskrachten veroor-zaken in de funderingspalen. In het begin van de jaren 90 wasde techniek voor het bouwen van onderwaterbetonvloerensterk verbeterd en was een zandlaag niet langer nodig. Insommige projecten werd de zandlaag dan ook vervangen doorbeton, wat bekend staat als de uitvoeringsvariant zondertussenlaag. Voor een tussenlaag van beton is minder ontgra-ving nodig en ook dwarskrachten in de palen zijn lager, omdatconstructievloer en onderwaterbeton monoliet samenwerken.De monoliete samenwerking gaat echter ten koste van de vrijevervorming van de constructievloer. Ontegenzeggelijk zitten ervoor- en nadelen aan het weglaten van de tussenlaag.In de loop der jaren is discussie ontstaan tussen experts overhet effect van een tussenlaag. Tegenwoordig bestaan er tweekampen: voor en tegen een tussenlaag. Voor beide kampenbestaan er argumenten en dit is een punt waarop hevige discus-sie wordt gevoerd. In werkelijkheid is er geen theoretische basisop grond waarvan men voor of tegen een tussenlaag kan zijn.Ook in de praktijk bestaan van beide varianten gescheurde enongescheurde constructievloeren. Beide kampen zijn echterovertuigd van de voordelen van hun alternatief boven hetandere. Er bestaat daarom de noodzaak voor gefundeerdeargumenten in de discussie over de tussenlaag.1201184relaxatie-factorverhardings-spanningrelaxatie-factorkrimpE-modulusverhinderings-graadspanningen inconstructievloerenop onderwaterbetonthermischeuitzetting2 Spanningsberekening in constructievloeren op onder-waterbeton3 De Sol Air Temperature (equivalente omgevingstempe-ratuur) wordt bepaald door bouwfysische relaties, waar-bij straling een grote rol speelt4 Langeduur-temperatuurmetingen op verschillendehoogtes in een constructievloer op onderwaterbetonaan de hand waarvan het thermisch model is geijktreactie in het betonmengsel kunnen tegenwoordig met eenredelijke nauwkeurigheid worden voorspeld, maar over degrootte van de jaarlijkse temperatuurbelasting op de verhardeconstructievloer bestaat een grote onzekerheid.Conclusies uit literatuurOp basis van het literatuuronderzoek is geconcludeerd datmeer inzicht moet worden opgedaan in de invloedsfactoren opde watervoerende scheurvorming. Hierbij kan de verhardings-fase worden uitgesloten aangezien tegenwoordig adequatemethoden bestaan voor spanningsberekening en daarmeescheurbeheersing in jong beton. De focus moet liggen op hetontwikkelen van berekeningsmethoden voor temperatuurbe-lastingen, die worden veroorzaakt door de buitentemperatuuren opgelegde vervormingen veroorzaken in verhard beton.Daarnaast is voor de grootte van de spanningen de verhinde-ringsgraad van de opgelegde vervormingen van groot belang.Hierbij moet de invloed worden gekwantificeerd van degeometrie en de constructieve variant van constructievloerenop onderwaterbeton op de spanningen.de tijd weer openen, doordat het eindresultaat van de injectieniet altijd goed te waarborgen is. Ook kunnen opgelegdevervormingen, veroorzaakt door temperatuurbelastingen,nieuwe scheuren veroorzaken. Bovendien is het aanzien vaneen project en van de aannemer vanzelfsprekend beter wanneerscheuren worden voorkomen dan achteraf opgelapt. Het blijftimmers een gescheurde vloer.Scheurvorming in verhardend betonVeel onderzoek is gedaan naar scheurvorming in verhardendbeton. Dit heeft geresulteerd in betrouwbare berekeningsme-thoden voor spanningen in jong beton. Met behulp vancomputersoftware (HEAT FEMMASSE of FeC3S) en koelingvan beton tijdens de verhardingsfase kan scheurvorming injong beton worden voorkomen. Hierbij wordt vaak alsuitgangspunt genomen dat de spanningen tijdens de verhar-dingsfase niet boven 0,5 maal de treksterkte mogen komen.Temperatuurbelastingen in verhardend beton moeten afzon-derlijk worden bekeken van de jaarlijkse temperatuurbelastin-gen. De temperatuurbelasting ten gevolge van de exotherme2Constructievloeren op onderwaterbeton 12011 85qiToTSATqc(convectie)qatm(atmosferische tegenstraling)Sol Air Temperatureazqz(kortgolvig)rzqz(kortgolvig)oTo4(langgolvig)qiTo353025201510515-jul-04 4-aug-04 24-aug-04 13-sep-04 3-okt-04 23-okt-04 12-nov-040temperatuur(?C)constructievloer bovenonderwaterbeton middenconstructievloer middentussenlaagwinter kan een verschil in temperatuurbelasting opleveren vanmaximaal 7?C. De geometrie, waaronder de dikte van devloeren en diepte en breedte van de bouwkuip wordenverstaan, maakt een verschil van enkele graden.Model voor verhinderingsgraadEen 3D-constructief model is ontwikkeld om de invloedsfacto-ren op de verhindering van vervorming te onderzoeken. Infiguur 6 en 7 is te zien dat door de temperatuurbelasting devervorming van de constructievloer groter is dan van hetonderwaterbeton. Wanneer de constructie (fictief) vrij kanvervormen, zoals in figuur 6, treden geen spanningen op. Infiguur 7 wordt de vervorming deels verhinderd door de palendie de constructievloer verbinden met het onderwaterbeton.Doordat een tussenlaag van zand is toegepast, kunnen de palenvervormen en heeft de constructievloer enige bewegingsvrij-heid.Het model van figuur 2 is als basis gebruikt voor het berekenenvan de spanningen. Modelleringen zorgen ervoor dat de groot-ste onbekenden - de temperatuurbelasting en de verhinderings-graad - worden bepaald.Eindige-elementenmodellenModel voor temperatuurbelastingVoor de bepaling van de temperatuurbelastingen is gebruikge-maakt van een thermisch model. Dit is een bouwfysisch modeldat de temperatuur in de constructievloer en onderwaterbetonberekent aan de hand van de equivalente omgevingstempera-tuur. Deze wordt bepaald door de omgevingstemperatuur,zonstraling, uitstraling van het oppervlak en de ligging van deconstructievloer. Dit is grafisch weergegeven in figuur 3. Deequivalente omgevingstemperatuur kan worden bepaald vanuitmeetwaarden van het KNMI en dient als basis voor de bereke-ning van de temperatuurbelasting.Een eindige-elementenmodel is ontwikkeld dat nauwkeurig detemperatuurbelasting kan bepalen in constructievloeren oponderwaterbeton. Gebaseerd op langetermijn-temperatuurme-tingen uit de praktijk is het model geijkt. In figuur 4 is de prak-tijkmeting te zien, waarbij twee dingen opvallen:? de jaarlijkse temperatuurveranderingen van constructievloeren onderwaterbeton zijn ongelijk;? de temperatuurverandering van het onderwaterbeton tengevolge van de buitentemperatuur is aanzienlijk.Doordat de temperatuurveranderingen van constructievloer enonderwaterbeton verschillend zijn, zijn ook de uitzettingenverschillend. Dit zorgt voor spanningen in de constructievloer.Het verschil in temperatuurverandering is daarom de tempera-tuurbelasting. Door de geometrie van de constructie te vari?renis de invloed van verschillende factoren op de temperatuurbe-lasting bepaald. Temperatuurbelastingen op een willekeurigeconstructievloer op onderwaterbeton kunnen nu nauwkeurigworden berekend.De berekeningen in het thermische model hebben geresulteerdin een besef van de grootte van de temperatuurbelasting. Detemperatuurbelasting kan vari?ren tussen 3 en 17 ?C. De groot-ste invloedsfactor is, zoals verwacht, de maand van storten vande constructievloer. Het verschil tussen storten in zomer of34Constructievloeren op onderwaterbeton1201186MNMXXYZ-.00108-.960E-03-.840E-03-.720E-03-.600E-03-.480E-03-.360E-03-.240E-03-.120E-030Temperatuurbelasting referentiecaseWat is de maand van storten?BerekeningtemperatuurbelastingZijn er afwijkingen van referentie case?TemperatuurbelastingTheoretische verhinderingsgraadWordt een tussenlaag toegepast?Worden Gewi-palen toegepast?Aantal palenrijen in lengte mootDikte tussenlaag > 400 mm?VerhinderingsgraadSpanning uit verhardingWat is de maand van storten?Relaxatiefactor en ElasticiteitsmodulusWat is de dikte van de constructievloer?KrimpfactorInvloedsfactorenResultaten uit voorgaande stappenSpanningsberekening, guur 2Spanning < 0,6 ? treksterkte?ScheurvormingwaarschijnlijkScheurvormingniet waarschijnlijkNEE JANEE JANEE JANEE JANEE JABerekeningverhinderingsgraadBerekeninginvloedsfactorenBerekeningspanningconstructievloerVoor deze stap is informatienodig uit ontwerptabellenVoor deze stap is informatienodig uit ontwerpformulesResultaat van de stapInputgegevensLeganda:In het constructieve model zijn verschillende constructievevarianten onderzocht: met en zonder tussenlaag en met prefabof Gewi-palen. Hierdoor is meer inzicht verkregen in deinvloedsfactoren op de verhinderingsgraad en de dwarskrach-ten in de palen. Het is nu mogelijk de verhinderingsgraad vanelke willekeurige constructieve variant en geometrie vanconstructievloeren op onderwaterbeton te berekenen.De verhinderingsgraad wordt voor een groot deel be?nvloeddoor de constructieve variant. Wanneer geen tussenlaag wordttoegepast, werken de constructievloer en het onderwaterbetonmonoliet samen. De verhinderingsgraad kan dan wordenbepaald uit de dikte- en stijfheidverhoudingen van de vloeren;dit is de theoretische verhinderingsgraad. Hier geldt dat eendikkere constructievloer of een dunnere onderwaterbetonvloergunstig is voor de verhinderingsgraad.De theoretische verhinderingsgraad kan alleen worden vermin-derd door het aanbrengen van een tussenlaag. Dit is de enigemanier om de constructievloer vrijer te laten vervormen endaarmee de verhinderingsgraad te reduceren. De vrijerevervorming is het gevolg van afschuifvervorming van de palenen er bestaat een mogelijkheid dat de palen bezwijken opafschuiving.Toepassing van Gewi-palen zorgt voor grotere bewegingsvrijheidvan de constructievloer en daardoor een reductie in verhinde-ringsgraad tot 30%. De lengte van de moten tussen de dilatatie-voegen heeft ook invloed. Minimaliseren van het aantal palen inde lengte van een moot kan de verhinderingsgraad aanzienlijkverminderen. Een dikkere tussenlaag kan zowel de verhinde-ringsgraad als de dwarskracht op de palen verminderen. Degenoemde factoren dragen door invloed op de verhinderings-graad bij aan het reduceren van de kans op scheurvorming.Toepassing in de praktijkRekenmodel bouwpraktijkDoor dit onderzoek is het nu goed mogelijk met een goedenauwkeurigheid de spanningen in constructievloeren oponderwaterbeton te bepalen. Eindige-elementenmodellenkunnen voor een willekeurige constructieve variant de tempe-ratuurbelasting en de verhinderingsgraad uitrekenen. Voorpraktisch gebruik zijn de ingewikkelde modellen getransfor-meerd tot eenvoudige berekeningsmethoden. Gebaseerd op deresultaten van het model, zijn handberekeningsmethodenontwikkeld voor grote toepasbaarheid in de bouw. De volledigemethode staat beschreven in [5] en het stroommodel bij dit56Constructievloeren op onderwaterbeton 12011 87MNMXXYZ-.715E-03-.636E-03-.556E-03-.477E-03-.397E-03-.318E-03-.238E-03-.159E-03-.795E-0405 Stroommodel voor hetbepalen van spanningenin constructievloeren oponderwaterbeton6 Vrije vervorming van deconstructievloer7 Verhinderde vervormingvan de constructievloerdoor prefab palen enonderwaterbetonde volgende conclusies worden getrokken:? de dikte van het onderwaterbeton moet zo klein mogelijkzijn; dit vermindert spanningen in de constructievloer enreduceert kosten;? alleen door de toepassing van een tussenlaag kan verhinde-ring van vervorming worden verminderd. Dwarskrachten inde palen kunnen echter hoger zijn dan de schuifsterkte;? toepassing van Gewi-palen is een effectieve maatregel voorhet verminderen van spanningen in de constructievloer.Bovendien is het minder waarschijnlijk dat Gewi-palenbezwijken op afschuiving dan prefab-betonpalen. Vervangenvan prefab door Gewi-palen kan kostbaar zijn en effecthebben op het ontwerp. Gebaseerd op de noodzaak de kansop scheurvorming te verlagen, moet worden afgewogen ofeen investering in Gewi-palen de moeite waard is;? toepassing van moten langer dan 20 m (zes palen in de lengtevan een moot) moet zoveel mogelijk worden vermeden. Despanningen in langere moten zullen bij toepassing van eentussenlaag hoger zijn dan in korte moten;? extra wapening is geen aan te bevelen maatregel voor hetbeheersen van scheurvorming. Beperking van de scheur-wijdte door het toevoegen van wapening is erg duur en voor-komt scheurvorming niet;? wanneer scheuren ontstaan is injectie een relatief goedkopeoplossing voor het probleem; het is echter niet wenselijk uitte gaan van deze oplossing.Tot slotMet de methoden beschreven in dit onderzoek, kan de span-ningsberekening in constructievloeren op onderwaterbetonnauwkeurig worden gedaan met behulp van eindige-elemen-tenmodellen. Ook een snelle schatting van de kans op scheur-vorming kan worden gemaakt door nieuw ontwikkelde hand-berekeningsmethoden. Wanneer de kans op scheurvormingonaanvaardbaar hoog is, kan nu een gefundeerde keuze voormaatregelen worden gemaakt om de spanningen te verlagen.De nieuwe ontwikkelingen in dit verslag verduidelijken veelonzekerheden. Het onderzoek vergroot het inzicht in deinvloedsfactoren op scheurvorming in constructievloeren oponderwaterbeton aanzienlijk en ontwikkelde een eenvoudigerekenmethode die goed toepasbaar is in de beroepspraktijk. artikel (fig. 5). Deze methode maakt het mogelijk de spannin-gen in een willekeurige constructievloer op onderwaterbetonzeer snel en met redelijke nauwkeurigheid te bepalen. Voorspanningen in verhardend beton moet een aanname wordengedaan. In dit onderzoek is uitgegaan van een gebruikelijkewaarde van 0,5 maal de treksterkte. De overige factoren voorspanningsberekening worden bepaald aan de hand van deresultaten van het onderzoek.Voor het beoordelen van praktijkmaatregelen is de kans opscheurvorming bepaald. De waarschijnlijkheid van scheurvor-ming is gerelateerd aan de verhouding van spanningen en trek-sterkte. Ook een veiligheidsfactor is bepaald op basis vankarakteristieke waarden van de spanningen en de treksterkte[6]. Wanneer de kans op scheurvorming groter wordt dangewenst (de veiligheidsfactor wordt dan kleiner dan 1), kunnenmaatregelen worden genomen ter beheersing van scheurvor-ming.PraktijkadviesMaatregelen voor scheurbeheersing toegepast in de praktijk ende resultaten van het onderzoek zijn gebruikt om een praktijk-advies op te stellen. Om te bepalen welke maatregelen geschiktzijn voor toepassing in de praktijk, is de effici?ntie vanverschillende praktijkmaatregelen bepaald. De effici?ntie vande maatregelen wordt bepaald door het vergelijken van devermindering van de spanningen en de kosten van de maatre-gelen. Gebaseerd op de effici?ntie van de maatregelen kunnen Literatuur1 Boef, E.M. den, Scheurvorming intunnelvloeren. TU Delft, 1996.2 Scheurgedrag en berekening vanconstructievloeren van gewapendbeton op onderwaterbetonvloeren.CUR-rapport 2007-3, CURNET, Gouda.3 Breugel, K. van, Self-Healing en vloei-stofdichtheid. Cement 2003/7.4 Rostasy, F.S., M. Laube, et al., Online-Monitoring des Temperaturzwangs f?rein Trogbauwerk am HauptbahnhofBerlin infolge Kopplung des Trogs mitder Unterwasserbetonsohle. Bautech-nik 83-12, 2006.5 Woerdt, W.H. van der, Crack formationin structural slabs on underwaterconcrete. TU Delft, 2010.6 Breugel, K. van, C. van der Veen, et al.,Betonconstructies onder temperatuur-en krimpvervormingen, therorie enpraktijk. BetonPrisma,`s Hertogen-bosch, 1998.7 Beurze, R.S., Beperking van scheurvor-ming in constructievloeren op onder-waterbeton. Cement 2005/6.8 Galjaard, J.C., Constructievloeren oponderwaterbeton. Cement 2007/6.7