O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricagecement 1999 164Frans OremusEen uitgekiend betonnen cascomet gefabriceerde elementen, een80-tons rupskraan en een ervarenmontageploeg. Deze middelen vor-men de basis voor de `600 guldenwoning,, die in 1997 werd gepresen-teerd door Ballast Nedam Woning-bouw en woningstichting Progrezuit Dordrecht. Deze woning vormdehet antwoord op de vraag naarbetaalbare eengezinswoningen diezonder subsidie gerealiseerd kunnenworden. Het concept wordt inmid-dels op diverse locaties toegepast.`Dat biedt ons de mogelijkheid hetcasco nog verder te innoveren op hetgebied van milieurendement, com-fort en rationaliteit,, aldus ing.Th.Boessenkool van Heembeton,bedenker en producent van hetcasco.In de woningbouw bestaat delaatste jaren weer heel veel aan-dacht voor rationele- of ge?ndus-trialiseerde woningbouw. Eenvan de oorzaken hiervoor vormthet Besluit WoninggebondenSubsidies (BWS) dat de overheidnam in 1995. Op grond hiervanontwikkelden bovengenoemdepartijen de `600 gulden woning'(diealskoopwoningzo'n165.000kost). Het resultaat bleek eencomplete eengezinswoning, diealleen in maatvoering enigesoberheid laat zien. De eerstewoningenwerdenvorigjaaropge-leverd in Dordrecht.Ook andere woningbouwersrationaliseerden hun bouwpro-ces. Slokker introduceerde zo'ntwee jaar geleden het SlokkerWoonplan en Intervam timmertop de Vinexlocaties aan de wegmet zijn Waarde- en Riantwo-ning. Rationalisering van hetbouwproces staat bij al dezeproc?d?'s centraal. En net als bijde `600 gulden woning' is eenhoge productie voorwaarde vooreen lage prijs. Hoe groter de aan-tallen die worden neergezet, hoelager de prijs uitvalt. Het niveauvan 600,- wordt bereikt als ermet grote series (zo'n 350 wonin-gen) wordt gewerkt. De vastekosten zoals teken- en rekenwerk,malopbouw- en malombouwkos-ten kunnen dan over een groteraantal worden omgeslagen, waar-door een lagere prijs ontstaat.Hetisoverigensnietnoodzakelijkdat deze hoeveelheid woningenop ??n locatie wordt neergezet,bijvoorbeeld montage op twaalflocaties is ook mogelijk.P r e f a bHet industri?le concept vanHeembeton berust op prefabri-cage van alle casco-onderdelen indefabriek.Voordelenhiervanzijndat er minder materiaal wordtgebruikt en dat de woningenCasco `600 gulden woning' biedtmeer dan zuinig bouwenDe 600 guldenwoning, projectDordrechtcement 1999 1 65demontabel zijn. Een aantal jarengeleden werd een bestaande flatin Middelburg (over zes lagen)afgetopt. De vrijkomende bouw-delen werden vervolgens weeringezet bij de bouw van nieuwewoningen. (Cement 1988 nr. 1.).De basis voor de `600 guldenwoning' werd eigenlijk al in 1976gelegd, zo vertelt Boessenkool,beheerder van het casco-bouw-systeembijHeembeton.Ronddietijd werd het systeem ontwikkeld,dat nu het skelet vormt van de`600 gulden woning' van BallastNedam en architect Wytze Patijn(de huidige Rijksbouwmeester).Het concept werd in de afgelopendecennia wel verfijnd en ookliggen er weer nieuwe plannen.De geprefabriceerde betonele-menten voor de huidige casco'swordengemonteerddoorspeciaalopgeleide ploegen volgens eengecertificeerd proces (ISO 9002),waarmee een hoge Energie Pres-tatienorm kan worden gehaald.Het is verder mogelijk om in vijfwerkbare dagen zo'n elf wonin-gen neer te zetten.Als technische gegevens geldendat de begane grond van dezewoningenisuitgevoerdineenrib-cassettevloer. De stabiliteit wordtuit de gevels gehaald, waardoor inde woning geen stabilisatiewan-den nodig zijn. Een optimaal lei-dingverloop en het reeds assem-bleren van de kozijnen in defabriek verhogen de rationaliteit,en daarmee de bouwtijd.M a a t w e r kDe industri?le woningbouw lijktmet de hierboven beschreven ini-tiatieven van zowel grote bouwersals toeleveranciers, een nieuweimpuls te hebben gekregen. Ditnadat ze in de jaren zeventig entachtig in feite in de ban wasgedaan. De tijd van de (naoor-logse) productie van grote aantal-len woningen was toen voorbij.Men ging van kwantiteit over opkwaliteit. Industri?le woning-bouw in de verschijningsvormvan bijvoorbeeld de Era-flats (VanEesterens rationele aanpak), diemet name in de Randstad verre-zen, paste niet meer in dit plaatje.Er was behoefte aan maatwerk,differentiatieenruimeropgezettewoningen.Datdeindustri?lewoningbouwinde jaren negentig weer opgangdoet, heeft onder meer te makenmet nieuwe technieken, waardoorde variatiemogelijkheden veelgroter zijn geworden. Daarnaastspeelt de grote kwantitatieveopgaveopdeVinexlocatieseenrolin de herbezinning op industria-lisatie. De nadruk ligt nu echter,veel meer dan in de jaren zestigen zeventig, op architectonische-en woonkwaliteit. Er wordt gera-tionaliseerd, maar de bedrijfstakheeft nu meer oog voor details.Veel industri?le woningbouwerskeken hiertoe naar de auto-industrie, waar verscheidenheidgepaard gaat met grote aantallen.O n b e g r i pHoewel er duidelijk behoefte isaan het ge?ndustrialiseerde casco-concept van Heembeton ? er blijftvoldoendemarktaandeelovervoorin het werk gemaakte casco's ?bestaat er soms enig onbegripbij de opdrachtgevers over hetconcept, aldus Boessenkool.`Kernpunt van ons concept isrationalisatie. Daarin ?n op debesparing van materiaal, zit dekern van het goedkope bouwen.De aannemer en de projectont-wikkelaar moeten daar gebruikvan kunnen maken. Het is moge-lijk om in tien tot twaalf wekeneen volledig afgewerkte woningopteleveren.Datisonsindeprak-tijk gelukt. De aannemer die onsinhuurt moet dan wel een opti-male tijdsplanning zetten op zijndak-, metsel- en afwerkploegen.Het kan dus heel snel en om eenoptimaal rendement te halenmoet dat ook.Toch zien wij regelmatig gebeu-ren dat de bouw, na opleveringO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricageMontagewandelementFoto`s:Van Loo & Partnerscement 1999 166van het casco, een week of tien stilligt. Dat komt vaak voort uit on-bekendheid met het concept.Om die reden doen we graag zovroeg mogelijk mee aan debesluitvorming van projecten'.In de toekomst verwacht Heem-beton het casco verder te innove-ren op het gebied van comfort enmilieu. Het cascoconcept dat voorde `600 gulden woning' werd ge-bruikt biedt ook mogelijkhedenvoor het luxere segment. Prefabelementen voor woningen in eenbredere beukmaat zijn immerseven gemakkelijk in serie te pro-duceren. Daarnaast is cascobouw(logistiek) handig voor inbrei-dingsgebieden waar gebrek aanruimte op de bouwplaats is. Er isgeen tunnelbekisting nodig enhet materieel kan 's-avonds, nawerktijd, worden weggehaald.Heembeton houdt zich verderbezig met recycling, en daarmeemet de milieuverbetering van zijnproduct. Naast het opnieuw inzet-ten van eerder gebruikte bouwde-len, wordt gewerkt aan het `breedinzetten' van granulaatbeton voorde nieuw te produceren casco's.Boessenkool: `Samen met deBetonvereniging hebben we eendemonstratieproject gerealiseerdwaarbij 100% vervanging vangrof toeslagmateriaal door meng-granulaat in wanden en binnen-spouwbladen mogelijk bleek. Wezijnnubezigmetdeontwikkelingvan een casco van menggranu-laat, waarbij we de in het demon-stratieproject opgedane kennis inhet productieproces gaan integre-ren.' sVoorbeeld van eenproject met vrijeindelingO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i ePrefabricage