Constructieve schade 82010 75ConstructieveschadeOp 24 en 27 augustus 1999 bezweken twee spanten in een zwembad. Het schadegeval kwam bijde Raad van Arbitrage voor de Bouw terecht. Wat bleek: de aannemer had geen detailberekenin-gen gemaakt. Hij verklaarde dat hij het werk `op het gevoel' uitvoerde. Opmerkelijk, omdat heteen overspanning van 50 m betrof. Dit vormt ??n van de in totaal 151 schadegevallen die in hetkader van een afstudeeronderzoek aan de TU Delft zijn onderzocht. Het onderzoek geeft behalvekwantitatieve informatie over schade, ook inzicht in achtergronden van falen.11 Instorting van een 13 verdiepingenhoog appartementengebouw inShanghai bron: WFAOnderzoek aan TU Delft geeft informatie over oorzakenConstructieve schade8201076ontwerpfout34%uitvoeringsfout32%ontwerp- enuitvoeringsfout20%overmacht1%materiaalfout6%combinatie vanverschillendefouten3%fabricagefout1%gebruiksfout3% fout inontwerpkeuze38%fout inberekening54%fout in tekening8%niet uitgevoerdconform ontwerp33%onjuistemontage42%beschadiging2%onjuisteuitvoeringsmethode23%2 Type fout3 Ontwerpfouten4 UitvoeringsfoutenOnderzoek naar schadeIn de jaren 1966 en 1979 tot 1983 heeft de Stichting Bouwre-search constructieve schade onderzocht. Men wilde de oorza-ken van bouwfouten met ernstige gevolgen voor de persoon-lijke veiligheid of de economie bestuderen. Na 1983 vermin-derde de aandacht voor constructieve veiligheid weer.Op 5 augustus 2002 stortte er tijdens hevige regenval een aantaldaken in, waaronder het dak van de Ikea in Amsterdam. DeVROM-Inspectie startte een onderzoek naar de oorzaken vandeze instortingsgevallen. Het rapport dat hieruit voortkwam, gafmede aanleiding een aantal andere onderzoeken te starten [1].Het project `Leren van instortingen!' van CUR onderzocht eenaantal grote instortingen, zoals die van de balkons in Maastrichten het parkeerdek in Tiel [2]. De Onderzoeksraad voor Veilig-heid kwam met een rapport over vallende gevelplaten [3]. Totslot heeft TNO in opdracht van het Platform ConstructieveVeiligheid een registratiesysteem opgezet, genaamd ABC-meld-punt, dat zowel instortingen als bijna-instortingen registreert(fig. 13).Ondertussen werd er op de website van de Raad van Arbitragevoor de Bouw (RvA) een zoekportal geopend. Hierin zijn allevonnissen vanaf 1992 in een geanonimiseerde vorm onlinegepubliceerd. De RvA doet uitspraken over diverse onderwer-pen, zoals allerlei gebreken in bouwwerken, meer- en minder-werk en aanbestedingen. Ongeveer 1% van de geschillen gaatover constructieve schade. Vonnissen bieden zo ook een bronvoor onderzoek. De arbiters zijn deskundigen uit de bouwwe-reld, wat de betrouwbaarheid van het onderzoek ten goede komt.In totaal zijn er met behulp van zoektermen in de zoekportal 151schadegevallen gevonden en in de database opgenomen.In het onderzoek is constructieve schade gedefinieerd als deschade waarbij de veiligheid in het geding is of de bruikbaarheidis verhinderd. Behalve instortingen, gevallen van instabiliteit,grote vervormingen en onvoldoende hechting (bij gevelbekle-ding en dakbedekking), omvat constructieve schade ook verzak-kingen, scheurvorming, materiaalaantasting en lekkages. Daar-naast bevat de database kleine (met een schadebedrag vanenkele duizenden euro's) en grote schadegevallen (met een scha-debedrag van meer dan 1 miljoen). Het onderzoek geeft duseen breed perspectief van schade in bouwwerken in Nederland.Analyse van de schadegevallenVeel vonnissen geven informatie over de oorzaak of oorzakenvan een schadegeval. Als wordt gekeken naar het type fout, danblijkt dat ontwerpfouten en uitvoeringsfouten zeer vaak voor-komen. Er is sprake van ??n ontwerpfout, ??n uitvoeringsfout,verschillende ontwerpfouten of verschillende uitvoeringsfou-ten. Daarnaast komen er ook combinaties van ontwerp- enuitvoeringsfouten voor. 34% van de constructieve schade wordtveroorzaakt door een of meer ontwerpfouten, 32% door een ofmeer uitvoeringsfouten en 20% door een combinatie van beide.Ontwerp- en uitvoeringsfouten hebben zo samen een aandeelvan 86% (fig. 2).Elk type fout heeft bepaalde, veelvoorkomende oorzaken. Bijde ontwerpfouten is het aandeel fouten in de berekening hetgrootst (54%, fig. 3). Hieronder valt ook het niet maken vanberekeningen. Soms wordt er helemaal geen berekeninggemaakt, soms worden er geen detailberekeningen gemaakt enin andere gevallen wordt er geen nieuwe berekening gemaaktnadat er wijzigingen zijn doorgevoerd. Daarnaast gaat het bijveel schadegevallen om een fout in een ontwerpkeuze (38%).Een voorbeeld hiervan is de keuze voor een verkeerd typefundering (op staal in plaats van op palen).Bij de uitvoeringsfouten is het aantal `onjuiste montages' hetgrootst (42%, fig. 4). Voorbeelden hiervan zijn het niet goedbevestigen van gevelplaten en een onjuiste ligging van de wape-ning. In 33% van de gevallen bleek de oorzaak te liggen in hetniet uitvoeren conform ontwerp. Bij deze categorie is er gere-geld sprake van een te kleine hoeveelheid: bepaalde onderdelenzijn in mindere mate of zelfs helemaal niet uitgevoerd. Eenir. Wouter Boot1)ir. Karel TerwelTU Delft, faculteit CiTG1) ir. Wouter Boot is afgestu-deerd op het onderzoek`Constructieve schade inbouwwerken ' aan de TUDelft. De afstudeercommis-sie bestond uit prof.Dipl.-ing. J.N.J.A. Vambersky,prof.mr.dr. M.A.B. Chao-Duivis, ir. K.C. Terwel(allen TU Delft), ir. E.J.Kool (VROM-Inspectie) enir. P. de Jong.2 3 4Constructieve schade 82010 77beton26%wapeningin beton7%staal26%afwerking20%overig8%staal-beton0%steen6%hout7%hoofddraag-constructie54%fundering13%bouwkundig18%anders15%utiliteitsbouw54%overig4%woningbouw36%GWW6%0102030405060ontwerpfoutuitvoeringsfoutgebruiksfoutovermachtmateriaalfoutcombinatievanverschillendefoutendatabase RvAABC-meldpunt%schadegevallen/foutenlen. Als naar het constructiemateriaal wordt gekeken, is hetaandeel in beton het grootst (33%); daarna volgt staal met 26%.Beton wordt in Nederland veel meer als constructiemateriaalgebruikt dan staal. De database bevat dus relatief veel schade instalen constructies. Dit kan grotendeels worden verklaard dooreen groot aantal schadegevallen als gevolg van wateraccumula-tie. De belangrijkste oorzaak hiervan is een gebrek in de nood-afvoeren (geheel niet aanwezig, te hoog geplaatst of met een tekleine capaciteit) en ontwerpfouten blijken hierbij relatief veelte worden gemaakt.Vergelijking met ABC-meldpuntABC-meldpunt [4] werkt op basis van anonieme meldingenvan constructieve fouten. Vaak leiden deze fouten niet totschade. In 2009 is er een eindevaluatie van de meldingen tot enmet 15 maart 2008 geweest [5]. Deze evaluatie biedt een bronvan vergelijkingsmateriaal, ook omdat de rubricering groten-deels hetzelfde is (fig. 8). De resultaten van het ABC-meldpuntlaten overeenkomsten zien wat betreft het type fout en deconstructie-onderdelen.Het percentage ontwerpfouten bij het ABC is enigszins hoger.Een verklaring hiervoor is dat het bij het ABC voor een grootdeel fouten en geen schade betreft. Het feit dat zij blijkbaar zijngesignaleerd voordat er schade is opgetreden, maakt dat er inde werkelijkheid minder fouten in de ontwerpfase zitten die tengrondslag liggen aan schade. Een andere verklaring kan liggenin een aantal beperkingen die het gebruik van vonnissen vooronderzoek met zich brengen.`onjuiste uitvoeringsmethode' zorgde in 23% van de gevallenvoor schade. Een voorbeeld hiervan is het te vroeg verwijderenvan stempels. Beschadigingen blijken, in tegenstelling tot dewerkelijkheid, in de database nauwelijks voor te komen (2%).Wordt er verder ingezoomd op de oorzaken, dan is daarin eenbrede variatie te onderscheiden: het dak niet voorzien vannoodoverstorten, het vergeten van belastinggevallen, hetverkeerd schematiseren van de constructie, het niet tekenenvan constructie-elementen, het toepassen van ongeschiktematerialen, een onjuiste volgorde van montage, een slechtekwaliteit van het laswerk en het overbelasten van het bouwwerkdoor de gebruiker.De meeste vonnissen bevatten geen gegevens over achterlig-gende oorzaken. Uit de vonnissen die hierover wel informatiebevatten, blijkt dat communicatiefouten relatief vaak voorko-men. Bezuinigingen, onvoldoende kennis, tijdsdruk en onzorg-vuldigheid zijn ook te vinden. Uit de database blijkt verder dater een aantal factoren op een ander niveau een rol speelt. Hier-onder vallen het onvoldoende toezicht houden, onvoldoendeinterne controle, wijzigingen in het ontwerp, het onvoldoendeonderzoek doen (bijvoorbeeld naar de bodemgesteldheid) enhet niet adequaat reageren op de eerste verschijnselen vanschade of andere signalen dat er iets mis is.Vonnissen bevatten daarnaast informatie over het type bouw-werk, het constructiemateriaal, het constructie-onderdeel, deaard van de schade en de fase waarin de schade is ontstaan(fig. 5-7, 9 en 10). 54% van de schadegevallen betreft de hoofd-draagconstructie. Onderdelen van de hoofddraagconstructiewaarin vaak schade optreedt, zijn daken (33%), wanden (27%)en vloeren (22%). Bouwkundige elementen kunnen ook vooreen onveilige situatie zorgen. De meeste bouwkundige schadetreedt op in gevels (37%), daken (21%) en plafonds (21%). Bijbouwkundige schade blijken uitvoeringsfouten relatief vaakvoor te komen. De categorie `anders' bestaat uit damwanden,hulpconstructies, balkons en alle overige constructie-onderde-7655 Type bouwwerk6 Constructiemateriaal7 Constructieonderdeel8 Vergelijking type fouten8Constructieve schade8201078bezwijken28%doorbuiging10%scheuren12%materiaalaantasting7%instabiliteit7%hechting12%beschadiging1%overig1%verzakking16%wateroverlast6%gebruiksfase67%herbouw1% sloop0%onderhoud enrenovatie4%verbouwing enuitbreiding3%uitvoeringsfase25%9 Aard van de schade10 Fase waarin de schade is ontdekt11 Instorting dak ijsbaan Bad Reichenhallren van het controlemechanisme, is het optimaliseren van hetgemeentelijk bouwtoezicht. Onderzoek laat zien dat er bijgemeenten vaak te weinig capaciteit en deskundigheid zijn vooradequate controle en toezicht [7]. Volgens Van der Heijden, diepromoveerde aan de TU Delft op de vraag hoe private partijenzo optimaal mogelijk bij het handhaven van bouwregelgevingkunnen worden betrokken, kan deels privatiseren een gunstigeffect hebben op de effectiviteit en effici?ntie van het bouwtoe-zicht [8]. Op dit moment worden er in Nederland verschillendeConclusie en aanbevelingenVeel schade kan worden voorkomen door het verbeteren vanhet controlemechanisme. Matousek en Schneider zijn op basisvan een omvangrijk onderzoek betreffende 800 schadegevallenin Europa tot ongeveer dezelfde conclusie gekomen [6]. Eenoplossing kan worden gezocht in het verplicht stellen van eencontrole op het ontwerp en toezicht op de uitvoering. Dit zoubijvoorbeeld kunnen worden geregeld in het Besluit indie-ningsvereisten aanvraag bouwvergunning (Biab). Een ontwik-keling die daarnaast een bijdrage kan leveren aan het verbete-9 1011Constructieve schade 82010 7912 Instorting van het dak vanhet Olympisch stadion in1999 was onderdeel vanhet onderzoek bron: WFA13 Opvallende gebeurtenis-sen en acties constructie-ve veiligheid in het laatstedecennium LiTeraTuur1 VROM-Inspectie, Instortingen vanlichte platte daken. Ministerie vanVROM, 2003.2 Leren van Instortingen, rapport fase I,en Leren van Instortingen - hetvervolgtraject. CUR 2005 resp. 2006.3 Veiligheidsproblemen met gevelbekle-ding. Onderzoeksraad Voor Veiligheid,2006.4 www.abcmeldpunt.nl.5 Nelisse, R.M.L. & Dieteren, G.G.A., Pilot-registratie ABC. TNO, 2009.6 Matousek, M. & Schneider, J., Untersu-chungen zur Struktur des Sicherheits-problems bei Bauwerken. Institut f?rBaustatik und Konstruktion ETH, 1976.7 VROM-Inspectie sluit vier jaar gemeen-teonderzoeken af, en Kasteel of kaar-tenhuis, een discussiestuk overconstructieve (on)veiligheid. VROM-Inspectie en Ministerie van VROM 2007.8 Heijden, J. van der, De voor- ennadelen van privatisering van hetbouwtoezicht. Instituut voor Bouw-recht, Den Haag, 2009.praktijkproeven gedaan. Hopelijk zullen deze proeven uitein-delijk ook tot de gewenste verandering gaan leiden.Verder is de constructieve veiligheid gebaat bij een verplichteregistratie van grote bouwincidenten. Alle onderzoeken op hetgebied van constructieve schade hebben allerlei beperkingen.Juiste maatregelen kunnen alleen worden getroffen als preciesbekend is waar en welke problemen er zijn. De vliegtuigindus-trie bijvoorbeeld kent al een verplichte registratie. Daarbij is hetvan belang dat het onderzoek wordt verricht door een onafhan-kelijke organisatie.Concluderend kan worden gesteld dat constructieve schadeontstaat in zowel ontwerp als uitvoering. Om constructieveschade te verminderen zijn maatregelen nodig in zowelontwerpfase als uitvoeringsfase. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010gebeurtenisactieInstorten toneel-toren HoornRapportInstorting vanplatte dakenRapport Lerenvan Instortingenfase 1RapportBouwkundigeschades tgvsneeuwvalRapport Veilig-heidsproblemenmet gevel-bekledingRapport Kasteelof kaartenhuis?RapportCompendiumAanpakConstructieveVeiligheidRapport pilot-registratie ABC-meldpuntBoek Leren vanInstortingenRapport Lerenvan Geo-technisch falenEerstebe?digingenconstructeurs-registerInstortenparkeerdek TielInstorten plattedaken regenvalInstortenbalkonsMaastrichtSchadekolomkoppenKerkradePaalbreuk Vliet-landziekenhuisLekkage bouw-put MiddelburgVallen gevel-platen HiltonRotterdamInstortenplatte dakensneeuwvalProblemenStadshart AlmereInstorten werf-trap UtrechtScheurenBos- enLommerpleinVallendegevelplatenHoftorenVerzakkenwoningenVijzelgrachtInstorting vloerB-Tower,Rotterdam1213