A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pDiscussiecement 2005 614Het recruteren van ervaren projectleider-constructeurswordt op onze arbeidsmarkt steeds moeilijker. Tot die con-statering kwam recent ook Peter Blokland, webmaker bijhet landelijk opererende werving- en selectiebureau Vitae.Opzijnzoektochtnaardeachterliggendeoorzaken,kruistehij het pad van Cement. Gezamenlijk ontstond het idee ditfeit eens bij de wortel te onderzoeken: het onderwijs. Hoekomt het toch dat er steeds minder jongeren kiezen voorde bouwtechniek, en in het bijzonder de specialisatie`Constructie'? Zijn de te volgen vakken echt zo moeilijk, ishet af te leggen carri?repad vergeleken bij andere beroepente lang en saai of zijn jongeren gewoon te weinig op dehoogte van de boeiende kanten van het beroep? En is hetconstructieonderwijs wel genoeg `met de tijd' meege-gaan? Allemaal eenvoudige vragen, die echter niet zogemakkelijk zijn te beantwoorden.Besloten werd een forum van deskundigen uit te nodigen.De constructeurs Remko Wiltjer (IMd) en Veron Ruppert(Evers Partners) werden gekoppeld aan de docenten FelixSoons (TU Delft, fac. CiTG) en Johan Kousemaker (HaagseHogeschool) en de studenten Thijs Huijsmans (TUEindhoven) en Joost van de Maarel (Avans Hogeschool,'s-Hertogenbosch). Plaats van handeling: de Raadszaalvan de gemeente Ouderkerk aan de Amstel. Obligateopeningsvraag: "Heeft de constructeur een saai imago ofjuist helemaal geen?"CONSTRUCTIEFONTWERPEN ISLEUK!Het forum bijeen op denieuwbouwlocatie van hetgemeentehuis vanOuderkerk aan de Amstel.Vlnr: Peter Blokland, FelixSoons, Remko Wiltjer, uwredacteur, Thijs Huijsmans,Johan Kousemaker, Joostvan de Maarel en VeronRuppertfoto's: Jan Peter FieringA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pDiscussiecement 2005 6 15Remko Wiltjer: Op een verjaardag moet ik altijduitleggen wat een constructeur doet. Dan vertel ikdat wij zorgen dat een gebouw niet omvalt endaarna pak ik een biertje.Het is uiteraard meer dan alleen maar rekenen ofeen gebouw omvalt of niet. Het mee ontwerpen enoptimaliseren, dat is de klus. Waarom is dezeruimte zo gebouwd? Waarom spant de vloer niet indie richting, waarom staan daar kolommen? Het isleuk om zo'n ontwerpproces mee te maken. En alshet af is en je loopt in zo'n gebouw, dan is dat kic-ken.Veron Ruppert: Het is interactie en het ligt aanjezelf of en hoe je daaraan wilt deelnemen. Er zijner onder ons teveel die achterover gaan zitten. Omons imago te verbeteren, moeten we misschien weleen campagne opzetten.Zouden jullie bijvoorbeeld, in navolging van het TV-programma `De opvolging van Bram Moskovitz', wil-len figureren in `De opvolging van de constructeur'?Remko Wiltjer: Ik geloof niet dat we heel Nederlandmoeten bereiken. Via het onderwijs kan het veelsneller. Ik heb ook het idee dat we dat de laatste jarenwat meer beseffen. We praten erover met collega'sen durven ons meer te veroorloven. Er zijn in Neder-land best voorbeelden van constructeurs die w?lmondig zijn en w?l invloed hebben in het ontwerp.Als beginnend constructeur kun je nog niet zo goedontwerpen, dus moet je gewoon gaan rekenen. Naeen tijdje krijg je een idee over afmetingen en bouw-kosten. Dan pas ga je ontwerpen en wordt het leuk.Veron Ruppert: Ik vond het daarv??r ook al leuk: detijd van het tekenen, maar ook van rekenen ?n teke-nen. Misschien doet men tegenwoordig wel teveelachter de computer. Als je begint met een project,moet je eerst wat handberekeningen maken. Dankrijg je ook gevoel van dimensie. Nu worden slechtsgegevens ingevoerd en dat ding draait.Johan Kousemaker: Twee jaar geleden was er op deBetondag een lezing van Werner Sobek, een Duitseconstructeur die veel samenwerkt met de architectHelmut Jahn. Hij vertelde hoe je een gebouw zoumoeten maken. Zijn voorbeelden waren ondermeer de Deutsche Post en het Sonygebouw in Ber-lijn. Als je naar dergelijke gebouwen kijkt, dan staater ook wat. Ze doen het met zijn twee?n en noemendie samenwerking `Archineering'. Zijn verhaalbevestigde waarom ik ingenieur ben geworden.G?nant vond ik wel dat hij in een hele grote zaalsprak, voor slechts twintig mensen.Thijs Huijsmans: Dit beeld van constructeurs enarchitecten vind je in het onderwijs terug. Veel stu-denten doen `Architectuur', en heel weinig `Con-structie'. Als je vertelt dat je Constructie doet, danben je maar "zo'n rekenaar". Het is volgens mijheel belangrijk dat je in het eerste jaar van de oplei-ding behalve rekent ook veel ontwerpt en laat ziendat de constructeur op hetzelfde niveau als de archi-tect kan staan.Veron Ruppert: Er is volgens mij wel een verschiltussen Hogeschool en Universiteit. De Universiteitkent een duidelijke scheiding, terwijl de Hoge-school juist bouwkunst, geschiedenis en de bele-ving van een bouwwerk combineert. Daar gaat hettoch ook om? Wij zijn vanaf de initiatieffase tot aande uitvoeringsfase bij een project betrokken en pra-ten met architecten en opdrachtgevers, dat is hetleukst van het vak. Het ontwerpen in samenhangmet het programma van eisen, de grens zoeken vanwat kan; daarbij is de constructie een heel belang-rijk item.Felix Soons: H?t struikelblok vormen de construc-tiemechanicavakken. Dat ondervond ik al toen iknog doceerde aan de HTS in Heerlen. De studentenkregen daar allereerst heel veel leermiddelen voor-geschoteld. Vervolgens moesten ze al heel snelrekenen. Dat is niet goed. Op de TU wordt metbehulp van projectonderwijs de student eerstnieuwsgierig gemaakt, de functie uitgelegd en dui-delijk gemaakt hoe het bouwwerk in elkaar zit.Remko Wiltjer: Eigenlijk twijfel ik. Ik zou zelf hetliefst zien dat de opleiding heel saai was, degelijk,alleen maar vakken, vakken; beton, staal, mechani-ca, zoveel mogelijk. De huidige tendens, dat hetleuk moet zijn, projectonderwijs enz, is ook prima,maar ik denk dat je later veel harder gaat als in elkgeval die ondergrond goed is geweest. Want het iswel gewoon een vak en niet alleen maar leuk. Jemoet wel een hele goede technische basis hebben.Felix Soons: In mijn studietijd - 1970-'75 - kreeg jein de tweejarige propedeuse hoofdzakelijk con-structiemechanica, differentiaalvergelijkingen, wis-kunde en numerieke mechanica. Daarna maakte jeRemko Wiltjer (TU Delft, CT,1987): "Ga nu maar gewoonvakken volgen en daarna,als je begint te werken, nogeen paar jaar lang leren enleren en dan komt het"A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pDiscussiecement 2005 616pas kleine oefeningen, zoals een voetgangersbrug.Na drie?nhalf jaar begon je met afstuderen en gingje iets maken. Daarvoor was het overwegend hetvolgen van vakken in combinatie met oefeningen.Johan Kousemaker: Ik krijg de vrijheid op school ombijvoorbeeld te zeggen: We gaan naar Parijs, mooiegebouwen bekijken. Onlangs deden we dat dan ooken hebben we gebouwen bekeken van Le Corbusieren constructies van Nervi. Dan zie je dat constructiesmooi kunnen zijn. Dat je daarvoor misschien moei-lijke dingen moet leren, dat hoort erbij.Ik geef de eerste les altijd een soort geschiedenisvan constructies, vanaf de Egyptenaren tot hetheden. Als je ze dan een schaalconstructie met eenoverspanning zo groot als twee voetbalvelden laatzien, dan zijn ze allemaal erg onder de indruk.De docenten zijn kennelijk bezig om het voor studentenzo aantrekkelijk mogelijk te maken het vak in te stap-pen. Welke ontwikkeling hebben de studenten in deafgelopen jaren doorgemaakt?Thijs Huijsmans: Studenten zijn een stuk mondigergeworden en hebben daardoor makkelijkere stu-dies afgedwongen. Ze zeggen gewoon: dat kunnenwe niet, en vervolgens maken de docenten hetgemakkelijker. Als je constateert dat er te weinigstudenten het vak constructie kiezen, dan moet jeallereerst bedenken hoe je de studenten enthousi-ast kunt maken en niet de opleiding makkelijkermaken. Dan moet je bijvoorbeeld het eerste jaarprojecten doen of een constructie bouwen. Als jeeenmaal voor de constructierichting hebt gekozen,dan ontkom je niet aan de constructievakken. Danmoet je het ook niet makkelijker maken dan het is,want je moet die technische kennis wel hebben.Joost van de Maarel: Het komt eerder door hoe hetonderwijs gestructureerd is. De overheid betaaltonderwijsinstanties op basis van de uitstroom.Daarom worden bepaalde vakken wat makkelijkergemaakt, opdat zoveel mogelijk studenten in vierjaar de opleiding kunnen afmaken. Bij ons zijn zemisschien wel een beetje te ver doorgeslagen, heb-ben ze te veel communicatieve vakken ge?ntrodu-ceerd, ten koste van de constructieve vakken. Je kanniet beide uitputtend geven.Johan Kousemaker: Vroeger waren bepaalde vak-ken verplicht. Nu mag je bij ons op school zelf kie-zen waarop je afstudeert. Heel veel mensen vindendat een goede ontwikkeling. Ik vind dat soms weleen versobering van het ingenieurswerk, maarvorm daarmee een minderheid. Er komen steedsmeer van het soort minder `harde' technische afstu-deerrichtingen.Zijn de onderwijsinstellingen aan het `vercommerciali-seren'?Felix Soons: De constructievakken zijn er inderdaadminder op geworden, terwijl daarin toch de slimmig-heid van de constructeur zit. Daartegenover staat detoenemende invloed van de automatisering, waarinde laatste twintig jaar veel effort is gestopt. Eigenlijkzou ik het liefst in het eerste jaar het programmaAutoCAD niet meer behandelen. Dat moeten stu-denten zelf leren; bovendien krijg je enkel tips entrucjes. Als een student nu een voorbereidendehandschets wil maken voor de opbouw van een teke-ning, durft hij dat niet, omdat hij bang is neergesa-beld te worden op allerlei tekentechnieken.Veron Ruppert: Daar heb je helemaal gelijk in. Debasis van het construeren, zelf een schets kunnenmaken, het visualiseren van een gebouw, dat doe jeonder meer door handmatig te tekenen. Doorsteeds maar weer details te tekenen, leer je eengebouw te visualiseren. Ik krijg de mooiste compu-terrapporten voor mijn neus, maar alles wordtgeknipt en geplakt. Petje af voor die handigheid,maar als je op een gegeven moment bij eenopdrachtgever en een architect wat zit te praten enje moet dan een schets maken, dan durf je dat pot-lood niet te pakken.Thijs Huijsmans: Les krijgen in AutoCAD of reken-programma's zal ik niet missen, dat kun je buitende colleges om doen. Het gaat echt om de construc-tie die je ontwerpt. Ook wij krijgen geen les inhandmatig constructietekenen, maar slechts schets-ontwerpen. Natuurlijk moet je de constructie goedVeron Ruppert (HTSAmsterdam, BK, 1985):"Voor de basis van het con-strueren, zelf een schetskunnen maken, het visuali-seren van een gebouw, hebje geen computer nodig"A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pDiscussiecement 2005 6 17tekenen, en dat kan met AutoCAD. Maar wat jullieals vaardigheden beschouwen, dat is inderdaadverdwenen.Remko Wiltjer: Voor heel veel beroepen is het mis-schien ook wel beter, dat je het overal even aan-raakt. Bij ons vak hoort echter verdieping. Deberoepsvorming komt pas in de praktijk. Je moetnu eenmaal het construeren leren. Je moet vrij sneleen dimensie kunnen bepalen, idee?n hebben overkrachtswerking, hoe een vloer draagt, en dat kanalleen als je een paar jaar lang vloeren hebt uitgere-kend. Een balk van daar naar daar, dat is een beton-balk van een halve meter hoog. Dat moet je eenklein beetje voelen. Je moet enigszins weten watiets kost en leren hoe je iets makkelijk kunt oplos-sen. Dat is ervaring en dat komt met de jaren.Felix Soons: Ik heb de meeste bouwkundige stu-denten enthousiast gekregen door hun ruimte tegeven gevoel te krijgen voor hetgeen ze maakten:materiaalkeuzes, dimensies, hoe zet je het in elkaar.Daarna begon het enthousiasme te groeien.Wat vinden de studenten van de gemiddelde docent?Thijs Huijsmans: Ik ben heel erg gestimuleerd doorde docenten, ook die met de minste flair en ervaring.Een docent moet allereerst goed zijn vak geven, zelfsals het om de meest saaie vakken gaat. Maar je moetook docenten hebben met praktijkervaring, wantanders is de wereld te beperkt. In Eindhoven is ereen goede combinatie van docenten met veel erva-ring uit het bedrijfsleven en docenten met eenenorme kennis over hun vakgebied. Dat maakt heteen prettige opleiding met een zeer gevarieerdegroep docenten.Joost van de Maarel: Bij ons zie je wel verschillentussen constructieve leraren en leraren die bijvoor-beeld waterbouw geven. We hebben maar twee lera-ren voor constructies, die elkaar bovendien compen-seren. De een is wellicht wat minder communicatief,de ander is weer wel heel goed in de omgang; diekan bijvoorbeeld mooie verhalen vertellen over con-structies en dergelijke. Dat motiveert ook weer.Thijs Huijsmans: Bij mechanica bijvoorbeeld, eenvan de moeilijkste richtingen binnen ConstructiefOntwerpen, zitten docenten echt helemaal in hetvak. Soms kunnen zij heel moeilijk duidelijk makenaan studenten wat ze bedoelen. De mechanicapro-fessor echter is een ervaringrijke persoon met heelveel flair en enthousiasme. Als hij begint te praten ishet ook niet eenvoudig, maar hij kan het wel goed enboeiend brengen. Ik vind het heel belangrijk docen-ten te hebben die iets voorstellen en naar mijn ideezijn ze er ook wel.Wat doen de constructeurs om richting de jonge garde hetimago te verbeteren?Veron Ruppert: Ik probeer met hen individueel pro-jecten te bespreken en hen veel ruimte te geven. Kijkeerst maar eens een halve of hele dag naar wat er inhet gebouw gebeurt. Je hoeft dan nog niets uit terekenen. Je kan iedereen wel meteen alles geven,maar ik ben steeds meer van mening dat je dat metjonge constructeurs niet moet doen. Laat ze eerstzelf maar ontwerpen, dan komt een aantal zakenvanzelf naar voren.Remko Wiltjer: Ik vind gastcolleges een leukemanier om studenten te laten zien wat je doet. Jekan natuurlijk moeilijk in twee uren vertellen wat jein vijf jaar hebt geleerd, maar het is wel grappig telaten zien wat je toegevoegde waarde is bij het ont-werpen van bijvoorbeeld een theater. Het mooistzou het zijn als je aan eerstejaars kunt vertellen watjouw beroepsgroep doet. Er zijn evenwel zoveelberoepen. Heb je al een beroep voor ogen als jenaar een technische school gaat? Of gaat het jealleen om de techniek?Speelt het onderwijs ook al in op de vraag naar breedopgeleide constructeurs, die zich tevens interesserenvoor andere disciplines en ervaringen daaruit meene-men in hun ontwerp?Felix Soons: Onze bacheloropleiding kent drie ont-werpprojecten. In het eerste jaar kijken studentennaar de functie en hoe ze die in de omgeving zet-ten. Het kan zijn dat ze een woonwijk moeteninrichten, of een verbinding maken tussen tweepunten. Daarbij komen heel veel werkvelden van deciviele techniek aan de orde. Het tweede jaar gaanwe iets dieper, dan gaat het ook om de techniek ende uitvoering. We kijken naar de haalbaarheid, hetVoorontwerp en het Definitief Ontwerp. Zodoendekrijg je meer inzicht in het volledige ontwerptraject.In het derde jaar ten slotte vormen we een project-groep van 24 studenten die wordt opgedeeld in drieFelix Soons (TU Delft, CT,1975): "Eigenlijk zou ik hetliefst in het eerste jaargewoon het programmaAutoCAD niet meer behan-delen. Dat moeten studen-ten maar zelf leren"A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pDiscussiecement 2005 618subgroepen die elk een eigen onderdeel van hetvoorontwerp uitwerken: bijvoorbeeld de infrastruc-tuur, de waterwegen, een bepaald bouwwerk. Elkeweek moeten ze de resultaten onderling afstem-men, zodat het toch een geheel blijft. Desondanksis de technische diepgang matig, omdat het voor destudenten moeilijk is om de vakkennis die ze heb-ben van losse vakken goed toe te passen.Remko Wiltjer: En daar heb ik twijfels. Ik vind datjullie die technische diepgang w?l moeten verzor-gen en dat het ontwerpen pas later komt. Want devernuftige dingen die ik heb ontworpen kon ik ookpas later. Ik weet niet of je van tweedejaars studen-ten kunt verwachten dat ze dat al kunnen. Voor hetimago is het misschien wel goed, maar ik vraag mijaf of het kan. Ga nu maar gewoon vakken volgen endaarna, als je begint te werken, nog een paar jaarlang leren en leren en dan komt het.Thijs Huijsmans: Als je je studie hebt afgerond, gaathet er toch niet om of je wel of geen creatieve vaar-digheden bezit. Remko is goed terechtgekomen,maar ik weet zeker dat anderen nog steeds zitten terekenen. Terwijl als ze in de opleiding iets creatiefsgedaan hadden, ze wellicht al veel eerder warenkomen bovendrijven. Ik vind het echt prettig dat wijin Eindhoven al in het eerste jaar algemene bouw-kunde krijgen. Dan kun je toetsen of je ontwerp ookgoed is. In mijn afstudeerrichting doen veel studen-ten meer dan een jaar over hun afstudeerproject,maar dat komt vaak doordat ze de eerste zes maan-den met het ontwerp bezig zijn. Pas als dat goed is,kunnen ze de constructie verder uitwerken.Herkennen jullie de constructeurs onder eerste- en twee-dejaars?Johan Kousemaker: In het projectonderwijs, waarheel veel aspecten moeten worden doorlopen, haalje ze er zo uit, daar proberen ze de constructie tedoen. Meer nog dan `Civiel' kent `Bouwkunde' ookstudenten die altijd al constructeur hadden willenworden. Ze hebben stage gelopen bij een construc-teur en gaan er echt voor. Zij kunnen vervolgens inhet vierde jaar bij Civiel vakken volgen, waardoor zeook de Masteropleiding in Delft kunnen doen. Wijleiden evenwel niet op voor constructeur. Als je bijons van school komt, kun je constructeur w?rden.Joost van de Maarel: Je herkent bij ons duidelijk demensen die wegenbouw kiezen en zij die construc-tie kiezen. De eersten zijn eerder de `lompe boeren'en de constructiekiezers de slimmere jongens, watrustiger, introvert.Weet je nog waarom je eigenlijk voor constructie hebtgekozen?Remko Wiltjer: Dat weet ik niet meer. Ik werktenog twee dagen in Delft als onderzoeker, toen ik bijeen adviesbureau terechtkwam. Daar ging het zosnel: ik moest al meteen allerlei dingen doen. Ikmoest iets construeren en dat gingen ze bouwen enik vond dat ongelooflijk spannend. Ik kreeg dus dekans om dingen te doen. Als je die pakte, dan ginghet gewoon goed.Thijs Huijsmans: Als je denkt dat je binnen hetbedrijfsleven niet alleen kunt functioneren, danword je ook geen goede constructeur. Als iemandjou continu alles voorzegt, ook op de opleiding, dankomt er in het bedrijfsleven niets van je terecht. Alsje maar wacht tot er iets komt, dan komt er niets,want jij bent degene die iets moet gaan initi?ren enmet idee?n moet komen. Je moet echt iemand inhet diepe gooien.Remko Wiltjer: Als de jonge mensen die bij onsinstromen voldoende niveau hebben, dan gaat hetwaanzinnig snel; als ze echt de ingenieursmentali-teit hebben: het willen uitzoeken en slim willenzijn. Dan hoef je niet eens zoveel ervaring te heb-ben, dan weet je al die kennis zelf wel te vergaren.Eigenlijk moet je ook niet te veel begeleid willenJohan Kousemaker (HTS DenHaag, BK, 1991): "Bij onsmag je zelf kiezen waarop jeafstudeert. Ik vind dat somswel een versobering van hetingenieurswerk."Joost van de Maarel (AvansHogeschool `s-Hertogen-bosch, CT, 2005): "Bij onszijn ze misschien wel eenbeetje te ver doorgeslagen,hebben ze te veel communi-catieve en zweverige vak-ken ge?ntroduceerd, tenkoste van de constructievevakken"A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pDiscussiecement 2005 6 19worden, want dan heb je de kans dat je inderdaadvijf jaar lang in een hokje sommetjes zit te maken.Je moet hierin zelf het voortouw nemen. Maar jemoet wel de juiste achtergrond en kennis hebben.Met welk verwachtingspatroon komen mensen bij julliebinnen?Veron Ruppert: De meesten komen binnen met deambitie projectleider te worden, en liefst zo snelmogelijk. Slechts weinigen kiezen de weg van degeleidelijkheid. Dat moet je zelf ontwikkelen, zeg ikdan altijd. Het zou best kunnen. Met een goedeachtergrond, moet dat ook geen probleem zijn. Ikzeg vervolgens niet: gefeliciteerd, nu b?n je project-leider. Daarvoor moet je wel die vaardigheden heb-ben. Maar men is wel ambitieus en dat is gegroeidin de markt van schaarste van de voorbije jaren.Daarin werden bureaus tegen elkaar uitgespeeld. Ikheb een bureau gehad met 7 ? 8 man, eigenlijk nette klein. Ik moest doorgroeien tot zo'n 15 man,maar er was niemand te krijgen. Als ze er al waren,dan moest je behoorlijk gaan bieden: auto erbij,enz. Dat is voor een klein bureau net te veel. Wehebben gouden tijden beleefd, waarin van alleskon. Maar het moest wel gedaan worden en datging op een gegeven moment niet meer. We kregenvan alles aan personeel aangeboden, maar de lat lagbeduidend lager. Kende je AutoCAD, dan was dat alvoldoende. De kwaliteit van het vak heeft in die tijdeen behoorlijke knauw gehad.Als je morgen wat zou mogen gaan verbeteren aan hetimago van het constructeursvak, wat zou je dan kun-nen en willen ondernemen?Thijs Huijsmans: Ik zou de mooiste toren van dehele wereld ontwerpen. De constructie moet dan zogoed ontworpen zijn, dat bouwkenners dit zien. Endat mensen die zich maar enigszins interesserenvoor bouwkunde, kunnen zien dat de constructeurhierbij een belangrijke rol heeft gespeeld.Johan Kousemaker: Ik zou een tentoonstelling in hetNAi willen organiseren over constructeurs. Van depioniers van de betonconstructies zoals Hennebiquetot aan de hedendaagse betonconstructeurs zoals deZwitserse bruggenbouwer Christian Menn.Joost van de Maarel: Ik vind dat we positief moetenblijven denken over het vakgebied. Het is erg interes-sant.Felix Soons: Ik blijf streven naar meer structuur enook meer integratie in het onderwijs. Ik betwijfel ofwe de scheiding tussen staal, beton en hout over-eind moeten houden, want in de praktijk zie ik ditniet terug. Verder zou ik toch meer gastcolleges wil-len inbouwen en de studenten naar bouwwerkenmeenemen. Daarbij zou ik graag zien dat hetbedrijfsleven dit enthousiaster oppakt en niet met-een met allerlei veiligheidstrucs of rekeningenkomt. We moeten de verschillende invalshoekenvan het bouwwerk laten zien: ontwerp, constructie,uitvoering, onderhoud en sloop. Het zou eigenlijkeen beetje standaard moeten worden dat bedrijvenstudenten in de watten leggen.Verder moet er binnen het constructieonderwijsmeer aandacht komen voor het rapporteren encommuniceren, om het extraverte te pushen.Inhoudelijk moeten de vakken op niveau blijven.Veron Ruppert: Ik probeer dagelijks wat uit te dra-gen door bij projecten van begin af aan tafel te zit-ten. Daarnaast mag in de opleiding de aandachtvoor de computer wel wat minder worden en moethet ontwerpen, constructies schetsen, het ambach-telijke weer terugkomen, waardoor men ook beterde gebouwen leest en visualiseert. Verder zie ik welwat in een combinatie met de bouwkunst an sich.Dat brengt zoveel moois met zich; je beleeft ook watje uitrekent. Ik merk vaak dat constructeurs bepaal-de ontwerpers niet kennen; de interesse ontbreekt.Bouwen is een combinatie van architectonische enconstructieve aspecten en je hoort ook te refererennaar andere architecten en constructeurs. Dat heeftveel meer inhoud dan alleen maar een bouwplaatsbezoeken.Remko Wiltjer: De projecten waaraan je echt meekunt doen, waar je ook invloed hebt op een ontwerp,zijn voor ons het leukst. Ik aas altijd heel erg op pro-jecten waar ik de toegevoegde waarde van mijnbureau kan bewijzen. Ik moet overigens intern heelvaak uitleggen wat die toegevoegde waarde is en datzal ik nog meer gaan doen dan voorheen, ook naarbuiten toe.We zijn soms maanden bezig met het ontwerpen,berekenen en uittekenen van een project en vervol-gens vindt iedereen dat niets bijzonders. Maar datalles is juist slim en dat brengen we veel te weinignaar buiten. Om dat te kunnen veranderen, moetenwe ons daarvan echter allereerst bewust worden. Endat is in onze wereld nog heel slecht ontwikkeld. Thijs Huijsmans (TU Eind-hoven, BK, 2006): "Eendocent moet allereerst goedzijn vak geven, zelfs als hetom de meest saaie vakkengaat"