Cementbeton in de kunstdoor H. op de LaakIn de vernieuwing van de architektuur hebben cement en betoneen belangrijke rol gespeeld.In de vorige eeuw is een scheiding ontstaan tussen kunst entechniek, doordat de laatste snelle vorderingen maakte en mennieuwe materialen toepaste. De ingenieur vond voor denieuwe mogelijkheden niet de juiste vormen en leende ze bij detraditionele bouwwijze. Zo zien we aan de Galerij in AmsterdamCorinthische zuilen van ijzer. Na het staal herhaalde dit zich metbeton. Wederom deed zich de dwaze toestand voor, dat vorm enconstructie niet met elkaar in overeenstemming waren; eenogenschijnlijke baksteenbouw blijkt een betonconstructie.De schilderkunst ontmoet in haar samenwerking met de traditio-nele bouwwijze technisch geen moeilijkheden en maakt gebruikvan materialen en technieken, lang geleden ontstaan.Nu ging de architekt van de constructie uit zoeken naar eenhedendaagse vormgeving, waarbij de veranderde bouwwijzezich manifesteerde in het skelet. Het skelet is in het scheppings-proces van de architekt secundair; terwijl het de architektonischevorm demonstreert, bepaalt het niet de ruimte, maar wel desfeer. Het skelet geeft de maten en verhoudingen, de vullinggeeft de struktuur, de zwaarte, de transparance en de kleur.Deze faktoren dragen een emotioneel karakter. Het is duslogisch, dat dit het terrein is, waarop de hedendaagse kunstenaarwerkzaam kan zijn.Deze heeft in de afgelopen 25 jaar gezocht naar middelen enwerkwijzen, die zich struktureel in het architektonisch verbandvoegen zonder een overbodige toevoeging te worden. Drietechnieken, waarbij cement als materiaal een belangrijke rolspeelt, zijnvanuit dit materiaal gedacht en worden hier besproken.Het betonrelief als detechniek van de struktuur, het glas-in-betonals de transparante mogelijkheid en het sgraffito als de kleur.Gezocht is naar de meest karakteristieke voorbeelden, die delaatste jaren in Nederland zijn gemaakt.betonreli?fsDe techniek hiervan heeft zich rechtstreeks uit de modernebetonbouw ontwikkeld en is van oorsprong Frans; het eerstevoorbeeld is de figuur van Modulor aan het flatgebouw te Marseilledoor Le Corbusier aangebracht.De figuratie wordt bij het stellen van de bekisting in negatiefop de binnenzijde aangebracht door middel van houten mallen.De kanten zijn zo schuin gemaakt, dat het lossen hiervan zonderbeschadigingen van het ontstane relief kan geschieden. Men kangebruik maken van verschillende soorten bekistingsmateriaal,glad betontriplex, board en ongeschaafd bekistingshout, waar-door het oppervlak wordt verlevendigd.Harry op de Laak, betonrelief, technische school Patrimonium, Amsterdamarch.: C. de Geus en J. B. IngwersenH. op de Laak, bekistingsdetail voorbetonreli?f, Caltex, den Haagarch.: prof. ir. C. Wegener-SleeswijkH. op de Laak, sierbetonreli?f,3 kleuren in ??n arbeidsgang gestorttentoonstelling 'opdracht', Sted. Museum, A'damCement 9 (1957) Nr. 1-2principe vanhet formerenvan betonreli?ffragmentbetonreli?f Caltexmet stalen steigerPierre van Soest, betonreli?fplaten als vulling in staalskeletscheepswerf te Zaandamarch. : F. van Klingeren25glas-in-betonDeze techniek is voor het eerst toegepast in Frankrijk tussen1920 en 1930. Glas-in-beton bestaat uit vormen van gekleurd glasdoor middel van beton tot panelen aaneengevoegd. Glas-in-betonheeft een eigen karakter en is niet te verwarren met glas-in-lood ;glas-in-beton is geschikt als (doorzichtige) wand. Het materiaalvoor glas-in-beton bestaat uit glazen tegels, 20x20x3 cm, inmassa gekleurd. Het glas wordt in de gewenste vormen gehakten al dan niet van facetten aan de voorzijde van de scherf voorzien,die het licht breken en bij spaarzaam gebruik een brillant effektgeven. Ook de buitenzijde van glas-in-beton wanden werkt zeerdekoratief. Deze stukken worden op hun plaats in de bekistinggelegd, waarna het zorgvuldig aanbrengen van een wapeningvolgt, zodat het paneel in beton kan worden gegoten. Het ruwebreukoppervlak van de glazen tegels geeft een goede aanhechtingmet het beton.B. Hendriks, geschokte glas-in-betonramen met glazen bouwstenen in de Koningskerk te Amsterdamarch.: c. Trappenburg en W. van der Kuile26 Cement 9 (1957) Nr. 1-2Daan Wildschut, detail glas-in-beton raam St. Annakerk,Heerlen, arch. : prof. ir. F. P. S. PeutzB. Hendriks, glas-in-betonpanelen Koningskerk, A'dam;arch. : C. Trappenburg en W. v. d. KuileB. Hendriks, glas-in-beton raamtentoonstelling 'opdracht', Sted. Museum. A'damDaan Wildschut, glas-in-betonraam, St. Annakerk Heerlen,arch.: prof. ir. F. P. S. PeutzSgraffitoDit ?s een oude volkskunsttechniek uit Itali?, Zuid Duitsland enOostenrijk en voornamelijk in gebruik aan buitengevels.Het principe van sgraffito bestaat uit het over elkaar aanbrengenvan enkele lagen in verschillende kleur, waarbij het mogelijk isin deze lagen te snijden. In Nederland kan sgraffito ook aanbuitenmuren worden aangebracht. Een techniek die geen afbreukdoet aan het muurkarakter en niet kostbaar is.Lex Metz, detail sgraffito, tentoonstelling 'opdracht', StedelijkMuseum, AmsterdamA. Rovers, sgraffito met ceramiekCentr. Visserij Laboratorium, IJmuidenarch. RijksgebouwendienstDick Elffers, sgraffito op betonnen draineertegelsBouwcentrum, Rotterdamarch.:J.W. Boks28Cement 9 (1957) Nr. 1-2Nicolaas Wijnberg, sgraffito, Rijnlands Lyceum, Wassenaar, arch.:J. P. KloosLex Metz, sgraffito, tentoonstelling 'opdracht',Stedelijk Museum, AmsterdamLex Horn, feestgebouw Marcanti, Amsterdamarch. : Gemeente Werken, AmsterdamCement 9 (1957) Nr. 1-2 29