I IUITVOERINGSTECHNIEK IBOUWTECHNIEK IN DE MARKTTOEPASSING VAN NIEUWE TECHNIEKEN STRUIKELT OVERONVOLDOENDE BEHEERSING VAN HET BOUWPROCESir.\1v.R. de Sitter, Hollandsche Beton Groep NV, afd. Speurwerk & Ontwikkeling, RijswijkTijdens de CUR-dag van 1 april jl. wees ir. De Sitter in zijn voordracht op debetekenis van ontwikkelingen in andere vakdisciplines voor de verdereontwikkelingen in de bouw. De mogelijkheden daartoe kunnen niet los wordenbeschouwd van het streven naar een betere beheersing van het bouwproces.Aangegeven wordt hoe beide ontwikkelingen kunnen worden samengebracht enwelke rol collectiefonderzoek en regelgeving (o.a. binnen CUR) daarbij spelen.D.. e bouwtechniek maakt deel uit. van de bouwmarkt, de marktvoor het bouwen. Het woord'markt' geeft aan dat de verhoudingentussen de betrokkenen bij de bouwtech-niekworden bepaalddoor economischekrachten. De factor tijd speelt daarbijeengrote rol. Tabel 1 geefteenbeeld vandie markt.De economische levensduur is geschatop basis van vroeger gemaakte bouw-werken. De afschrijvingsperiode is detijd die op dit ogenblik door investeer-ders wordt gehanteerd. De technischelevensduur is de tijd waarin het bouw-werk een gevraagde prestatie kan leve-ren. Dat is de prestatie die bij het ont~werp en de realisering door de toenma-lige opdrachtgever werd verlangd.Naar mijn mening is er over het geheelgenomen geen reden om ons over detechnische levensduurvande draagcon-structie veel zorgen te maken. Wij zijnin staat draagconstructies te realiserenvanbeton,staal,steenenhout, dielangerblijven staan dan economisch wordtverlangd. Dat het desondanks wel eensfout gaat is een zaak van kwaliteitsbor-ging. En dat heeft meer met organisatiedan met techniek te maken.Bij de huid, bijvoorbeeld gevels en da-ken, ligt hetenigszins anders.Bij de mo-Tabel!Economische en technische levensduurvan bouwwerken in verschillendesectoren van de bouwmarktderne glasgevels met 'structural glazing'hangt het glas aan de kit. De ervaringstrektzich uit overeenjaar ofvijf. De uitproeven ge?xtrapoleerde levensduur isgeschat op 'meer dan twintig jaar'. Naeen dergelijke periode moet de gevel al-thans kunnen worden vervangen.Dikwijls is het ook de combinatie vanverschillende materialen en de detaille-ringv..ndeontmoetingspuntendievoorproblemen zorgen. Het gaat om beton,.steen, staal, kunststof, glas, cement, kit,coating, rubber; materialen die elkaarelke keer ontmoeten in andere combi-naties, in steeds wisselende weersom-standigheden, ofWel ze worden samen-gesteld tot componenten.Aandachtsgebieden voor verdereontwikkelingAl met al blijkt dat de economische ende technischelevensduurindewoning-en utiliteitsbouw niet met elkaar inevenwicht zijn. Dit hangt sterk samenmet het tempo van de veranderingen inde samenleving. Deze zijn van verschil-lende aard en betreffen zowel verande-ringen op sociaal terrein als technischeen economische ontwikkelingen.De problemen van de leegstand in dena-oorlogse woningbouw heeft inhoofdzaak te maken met sociale veran-deringen. Tijdens een vorige CUR-dageconomischheeft ir.A.B.M. van der Plas er op gewe-zen dat bedrijfsgebouwen voor de elek-tronische industrie snel verouderen. Ditomdat de vormgeving voor bijvoor-beeld een mega-chips fabriek wordt be-paald door het produktieproces. Over20 ? 25 jaar is het produktieproces ver-ouderd en daarmee ook het gebouw.Voor de bouwtechniek levert dit beeldde volgende aandachtspunten:- ontwerpen op flexibel gebruik;- beheer enals onderdeel daarvan reno-vatie;- beheersing bouwproces: kwaliteits-borging, optimalisering levensduur,vernieuwing bouwtechniek.Het ontwerpen gericht op flexibel ge-bruik is een uiterst belangrijk aspect.Ook het werk van de CUR-commissieop het gebied van het demonteerbaarbouwen is in dit verband van belang.Deze commissie zoekt naar vormenvoor constructies die eenvoudig zijn tedemonteren. Enerzijds om de construc-tie geheel ofgedeeltelijkopnieuw te ge-bruiken na afloop van de economischelevensduur van de eerste toepassing.Anderzijds omde sloop te vereenvoudi-gen.High-techAls voorbeeld van bouwtechniek metlevensduur fiaren)afschrijvings- technischperiode constructie huid*De tekstvan dezebijdrage is gebaseerd op eenvoordrachtvan de auteur op de CDR-dag 1987,woensdag 1 april jl. te Amersfoort.Cement 1987 nr. 7grote infrastructuurinfrastructuurmilitairolie/gas platformskantoorgebouwenwoningenbedrijfsgebouwen> 100> 5015 ? 4010 ? 304020?6015 ? 4050505 ? 1520 ? 255015 ? 35> 50> 50> 50>40> 50> 50> 40? 50(15)>20> 20> 1547lUITVOERINGSTECHNIEKVoor de invoering van de automatise-ring in het bouwproces gelden dezelfdebelemmeringen. Ook de inzet van ro-botsop meerdanincidenteleschaal stuitop het bezwaar dat het bouwproces intijd en ruimte steeds wisselt en onvol-doende voorspelbaar is.ProduktfamiliesUit een serie gestandaardiseerde com-ponenten kan een hele reeks verschil-lende eindprodukten worden samenge-steld, bijvoorbeeld woningen. Dezeeindprodukten behoren tot ??n en de-zelfde familie: de produktfamilie.Standaardisatie van componentenbrengt ons een eind op weg. Zo'n com-ponent kan een plint zijn, maar ook debeuk van een woning, uitgevoerd intunnelbelcisting. Belangrijker nog dande standaardisatie van de component isde standaardisatie van de raakvlakkenmet andere componenten. Standaardi~satie van componenten binnen ??n pro-ject is een beproefde techniek Met hetkleinerwordenvan projecten nemen devoordelen van repetitie binnen een pro-ject relatief sterk af. De standaardisatiemoet daarom over de projecten heenreiken. Modulaire co?rdinatie is daarbijeen noodzakelijk, maar geen voldoendevoorwaarde. De verbindingsconstructieen de materialen in de voegen moetenook worden gestandaardiseerd.Een bouwwereld waarin alles op allespast, isvoorlopig een utopie en kan in dehuidige omstandigheden zonder eenverstikkende regulering niet wordengerealiseerd. Nietgeheel onvoorstelbaarechter ?s een markt waarin individuelebedrijven zich veel meer produktmatigbewegen.Produktmatig in die zin, dat wordt uit-gegaan van produktfamilies voor een-gezinswoningen, gestapelde woning-bouw, bedrijfsgebouwen, hallen,kanto-ren enz.Kwaliteitsborging als essenti?levoorwaardeMijn conclusie is dat onvoldoende be-heersing van het bouwproces het be-langrijkste struikelblok vormt voor detoepassing van deze nieuwe techniekenuit andere disdplines. En dat daarmeede ontwikkeling van de bouwtechniekstagneert.Het is niet toevallig dat dezelfde moei-lijkheden worden ondervonden bij deinvoering van kwaliteitsborging. Im-mers, kwaliteitsborging hangt naUw sa~menmetde beheersing van het produk-tieproces. Wie beheerst produceert,heeft daarmee de bedoelde kwaliteitge-borgd.Hoe is uit deze impasse te komen?Bij de verde..e ontwikkeling van debouwtechniek moeten we het inhoofdzaak hebben van de toepassingvan ontwikkelingen in anderevakdisciplines. Een voorbeeld is deonderwater-inspectievan beton- elk project een prototype 1S;- werkomstandigheden niet in de handkunnen worden gehouden;- het ople?dingsniveau van de mede~werkers niet 1S aangepast;- er zich maat- en passingsproblemenvoordoen.Dat zijn directe bouwtechnische ont-wikkelingen geweest, die tot nieuwetoepassingen hebben geleid en marktenhebben ontsloten.Voor de toekomstverwacht ikveel meer r----~-----------____ivan de toepassing van verworvenhedenuit de meet- en regeltechniek, laser-te?hniek, informatica, automatisering(robotica?), kunststoffen en glas (mate-rialen) en lassen en lijmen(verbindings-technieken).Collega's van mij die in Japan zijn ge-weest, vinden dat het vraagteken achteren de haakjes om robotica weg zoudenkunnen. Om tot toepassing van nieuwemogelijkheden te komen dient een aan-tal belemmeringen te worden verwij-derd. Bekend is dat:Zo ?s lijmenop de bouwplaats, vanuitdemateriaaleigenschappen beschouwd,goed mogelijk Bovendienzou lijmen ineen groot aantal gevallen oplossing bie-den en een vereenvoudiging en kosten-bespar?ng betekenen. Waarom gebeurtdat dan niet? Althans niet voor verbin-dingen die krachten moeten overbren-gen?Omdatdewerkomstandighedenonvol-doende beheerst worden,omdat tussen de te verbinden onderde-Een ander voorbeeld van de vertaling len te grote maatversch?llen moetenvan h?gh-tech naarbouwtechniekin re- worden overbrugdlatie tot beheer is het DOST-systeem. en omdat werken met deze nauwkeu-Door Smit-ISO en TNO"-IBBC werd righeidsgraad een ander soort mede~een techniek ontw?kkeld om gebreken werkers vraagt.in de draagconstructie van offshore- Die medewerkers zijn voor een eersteplatforms met behulp van een eenvou~ incidentele toepassing niet zo maar be-dige proefop tesporen.Opbasis h?ervan sch?kbaar zijn.wordt tevens een strategie voor onder- ~_~~ ~__------,houd en inspectie voorgesteld. Elemen- Nog steeds is elk project een proto~e,ten uit deze techniek zijn toepasbaar op waarvan het bouwproces wisselt in tijdeenveel bredergebied dan alleende off- en ruwte. Dit belemmert de invoeringshore. van ?utOlnatisering en bemoeilijkt dekwaliteitsborgingDat brengt mij tot de volgende stelling: In een mee.. produktmatig ingestelde'BIJ" de verdere ontwikkelina van de bouw- markt zal voo.. het uniek zijn een forse6 meerprijs en een kwaliteitsrisicotechniek zullen wij het in hoofdzaakmoe- moeten worden aanvaard ten opzichteten hebben van de toepassingvan ontwikke- van produkten uit de produktfamilielingen in andere vakdisciplines'. r----~---~-~----~____iDe ontwikkelingen van de betontech-niek ?n het verleden waren achtereen-volgens bepaald door:- constructies: gewapend beton envoorgespannen beton;- produktie: houten lcist, glijbelcisting,wandbelcisting, tunnelbelcisting,kl?mbelcisting,jack-block, lange bank1---------------""-4en strengpers.het oog op beheer, wijs ik op het werkvan CDR en IRO-MaTS wat betreft hetopsporen van scheuren in beton en hetregistreren van eventuele wapenings-corrosie onder water. Deze techniek isopgebouwd uit een combinatie vanakoestische detectie, elektro-chemie,signaalverwerlcing/presentatie en on-derwaterwerktuigen.Deze d?sciplinesvallen alle in de catego-rie die in de media met h?gh-techwordtaangeduid. En dat soms in tegenstellingtot de trad?tionele disciplines zoalsbouw-techniek Maar ook de bouw-techniek vertegenwoordigt de toepas-singvande meestgeavanceerdeontwik-kelingen op andere vakgebieden. De la-ser-waterpas is al niet meer van debouwplaats weg te denken.48 Cement 1987 nr. 7Het bedrijfsleven (ontwerpers en uit-voerende bouwbedrijven) en de over-heid alsgrote opdrachtgeverenals regu-lerendeenvoorwaardenscheppendein-stantie, moeten ervoor zorgen dat dezebouwstenen zinvol toegepast kunnenworden. Dat vraagt om veranderingenin de markt. Als daaraanwordt gewerkt,komt er een bouwtechniek vOor demarkt die midden in de markt staat.De introductie door CDR van regelge-ving voor de zogenaamde rijpheidsme-thode effent de weg voor de geautoma-tiseerde begeleiding van het verhar-d?ngsproces van beton. Ditis een bouw-steen voor een klein stukje geautomati-seerde procesbeheersing in combinatiemet kwaliteitsborging.Kortom organisaties voor onderzoekzoals COR leveren de bouwstenen voorde ontwikkeling van de bouwtechniek.Dat zijn bouwstenen met grote moge-lijkheden.Hier ligt de grote betekenis van collec-tiefonderzoek en regelgeving in de Ne-derlandse bouw.En datwerk bestaatge-woon uit meten, rekenen, een rapportmaken en resultaten uitdragen. Veel in-spanning, veel geld, vaak teleurstellin-gen en soms mooie resultaten.In het kader van het beheer van gebou-wen belooft het onlangs gestarte project'Reparatie en bescherming van beton'aan zo'n omschrijving te voldoen.Het werk aan de Eurocodes, hoe moei-zaam ook, levert uiteindelijk de achter-grond voor de eerder genoemde nood-zakelijke Europese reikwijdte.Het project Bouwinformaticabinnende IOP-Bouw levert ons onder meer debeschrijving van het bouwproces. Eenbeschrijving op een wijze die past bij deautomatische verwerking van gegevensen bij de door computers ondersteundeoverdracht van informatie.Dat is zeker geen nieuwe gedachte. Enhet is zelfs al vaak geprobeerd. Tochmoet het lukken en kan het lukken. Hetmoet, omdat deze benadering de enigeis waardoor uit standaardisering vancomponenten de beheersing van hetproduktieproces kan volgen. En alleenop voorwaarde van beheersing van hetproces kunnen de voorwaarden wordengeschapenvoordeintroductievannieu~we technieken. Dus:standaardisatie van componenten;produktfamilie;beheersing van het bouwproces;kwaliteitsborging;toepassing van robotica, informatica,nieuwe materialen en verbind?ngstech-nieken.Ditis mogelijkdoor een produktmatigebenadering van een markt, waarin deontwerper de keuze heeft tussen bouw-bedrijven met elk hun eigen produktfa-milies en binnen zo'n familie de keuzetussen de produkten die met standaard-componenten kunnen worden samen-gesteld.Een dergelijke benadering heeft alleensucces wanneer het produkt ten minste1O tot 15% goedkoper is en kwalitatiefaantoonbaar betrouwbaarder dan hettraditionele ad-hoc produkt dat telkensweer als prototype wordt gerealiseerd.Dat betekent niet, dat de bouwmarkt.wordt beheerst door een tiental een-heidsworsten. Maar wel, dat binnen diebouwmarkt voor het unieke ad-hocprototype projectde prijs:wordt betaalddie gebaseerd is op dat uniek zijn.Bovendien zal het gaan om families.Binnen de grenzen van een familie zijnvele honderden varianten mogelijk.Echter niet die ?ne met een hellingvan47" in plaats van 45?. Wie dat wil moeteen forse meerprijs en een kwaliteitsri-sico aanvaarden.Voor eendergelijke be-nadering is Nederland te klein, maarwezullen te zijner tijd toch inEuropeseter-men moeten leren denken. Op de En-gelse televisiewordtal geadverteerd met'Wimpey-home' en in Frankrijk is'Maison Bouyges' een succes.9375PEILPEIL2700?5400?PEIL9105'Standaardisatie is noodzakelijk Nietalleen van c9111ponenten, ook vanverbindingen. Uit een seriegestandaardiseerde COl11ponenten kandan een hele reeks verschillendeeindprodukten worden sal11engesteld,de produktfa111ilie. BijvoorbeeldwoningenDe rol van collectiefonderzoek enregelgevingDe taak hierbij voor CDR is niet debouwmarkt anders te organiseren. Wel r-------~----------jde verworvenhedenvan technischevak- Rectificatiedisciplines vertalen naar toepassingenin Bij het artikel 'Berekenen van dragendede bouwtechniek. Dat geldt voor geo- gevelelementen', verschenen in Cementtextielen op basis van nieuwe kunststof- nr. 5, (1987) blz. 44 tlm 48, is verzuimdfen, voor sensoren, opnemers van ver- te vermelden dat het in het desbetref-vormingen en temperatuursverande- fende artikel behandelde onderwerp totringen die ontwikkeld worden uit opti- stand is gekomen met bijdrage van deschevezels.Bij dievertaalslag hebben al- heer ing. C. Staal van Wilma BouwIe betrokkenen bij het houwprocesbe- Den Haag.lang. RedactieCement 1987 nr. 7 49