IUTIlITEITSBOUW IALGEMEENONTWERP IFUNDERINGEN IBOUWWERKEN IN EN OMLONDENIn mei 1987 bracht de STUVO een bezoek aan een aantal projecten in Engeland.Twee daarvan, de nieuwbouw voor de British Library en de London Doeklandskomen hier voor het voetlicht.Technisch bijzonder aan de Library die 25 miljoen boeken zal bevatten, is wel hetfeit dat het hier om de grootste ondergrondse constructie gaat in de stad, dicht bijgrote gebouwen .en metrotunnels.Over de London Doeklands kan worden opgemerkt dat de herbestetntning van oudehavens in het oostelijk stadsdeel, een zeer innovatiefproject is. Bijzonder in zowelde organisatie via een aparte ontwikkelingsmaatschappij als in de uitvoering enbestemming. Woningbouw, handelen industrie, maar ook 'leisure' zijn trefwoordenvoor dit gebied. Modern zijn ook de verbindingen zoals .een Light Railway Line eneen klein vliegveld. En dit alles midden in het havengebied dat in z'noorspronkelijke opzet is gehandhaafd.DIEPBOUW VOOR DE BRITISH LmRARYir.W.B.Griindlehner, Spanstaal BV; UtrechtT. ijdens het bezoek aan de in aan-? bouw zijnde British Librarywerd het project door twee in~leiders toegelicht, te weten een verte-genwoordiger van de hoofdconstruc-teur (Ove Arup & Partners) en een me-dewerker van de co?rdinerende aanne-merGohn Laing).gestart met het vervaardigen van drieproefpalen. Aansluitend zijn in 1982 en1983 de benodigde boorpalen en kel-derwanden gemaakt.Tussen 1983 en 1985 lag het werk we-gens geldgebrek stil. In 1985 is gestartmetde uitvoeringvanfase 1: maximaal 4ondergrondse en zeven bovengrondsebouwlagen. Deze fase (fase 1volgens deplattegrond van.figuur 1),loopt door totde ingebruikneming in 1993.Uitvoering van het totale project, mitser voldoende geld beschikbaar komt,loopt door tot in de volgende eeuw!-e:::::::J N4keldersfase 1a3keldersOlVlro.....,---__-~~__------, ONTWERPAan de hand van een honderdtal dia's InhetontwerpvanOveArup & Partnersd d d 1 k k d hi k 1 Plattegrond British Library m.et h bb b d 1wer ui ?e ij gemaa t at .er spra e opgave bonwfasen en aantal e en, in ver an met minima eis van een zeer bijzonder project. De be- kelderlagen onder de verschillende grondverplaatsingen en grondzettin-stemming van het gebouw betreft het gebonwdelen gen, de problemen in uitvoeringsmoge~opslaanvan??norigineelexemplaarvanalle in Groot-Brittani? uitgegeven boe-ken. De bestaande Library is te klein omdeze gigantische hoeveelheid boeken tebevatten, als menrekentop eengeschat-te hoeveelheid van 25 miljoen boekendie gedurende een periode van 500jaarop deze plaats bewaard moeten blijven.De nieuwbouw is zowel technisch alsorganisatorisch zeer opvallend. Aistechnische bijzonderheid geldt dat hiersprake is van Londens grootste onderg-rondse constructie in de nabiiheid vanJ rngrote bouwwerken en belangrijke me~trotunnels.Organisatorisch valt de sterke faseringop: intotaal is hetwerkopgedeeldin 150deelbestekken.Het project loopt thans 20 jaar. Na eenvoorbereidingstijd van 10jaar is in 197850 Cement 1988 nr. 5Om een in de toekomst te verwachtengrondopdrukking door stijgen van hetgrondwater te kunnen opvangen, wordtonder de onderste keldervloer eveneensgrondverwijderd. Deverwachte stijgingvan het grondwater hangt samen methet vertrek uit het stadscentrum vanbrouwerijen die zeer veel diep grond-water gebruiken voor spoelen.KeldersDe ondiepe kelders (maximaal 13 m)worden in een open bouwput gemaakt,waarbij de kelderwanden ter plaatsevande gevels en tussen de verschillende ge~bouwniveaus, de grondverplaatsingenminimaal moeten houden. De diepekelders (maximale diepte 24 m) vormenmet hun oppervlakte Van 85 x 115 m degrootste ondergrondse constructie inLonden.lijkheden ten aanzien van fundering enkelders een grote rol gespeeld.De kelders varieren van 1 tot 4 bouwla-gen. Onderhetcentralegedeeltevanhetgebouw lopen 2 metrolijnen (Noord-en Victoria-lijn) terwijl in de directeomgeving grote oude gebouwen staanzoals het St. Pancras station (foto 2). Ver-derlopenvlaklangs de zuidgevelde bei-de metrolijnen Metropolitan- en Cir~de-lijn. De gebouwenin de directe om-geving zijn enkelejaren op grondbewe~gingen en eventuele scheurvorming ge-controleerd.Boven de genoemde metrolijnen in hetcentrale gebouwdeel komt een keldervan 1verdieping voor technische instal-laties en transport, terwijl ter weerszij-den van dit gebied kelders van 3 resp. 4verdiepingenzijn gesitueerd.]uistinde-ze kelders zullen boeken worden opge-slagen.De diepe gedeelten zijn gefundeerd opboorpalen 0 1,80 m, terwijl het ondiepecentrale gedeelte op staal is gefundeerd(fig. 3).De omtrek van de gehele kelder, alsme-de de wanden tussen de diverse niveaus,bestaat uit elkaar overlappende, in degrond gevormde palen 0 1,10 m, die inelkaar grijpend, keerwanden vormen.BoorpalenGekozen is voor in de grond gevormdepalen met een verzwaarde punt. In 1978werd begonnen met de uitvoering vaneen aantal testboringen en het makenvan testpalen met en zonderverzwaardepaalpunt. Doel van het onderzoek was:- de mogelijkheid na te gaan om in deaanwezige grondslag palen met grotediameter en verzwaarde punt temaken;- de wrijvingsweerstand van de paal-schacht te bepalen;- de puntweerstand van de paalkop tebepalen.3' Doorsnede over het gebouw metkelderlagen en liggingmetrotunnels2 Nieuwbouw voor de Library vlak London Clay Modelnaast het St. Pancras-stationL-~~~~~~~~~~~~~~....JHet verwijderen van 24 m grond in deBet maximale draagvermogen van een diverse stadia van de bouw vermindertpaal 0 1,50 m bleek 2700 tfte bedragen. de gronddruk in de onderliggende la-Besloten werd tot hettoepassen van pa- gen, de zgn. Woolwich- en Reading-Ia-len 0 1,80 m met een verzwaarde punt gen (ziejig. 3). Het leidt ook tot een ge-van 0 3 m. ringegrondstijging. Horizontale span-ningen in de hierboven gelegen 'Lon-don Clay'-laagveroorzaken horizontaleverplaatsingen van de grond. Om dit tekunnen bepalen werd een niet-lineairmodel ontwikkeld waaraan 1\~ jaar isgewerkt. Gegevens van eerdere afgra-vingen (onder meer .BP-House en eenparkeergarage bij de Houses of Parlia-ment) werden hierbij gebruikt. Nadatbevredigenderesultaten ten aanzienvanmet elkaar verband houdende verplaat-singenwaren ontstaan, werd hetverkre-genmodel (bekend als het 'London ClayModel') metbehulpvan eenelementen-berekening doorgerekend. Hiertoewerd .een gebied van 200 m uit debouwput bezien en werd in 18 stappende invloedvanhetuitgraven enwijzigenvan de grondwaterstand op de omge-ving onderzocht.De berekening resulteerde in grotewandmomenteneneen maximale hori-zontale verplaatsing van 18 mmof 1ft--r. ~~ ?t~ 'J"''"j1---1 ~ '- 'JI ...--"--I I I I I I I ?metroI .~}:0 000Cement 1988 nr. 5 51'---De organisatie van de uitvoeringDe totale bouwsom van de British Li-brary bedraagt [, 65 ? 70 miljoen. Hetgehele werk is opgesplitstin 150 deelbe-stekken, waarvan er 14 betrekkingheb-ben op civiel-technische onderdelen.De grootste drie ervan hebben betrek-king op de uitvoering van:- het gebouwdeel met 4 kelderlagen;- hetcentrale gedeelte met 1 kelderver-dieping;- het bovengrondse gedeelte.1---.f:29 m-lOml-18 m----'~'-------IFUNDERINGENDoorsnede over een gedeelte vande keerwand2-10 mX-16m-~~----.-_..--_---r-_~ 19 m6Uitvoeringsfasen houw kelders:aanbreugen boorpalen, oplengenmet stalen kolommen omgeven metgrind, bouw keldervloeren enversterken stalen kolommen5 Openhakken van een gedeelte vaneen keerwand ter plaatse van eenvloeraansluitinglUlTVOERINGSTECHNIEKKeldervloer en bovenbouwDe keldervloeren zijn berekend op eennuttige belasting van 14 kN/1ll1Il2enzijn onderworpen aan strenge eisen tenaanzien van vervormingen: in verbandmet transporrmogelijkheden maximalehellingen van 1 : 500. Dit heeft geresul-teerd ineenvloerdikte van 400 1ll1Ilmetverzwaarde kolomplaten bij een stra-mienmaat van 7,80 x 7,80 m. Boven-gronds komen maximaal 7 bouwlagen,samengesteld uit balkvloeren van licht-beton en eveneens van lichtbeton ge-maakte schuine daken.Diepe keldersDe diepe kelders zijn gefundeerd op inde grond gevormde palen met ver-zwaarde voet. Na het borenvan de paal-schachten-voet, dit laatste met een 'un-der reamer' die een kegelvormig gat inde grond maakte, werden schacht enpaalvoet nauwkeurig ge?nspecteerd engefotografeerd. Vervolgens werd depaalschacht tothetniveauvande onder-ste keldervloer met beton gevuld (fig. 6).Op deze paalwerd vervolgens eenstalenkolom geplaatst waarna de overgeble-ven ruimte van het gat met grind werdgevuld tot het niveau van de bovenstekeldervloer. Hierna werd de bovenstekeldervloer gestort.Na het verwijderen van de daarondergelegengrond konde keldervloer op hetniveau-l worden gestort. Op dezewijzewerden alle onderliggende vloeren aan-gebracht. Figuur 6 geeft een en anderschematisch weer; foto 7 toont een sta-len kolom. Dank zij deze werkwijzekonden de horizontale verplaatsingenvan de kelderwanden tot een minimumworden beperkt. Het totale proces vanontgravenenvloerenstorten heeft3jaargeduurd. Tijdens het ontgraven dragende vloeren via ingestorte consoles op destalen kolommen. Naderhand wordendeze kolommen bekleed met construc-tief beton ten behoeve van het dragenvan de nuttige belasting.UITVOERINGKeerwandenDe keerwanden bestaan uit in de grondgevormde palen. De werkwijze was alsvolgt: om de andere paal werd geboord.In elk gatwerd een staalprofiel geplaatsten daarna werd het geheel met beton-specie gevuld.Na 3 tot 4 dagen werden de gaten voorde tussenliggende palen geboord, waar-bij terplaatsevande overlappendedelenmet de eerder aangebrachte palen, hetnog jonge beton werd verwijderd. Degaten van de tussenliggende palen wer-den voorzien vaneen wapeningsnet envervolgens met betonspecie gevuld (fig.4enfoto 5).IUTILITEITSBOUW52 Cement 1988 nr. 5Opmerkelijk is dat al deze delen doorverschillende aannemers worden uitge-voerd. De supervisie en coordinatie isopgedragen aan het aannemerbedrijfJohnLaing. Deze fungeert ook als inter-mediair voor de aannemers.Zoals te verwachten is, treden moeilijk-heden aan het licht op die plaatsen waarde werkzaamheden die tot de verschil-lende contracten behoren, in elkaarovergaan. Van de organisatie van JohnLaing maken de volgende afdelingendeel uit:- planning;~ quantity surveying;- inkoop;- ontwerp - hiertoe behorenook hetla-boratorium, alsmede elektrischeen me-chanische ontwerpen;- lijn-management team, dat de con-tracten met de onderaannemers regelt,de kwaliteitsbewaking verzorgt en dewijze van uitvoering beoordeelt engoedkeurt.Ookin de komendejarenzal het bouw-projectvan deBritishLibrary ongetwij-feld de moeite waard blijven.7 Ontgraven kelder; dnidelijk is eenstalen kolom op een boorpaal tezien8 London Docklands, ofwel het? herbestemmen en inrichten vanvier gebieden: Wapping, Surrey Docks,Isle ofDogs en R.oyal DocksirJ.Niemantsverdriet, ir.F.F.M. de Graafen PL.SpitsL?NDON DOCKLANDSOntwikkelingen in het scheeps-vrachtverkeer die in de jaren. '60 begonnen, hebben opgroteschaal tot de toepassing van containersgeleid. Deze internationale ontwikke-ling had ook inEngeland plaats. Een ge-volg voor de Londense havens was datnaar andere lokaties voor laden en los-sen van vrachtschepen moest wordenomgezien. Die nieuwe grotere havensliggen dichter bij zee, oostelijk van deCement 1988 nr. 5oude havengebieden. De oorspronkelij-ke Docks (havencomplexen) zijn in deperiode tussen 1967 en 1981 geleidelijkgesloten. Na jaren van ontmanteling iseen nieuwe bestemming aan de oudehavens gegeven en daar wordt sinds en-kelejaren met voortvarendheid aan ge-werkt.Injuli 1981 is een wet aangenomen diede oprichting inhield van de LDDC(London Docklands Development Cor-poration). Deze overheidsorganisatiekreeg tot taak 8 vierkante mijl havenge-bied een nieuwe bestemming te geven,zodanig dat in deze Docklands zich eennieuw stadscentrum zou kunnen vor-men. Handhaving van de bestaande ha-vens was daarbij een uitgangspunt. Hetprojectis van een dergelijke omvang dathet als de grootste stadsrenovatievan ditmoment kan worden beschouwd.Het Doek1and-complex begint ten oos-ten van de TowerBridge en is onderver-deeld in vier hoofdgebieden (fig. 8). Vanwest naar oost zijn dat: Wapping, Isle ofDogs enRoyalDocks,alle op de noorde-lijke Thamesoever gelegen. Op de zui-delijke oever ligt Surrey Docks.53IUTILITEITSBOUWAlle gebieden staan in principe openvoor een zeer diverse bestemming,waarbij de invullingvia particuliere be-stemming gaat. In de Docklands treftmen onder meer aan: kantoren, indus-trie- en handelsgebouwen, woningenen voorzieningen met een vrijetijdsbe-stemming.DeLDDC houdtzichingrote lijnenbe-zig met:- in gebruikstellenvan terreinen en be-staande gebouwen;- verbeteren en aanleggenvanverkeers-wegen en andere verbindingen;- zorgen voor werkgelegenheid doorbevorderen van industrie en handel;- bouw van voldoende diverse soortenwoningen, zowel huur als koop;- zorgen voor voldoende winkelarce- I-~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~naaI; 9 Wonen aan een van de oudehavens- verbeteren van de infrastructuur.leg van ditvliegveld niet op milieutech-nische bezwaren stuitte. Het bereik vande vliegtuigen die gebruik maken vandeze nieuwe luchthaven, is voorlopiggesteld op eenstraalvan 400 mijl. De ca-paciteit van het vliegveld bedraagt 1,2miljoen passagiers per jaar, overeenko-mend met 120vliegbewegingenperdag.Deliggingvanhetnieuwevliegveld tus-senRoyalAlbertenKingGeorgeVdock(ziefig.8), is zeer gunstig voor de City ofLondon. Via de Light Railway die overenige tijd langs hetvliegveld komt te lo-pen, zal een snelle verbinding met destad worden gemaakt.Initiatiefnemer voor het vliegveld is hetaannemersbedrijf John Mowlem &Company.Ditbedrijfis als eigenaarver-antwoordelijkvoor de uitvoering en ex-ploitatie.London City AirportHet London City Airport, in oktober1987 in gebruik genomen, is een zoge-naamd 'STOL port'. Stol betekent ShortTake Off and Landing, ofwel het gaatom kleinere vliegtuigen met maximaal50 plaatsen die kunnen opereren op eenlandingsbaan van 760 m. Dit soort toe-stellenis dermate geluidarm datde aan-oude pakhuizen worden omgevormdtot appartementgebouwen. De Engel-sen zouden hun aard geweld aan doenals ze niet metzorg zouden omgaan metde bouwwerken uit het verleden. Res-tauratie van kademuren, van sluizen,oude bruggenendergelijkeworden met~Eotezorgvuldigheid ter handgenomen(foto 10).Tijdens een rondrit door de Docklandsviel het op dat er op veel plaatsen bouw-werken in uitvoering zijn. De nieuwecentrum-functie van dit gebied blijktonder meer uit het feit dat dedrukkerijvan de Daily Telegraph er is gehuisvestin een gigantische nieuwbouw. Deredactie heeft inmiddels het 'SouthQuay Plaza' op het Isle ofDogs betrok-ken. Men verwacht dat andere krantenzullen volgen, aangezien ruimte en be-reikbaarheid hiervoortreffelijkzijn (foto9).Rondom de oude havens is het bijzon-der aangenaam wonen. De projectenworden gekenmerkt door veel eenge-zinswoningen in laagbouw, terwijl ookTijdens de STUVO-excursie naar deDocklands zijn geen bezoeken gebrachtaan afzonderlijke bouwwerken, al zijner talrijke die zeker de moeite waardzijn; de aandacht richtte zich duidelijkop de bezigheden van de LDDC waarhet de infrastructuur betrof.De volgen-de projecten zijn bezocht:- een in aanbouw zijnd pompstationvoor centrale uitslag van water uit hetIsle ofDogs gebied (ziefig. 8j,- afvoerleiding in aanleg rondom RayalVictoria en Royal Albert Dock, beide inRoyal Docks; ,..-----~--~---~-----~--------~-~----,- het vliegveld London City Airport in 10 Herstel van een scheepvaartsluisal k- aan de overzijde van de Thameswoontorens op Isle ofDogsRoy Doe s;- woningbouwproject rondom Green-land Doek in South Dock.In de eerste vijf jaar van haar bestaanheeft de LDDC L279miljoen ge?nves-teerd in hetverwerven engereed makenvan terreinen. Deze inspanning leiddetot een particuliere investering van L1182 miljoen, wat als een goed resultaatwordt aangemerkt.54 Cement 1988 nr. 511 Een LDDC-projeet: opknappenvan de Tobaeeo Doek BridgeWoningbouw Greenland Doek enSouth Doek (Surrey Doeks)Aan de zuidelijke Thamesoever in hetplan Surrey Docks zijn de bouwactivi-teiten rondom Greenland Doek enSouth Dockal zover gevorderd, dat menzich een goed beeld kan vormen van ditnieuwegebied (j?to 11 en 12). Het Green-land Dock meet ca 700 x 100/150 m2,hetSouthDockca250x 100m2.Erwor-den daar ca 1250 woningen gebouwd,waarvan 17% flats, 38% kleine woningenen 45% eengezinswon?ngen. Bet aantalhuurhuizen bedraagt 20%.Het is de bedoeling dat rondom beidehavens een bevolking van zo'n 3000mensen zal komen te wonen, terwijl ergewerkt wordt aan de vestiging van be-drijven die aan omstreeks 1200 mensenwerkgelegenheid zullenbieden. Datbe~12 Water speelt een belangrijke rolin de Doeklandstekenteenhoeveelheid kantoorruimtenmet een oppervlakte van 8660 m2, aanlichte industrie 22 400 m2, waarvoorook bestaande pakhuizen worden om-gebouwd. Aan andere bebouwing zoalswinkels en sportaccommodaties zal nogeens zo'n 2000 m2worden opgezet.HetSouthDockwordtdoor middelvandeaanleg van drijvende steigers geschiktgemaakt als jachthaven en haven voorkleine scheepvaart.Opvallend is dateen aantal kenmerken-de elementen in dit gebied worden ge-handhaafd en met grote zorg gerestau-reerd, zoals de scheepssluis met z'nwaaierdeuren, stalen voetgangersbrug-gen, kademuren enz.RIOLERINGSSYSTEEM RONDROYALDOCKSThe Roya! Docks waren de laatste Lon-dense havens die afgesloten werden. Dedrie havensVictoria, AlbertenKing Ge-orge Vzijn bepalend voor de aanleg vanhet nieuwe stedelijke gebied ter plaatse.Van oorsprong bezat het gebied eenbe-perkt rioleringsstelsel. Het meeste op-pervlaktewater wordt via sloten afge-voerd naar de havens.Voor de geplande grootschalige stede-bouwkundige ontwikkeling, is het be-staande rioleringssysteem onvoldoendetoereikend voor het afvoeren van op-pervlakte- en rioolwater. Er is dan ookeen omvangrijk nieUw rioleringssys-teem noodzakelijk waarin oppervlakte-water en rioolwater gescheiden wordenCement 1988 ut. 5 55IUTILITEITSBOUW IRIOLERINGEN?0o~fabriek--.-...._.. -.-._~~~t+H+l+1+I+M+NEW 1BECKTON HOUSINGCANNING TOWN_._._} in aanleg i~~..E::~=====v=========l~\'-----} toekomstige aanteg1111111111F\ __ ~._ ~. _ ___ royat:::aloert-d6CK~' -royat-vlctorla dock ..... ?:??:t?.?????t?d??.::.:.:.:?.. :?... :::?:...- - - _ . ?:::::Y fegve :'::::::::::"::::':::::::>:::.:.//~.:::.::::::.:::::\.:'.:.:.:.::::hing?;g~~~ge"i-d?i:L. ~ ....=::::::::::=::::::::~~~~t~ ~..._-over aap riootw?t'er:::r--"P'?'ffipst?ti;Op afstandenvan maximaal 250 m wor~den putten gegraven die worden be-kleed met betonnen segmenten waar-door een ronde stijgschacht ontstaat.Op debodemvaneenschachtwordt eentunnelgraafmachine geplaatst en eenhydraulische persinstallatiedie de pre~fab tunnelmoten in de gegraven gangduwt (foto 14). De voortgang berust ophet principe dat de graafmachine eeniets groter gat maakt dan de buiten-werkse maat van de elementen. De ma-chinezetzich tijdens het graven aftegeneen eerder geplaatste moot. Als een hal-ve mootlengte is afgelegdwordendevij-zels van de graafmachine afgelaten enworden de eerder aangebrachte tunnel-De aanleg van de diepgelegen leidingenis gebaseerd op het inbrengen van ge-prefabriceerde betonnen buizen in eendoor een speciale tunnelgraafmachinegemaakte gang.? De werkwijze is alsvolgt:inwendige diameter van 2,1 m, gedeel-telijk ook een diameter van 1,8 m, meteen wanddikte van 0,3 m;- 24 schachten of rioolputten met eendieptevan 15 tot 18 metereneeninwen-dige diameter van 7,6 m;- een nieuw pompstationvoor het lozenvan het vuilwater op de Thames;- de benodigde afvoerbuizen vanaf hetpompstation naar de rivier....__~c:>____ . thames barrier -Hoofd-rioleringsleidingen in hetRoyal Docks gebied. THAMES-?13Het rioolstelsel voor vuilwaterafvoerwordt gedeeltelijk evenwijdig aan hetriool voor oppervlaktewater aangelegd.Eenander deel bevindtzichaan dezuid~kant en sluit aan op een nieuw te bou-wen pompstation. Tijdens het bezoekwerd gewerkt aan de tweede fase van deaanleg van de riolering. Dit omvat deaanleg van:- 5,2 km betonnen tunnelbuis met eenOp basis van kosten is gekozen voor eensysteem met een centraal pompstation.De belangrijkste randvoorwaarde bijhet gekozen systeem wordt bepaalddoor het kruisen van de beide havens.De kruising van het Royal Albert Doekis 100 m lang. Aanvankelijk werdentwee alternatieven beschouwd: eenbouwkuip en een tunnel. In het laatste I--~----------~-----~~---------~---l14 Persinstallatie waarn1ee de be-gevalis eengrotere dieptenodig om On-tonnen leidingen in het gegravender bestaande fundaties van kademuren gat worden geduwden de havenbodem door te komen. Ge- L- ~~ - _ - - - - - - - 'zien de aanwezige ondergrond (LondonClayen watervoerende grindlagen) isgekozen voor de diepgelegen perstun-nelmethode.De passagevan de havens istevens bepalend geweest voor de me-thode van aanleg van de overige hoofd-rioolleidingen.afgevoerd. Dit nieuwe systeem zal be~staan uit (ziefig. 13):- een nieuw pompstation in combinatiemetstijgleidingennaar afvoerpunten opde Thames;- een rioolleiding evenwijdig aan de ha-vens Victoria en Albert;- zijriolen onderde havens doornaarhetzuiden, voor de afvoer van vuilwater af-komstig van het vliegveld en aangren-zende gebieden.56 Cement 1988 nr. 5moten vanuit de schacht oVer een halvemootlengte achter de graafmachineaangeduwd.Nadat weer een halve mootlengte is ge-graven herhaalt het duwproces zich. Eris dan een volle mootlengte verschovenenin de schachtworden devijzels van depersinstallatieafgelaten. Tussen de pers-installatie en de laatst aangebrachtemootis danvoldoende ruimte aanwezigom eenvolgende moot te kunnenplaat-sen. Het proces herhaalt zich tot eenmaximum van 13 moten die vanuit eenschacht achter de graafmachine kunnenworden aangeduwd. Dan wordt eenhulpvijzelset geplaatst die het deel van13 moten vooruit duwt. Tussen deze seten de schacht worden de nieuw aan tebrengen moten geplaatst.Hydraulische Flight-pompen pompenhet rioolwater vanaf de roosters in eenronde centrale vergaarbak. Van daaruitstroomt het water door radiaal aange-brachte gaten naar een pompkelder.Vanuit deze kelder brengen 16 pompenmet stijgbuizen het water omhoog naareen bovengrondse verzamelbak. Vanuitdeze bak stroomt het water onder vrijverval door afVoerbuizen naar de rivier.15 E?n van de in aanbouw zijndeschachten vo()r het pompstati()nHet maximum afVoerdebiet bedraagt3 m3/s. Het pompstation bestaat uittwee cirkelvormige schachten (foto 15),verbonden door een 7m lange gang.E?nschacht bevat twee mechanische vuil-verwijderingsroosters, heeft eendiame-ter van 13 m en is 22 m diep. De hoofd-schacht bevat een verzamelreservoirmet een diepte van 25 m en een inwen-dige diameter van 24 m. Beide schach-ten worden gebouwd in gewapend be-ton en worden met behulp van de cais-sonmethode op diepte gebracht.Het in aanbouw zijnde pompstationpompthetrioolwatervan eendieptevan- 15,50 m door een 21 m hoge stijgbuis.Op het werk zijn twee machines in ge-bruik. Een ervan is een Duitse Herren- '-----~-----~----~----~-----~~------;knechtmixshield, speciaal ingezet voorhet passeren van lagen met wisselendegrondgesteldheid waarbij soms lagen li-mestone meteen diktevan 0,75 m door-kruist moeten worden. De machine isvoorzien van een drukkamer en werktmet een bentoniet-smering. Een Cana-dese Lovertmachine is ingezet om doorde Londense kleilagen te graven.OFFSHOREHBG en Volker Stevin betrokkenbij grote Noorse offshore-orderDe Noors-Nederlandse aannemers-combinatie Peconor AIS, waarin HBGen Volker Stevin participeren, heeftvan Phillips Petroleum CompanyNorway een opdracht gekregen terwaarde van 1,5 miljard NoorseKronen, ongeveer 460 miljoen gulden.Het betreft hier de bouw van eengigantische betonnen bescher-mingswand, te plaatsen rond een groteolieopslagtank op het NoorseEkollskveld. Deze tank, met eencapaciteit van ??n miljoen barrels,heeft een hoogte van circa 85 meter.Als gevolg van de door de winning vanolie en gas uit de onderliggendevoorraden veroorzaakte bodemdaling,is de waterdiepte in de nabijheid vande tank sinds 1980 met vier metertoegenomen. Aangezien de zeebodem,door toekomstige produktieoperatiesnog verder zal zakken, zij het inmindere mate, worden de op de tankaangebrachte installaties door zeegangbedreigd. Bij slechtweer kunne.n degolven ter plaatse tot 20 meter hoogtereiken. Het bleek niet mogelijk dedekken van de tank op te vijzelen,zoals .eerder ter plaatse wel gebeurdemet enkele produktieplatEorms.Phillips Petroleum besloot derhalve tothet aanbrengen van een bescher-mingsconstructie.De ronde beschermingswand, die intwee gelijke delen wordt gebouwd, zalongeveer 250 000 ton wegen, krijgteen doorsnede van 140 meter en eenhoogte van 106 meter. In deconstructie wordt ruim 100 000 m3beton verwerkt. De bouw van debodemsecties begint in mei in een deelvan het grote droogdok vanVerolme-Botlek te Rotterdam. Dezesecties zullen in het n~aar opzwaar-transport schepen naarNoorwegen worden gebracht, waarhet overige deel van de bouwwerk-zaamheden zal plaatsvinden. Hetdroogdok zal in de constructieperiodepartieel beschikbaar blijven voorreparatiewerkzaamheden aanoffshore-materieel en schepen.In de loop van 1989 zullen de beton-constructies vanuit een Noorse fjordnaar het Ekollskveld worden gesleept,alwaar Peconor ze rondom deopslagtank zal plaatsen.Cement 1988 nr. 5 57