Constructie leidend voor Flow820111Constructieleidend voor FlowHet ROC van Amsterdam is zijn verschillende onderwijslocatiesaan het samenvoegen in een aantal grotere gebouwen. ??nvan die gebouwen is `Flow Amsterdam' aan de Europaboule-vard, tegenover de RAI. Het is een ruim opgezet gebouw waarinleren (16 ROC-opleidingen), werken, winkelen en verblijven opeen grootstedelijke manier samenkomen. Het constructiefontwerp is leidend geweest bij de totstandkoming van hetproject.1Optimaal materiaalgebruik dankzij integraal ontwerpDe ruwbouw van Flow Amsterdam (of flowamsterdam, zoalshet ook wordt geschreven), is sinds de zomer 2011 gereed en deoplevering van het gebouw is aanstaande. Dat terwijl de sloopvan het bestaande KPN-gebouw nog moet beginnen. Naast hetproject wordt op de plaats van een voormalig KPN-gebouw eennieuwbouw gerealiseerd voor het VMBO. Alles bij elkaar circa40 000m2BVO en 170 parkeerplaatsen. In dit artikel wordt hetconstructief ontwerp van Flow Amsterdam toegelicht, alsmedeenkele integraal ontworpen onderdelen, met optimaal materi-aalgebruik tot gevolg.Constructie leidend voor Flow 82011 2OntwerpHet gebouw bestaat uit een enkellaagse parkeerkelder metcommerci?le ruimte op de begane grond en eerste verdieping.Daarboven bevinden zich maximaal vijf lagen met onderwijs-ruimten en sportzalen. Het gebouw is precies zo breed als debeide kavels waar het op staat: 31 m. Gecombineerd met eenlengte van 162 m en een hoogte van 30 m verrijst er zo eenmassief bouwwerk aan het einde van de Zuidas. Het gebouwbeslaat twee kavels. Kavel A is twee keer zo groot als kavel B.Tussen deze kavels bevindt zich een opening in het gebouw,precies in het verlengde van de achterliggende straat. Ter plaatsevan deze opening overbruggen dubbele roltrappen het hoogte-verschil naar de ingang van het ROC op de tweede verdieping,9 m boven het maaiveld. Op de bovenste verdieping bevindenzich de drie sportzalen, waarvan ??n de door NOC/NSF vereisteafmetingen bezit.Het gebouw is ontworpen als prefab-betonconstructie: kanaal-plaatvloeren met een druklaag en dragende prefab gevelele-menten in combinatie met prefab kolommen en balken (foto1). Om de bouwkosten zo laag mogelijk te houden is deconstructie leidend geweest voor het bouwkundig ontwerp. Devloeren hebben daarom een grote overspanning in de dwars-richting van het gebouw (11 m ? 8,1 m ? 11 m, fig. 6). Dekolommen op de twee middenstramienen zijn hart op hart5400 mm geplaatst, met zeer effici?nte balkafmetingen totgevolg. Ook de trappenhuizen zijn uit prefab elementen opge-bouwd. Deze zorgen samen met enkele betonwanden en degevels voor de stabiliteit van het gebouw. In deze trappenhui-zen zijn de schachten ge?ntegreerd. Vooral op de bovenste lagenzijn diverse staalconstructies toegepast (foto 3). Door een lichtstalen dak boven de sportzalen te plaatsen konden dezeeenvoudig kolomvrij worden gemaakt. De kopgevels van dezezalen verspringen. Door vakwerkconstructies in deze gevels isgeen extra rij kolommen nodig. Deze vakwerken hebben eenoverspanning van 30 m.De combinatie van prefab beton en staal zorgt voor een snellebouwtijd bij een effici?nt materiaalgebruik, mede omdat hetprefab beton is uitgevoerd als schoon beton, dus zonderverdere afwerking, is uitgevoerd.De keldervloerHet statisch schema van de keldervloer is gelijk gekozen aandat van de verdiepingsvloeren. Ook deze vloer overspant in2ir. Michiel Niens en ir. Remko WiltjerIMd Raadgevende Ingenieurs1 Stand van het werk begin mei 2011foto: Mariska Stieber fotografie2 Impressie ROC gezien vanaf de RAIbron: Ector Hoogstad ArchitectenConstructie leidend voor Flow8201133 Een vakwerkconstructie maakthet terugspringen van de gevelmogelijk zonder kolommen toete voegen4 Elementen van het trappenhuisworden op elkaar gestapeld5 Langsdoorsnede over hetgebouw met op de koppen entussen as 6 en 15 de sportzalen,tussen as 19 en 21 de entreebron tekeningen: Ector HoogstadArchitecten6 Kanaalplaatvloeren spannenvan de gevel naar de twee mid-denstramienen7 De bordessen worden met nok-ken op inkassingen in de wan-den gelegdOmdat er gerekend is met een waterdruk van ruim 3 m, washet nodig de keldervloer 400 mm dik te maken op de midden-stramienen. Hij wordt ondersteund door betonstroken met eendikte van 800 mm. Tijdens het ontwerp is de variant met trek-palen tussen de stramienen onderzocht. De combinatie van eendunnere vloer met extra funderingspalen bleek echter financi-eel minder aantrekkelijk. Ook constructief is deze variant niette verkiezen. De palen die louter door trek worden belast zulleneerst enigszins opwaarts verplaatsen voordat er voldoendeneerwaartse reactiekracht wordt ontwikkeld. Hierdoor zal dekeldervloer, ook met trekpalen, alsnog gaan `opbollen', metuiteraard gevolgen voor de wapeningshoeveelheden.Het gekozen schema, met een op het oog verrassende over-spanning van 11 m voor de keldervloer, is constructief hetmeest zuivere.Nadeel van een dikkere vloer met afmetingen van 31 x 162 m2is de scheurgevoeligheid door krimp. De aannemer heeft ervoor gekozen de twee buitenste vakken van 31 x 54 m2voor debouwvakantie van 2010 te storten en het middelste vak erna.Daarnaast is er veel zorg besteed aan een juiste mengselsamen-stelling en nabehandeling, waardoor krimpscheuren binnen deperken zijn gebleven.Schoon betonDe constructieve vormgeving van een aantal beeldbepalendeen repeterende elementen is in nauw overleg met de architectbepaald. Zo zijn er verscheidene ontwerpsessies besteed aan dedrie trappenhuizen, die behalve als verkeersruimte ook dienst-doen als stabiliteitskern en leidingschacht (foto 4). Hetuitgangspunt bij het ontwerp was een zuivere gestapeldedrie?n (11 m ? 8,1 m ? 11 m) en ook hier wordt de vloerondersteund door balken (funderingsstroken) op de midden-stramienen. Doordat als gevolg hiervan de opwaartse waterbe-lasting op dezelfde positie op de funderingspalen aangrijpt alsde neerwaartse belasting, worden de funderingspalen in degebruiksfase niet op trek belast. Bovendien wordt hiermee degunstig werkende opwaartse waterdruk optimaal benut. Hetleidt immers tot een lagere resulterende neerwaartse belastingop de funderingspalen.34Constructie leidend voor Flow 82011 41D2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31CBA5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 54001620005400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 5400 54001105081001105030200Prefabbalkbodem 800x200 bk 320-Pbk400Peilbk druklaagKPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mmprefabbordesprefabbordesprefabbordes300varconstructieverhoogdbordes ntb oplegging roltrap2xWindverbandprefabbordesprefabbordesprefabbordesaanrijdplaten 2000x1000x200nok 200x300THQ1THQ1KPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mm300????-Pliftoptioneelliftoptioneelstalen trap +bordes ??roltrapoptioneel380varKPLD=260mmDruklaag60mm380??-PPeilbk druklaag200raveling vloer tbvroltrap ntbondersteuningroltrapgasinvoerput ntbTrafovloer d=250 1100-Phoekelementenvertanden200Trafovloer d=250 50-PKPLD=260mmDruklaag60mmTHQ-FTHQ-FTHQ-FTHQ-Fbalk 1200x??THQ1THQ1L-staalL-staaltpv entreegeen druklaagtpv entreegeen druklaagtpv entreegeen druklaagK400x200x16K400x200x16KPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mmKPLD=260mmDruklaag60mmDragende balkenIngegeven door het gewenste uiterlijk, de benodigde vrijehoogte en de economie worden er drie verschillende balktypestoegepast: een prefab balkbodem, een prefab balk en een stalenge?ntegreerde ligger.De parkeerkelder en de commerci?le ruimten zijn gebaat bijeen zo klein mogelijke constructiehoogte. De kelder om zo minmogelijk te hoeven ontgraven en de waterdruk op de kelder-vloer te beperken, de commerci?le ruimten om een zo grootconstructie van betonelementen die in het zicht blijven. Elktrappenhuis bestaat uit vier betonwanden in langsrichting entwee wanden of portalen in dwarsrichting. Het tussenbordesspant hierbij tussen de binnenste langswanden, terwijl hetbordes op vloerniveau tussen de buitenste langswanden spant.Door de horizontale naden van deze wanden af te stemmen opde hoogte van de bordessen (halverwege dan wel ter plaatsevan de verdiepingsvloer) konden de bordessen met nokken opinkassingen in deze wanden worden gelegd (foto 7). De ruimtetussen de langswanden kon worden benut als leidingschacht.De trappen en bordessen zijn in donker grijs schoon beton(CUR grijsschaal F) geproduceerd. De wandelementen zijngrijs uitgevoerd. In de trappenhuizen zal uitsluitend beton tezien zijn. Zo worden er geen trapleuningen toegepast, maarzijn er sleuven in de wanden opgenomen waarin de gebruikerzijn hand kan leggen voor de nodige steun (foto 8).Er zijn uitslagen van prefab kernwanden getekend om naden ennokken van de betonelementen inzichtelijk te maken voor deaanbesteding. Bovendien kon op deze manier in de ontwerp-fase worden gecontroleerd of de belastingen, met name volgenduit de stabiliteitsberekening van het gebouw, afgevoerd kondenworden door de gestapelde kernwanden.Ook voor de dragende gevelelementen is bij het besteksont-werp een naadverdeling tussen de prefab elementen aangege-ven. Bij het bepalen van de voegen is rekening gehouden meteen tweede draagweg. Hierbij zijn de regels van Eurocode 1(NEN-EN 1991-1-7, inclusief nationale bijlagen) gevolgd,waarbij het gebouw is ingedeeld in gevolgklasse 2 ? hoog. Ditbetekent dat er effectieve horizontale en verticale trekbandenzijn aangebracht.567Constructie leidend voor Flow8201158 Er worden geen trapleuningentoegepast, maar er zijn sleuvenin de wanden opgenomen9 De prefab balken zijn voorzienvan een standaard gatenpa-troon foto's 6-9: Sjouke Venema,Bruil Bouw EdeDe prefab-betonbalken op de onderwijsverdiepingen worden metnokken op consoles aan de prefab-betonkolommen gelegd. Deprefab-betonbalken komen aan ??n zijde in het zicht doordatdeze het lager gelegen plafond in de gangzone begrenzen. Vanuitde ruimte boven het plafond moeten er elektra en lucht naar denaastgelegen onderwijsruimten worden gebracht. Om dit moge-lijk te maken zijn alle betonbalken voorzien van een standaardgatenpatroon: een rond gat in het midden voor de lucht en aanweerszijden hiervan twee sleufsparingen voor de kabelgoten (foto9). Deze sparingen zijn ook aangebracht op plaatsen waar er geendirecte noodzaak toe is. Op deze manier wordt overal hetzelfdebeeld bereikt en bovendien enige flexibiliteit ingebouwd. mogelijke vrije ruimte aan te kunnen bieden aan de huurders.Ten tijde van het ontwerp (2008) waren de staalprijzen onge-kend hoog en werden aldus prefab balkbodems ontworpen.Toen begin 2010 werd begonnen aan de bouw stonden econo-mie en staalprijzen er totaal anders voor en is alsnog beslotende balkbodems in de commerci?le ruimten te vervangen doorstalen ge?ntegreerde liggers, om zo nog meer flexibiliteit aanpotenti?le huurders te kunnen bieden. pRojectgegeveNsproject Flow Amsterdamopdrachtgever TCN QualitySquares B.V.architect Ector HoogstadArchitectenconstructeur IMd RaadgevendeIngenieursinstallatie-adviseur ValstarSimonisbouwkundig aannemer BruilBouwbedrijf Edeleverancier prefab betonOudenallenleverancier kanaalplaten EBMdetailengineering prefab BVBouwtechnisch Adviesburo ir.W.A.van Boxsel89Artikelen IMdAlle artikelen van IMd Raadgevende Ingenieursdie recent in Cement zijn verschenen zijn te raad-plegen op www.cementonline.nl/IMd