I I ISCHADE IBOUWSCHADE TER LERING IEEN ORIENTATIEir.P.de Jong, Adviesbureau irJ.G.Hageman bv, RijswijkDe verschijningsvorm van bouwschade is zeer gevarieerd. Uit de ervaring blijkt datze veelal het gevolg is van fouten die steeds opnieuw worden gemaakt. Dat is deconclusie van Adviesbureau irJ.G.Hageman, welk bureau in de loop van zo'n 30 jaarcirca 650 schadegevallen heeft behandeld. De redactie prijst zich gelukkig met demedewerking van ir.P.de Jong van dit bureau, die veel informatie over bouwschade,waaronder ook betonschade, kan aanreiken. Zodoende is het mogelijk het taboe datop dit onderwerp rust te doorbreken.In een serie artikelen wordt nader ingegaan op de schadeverschijnselen, deoorzaken, onderzoekmethoden en hersteladviezen. De betreffende schades zijnzowel het gevolg van fouten in het ontwerp als tijdens de uitvoering. Ofde ervaringvan het genoemde bureau model kan staan voor het schadebeeld in Nederland, isminder relevant. Immers, centraal staan de fouten die kennelijk steeds opnieuwworden gemaakt.Wie allang meeloopt in debouw twijfelt aan het waar-heidsgehalte van hetspreekwoord? 'door schade en schandewordt men wijs'. Schade blijkt het ge-volg van voor de hand liggende fouten.Dezelfde fouten worden wellicht steedsopnieuw door andere mensen gemaakt.Men mag aannemen dat iemand zich-zelfconfronteertmet de eigenfouten endaaruit lering trekt. Maar de mededeel-zaamheid daarover naar andere collega'stoe ontbreekt dikwijls. Bedrijven hou-den uit commerci?le belangen hun fou-ten intern. Macro-economischgezien isschade een zeer nadelig verschijnsel,maar elke bouwbranche verdedigt ui-teraard zijn eigen economische belan-gen.stormschadechlorideschadezettingsschadeI------..L....,bouwkundige schadeI-------L,wateraccumulatieI--------~metselwerkI---------~~scheurvorming betonI----------~----,betonschadebrandWanneer schade aan het daglicht treedtkrijgt een onderzoekbureau de op- 20 40 60 80dracht om de oorzaak ervan vast te stel- --.. aantallen. Meestal komtzo'n opdrachtvan een t - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - jexpertisebureau dat ingediende claimsbij verzekeringsbureaus moet onder- 1 Aard van de schade en het aantal malen dat deze werd aangemeld bij hetbureau van de auteurzoeken. ~---------------------------~Dergelijke analyses zijn ook nodig vooreen uitspraak over gerezen geschillentussen opdrachtgevers en uitvoerendenoftussen eigenaars en projectontwikke-laars.Opdrachtenvanwoningbouwver-enigingen betreffen dikwijls het onder-zoek naar betonschade aan flatgebou-wen, een euveldat ook opmerkelijkveelbij schoolgebouwen is geconstateerd.26Belangrijkste schadecategorie?nIn figuur 1 wordt een overzicht gegevenvan de aard van opgetreden schade enhet aantal malen dat een bepaald soortschade zichheeftvoorgedaan. De groot-ste categorie blijkt de brandschade tezijn. De tweedeis betonschadedoorcor-rosievan de wapening als gevolgvan ge-ringe betondekking. Verreweg de meestvoorkomende schadein betonconstruc-ties betreft de scheurvorming, ofschoondit uit het overzichtvan figuur 1 niet totuiting komt (zie hiervoor figuur 3,waarin schadetypen zijn aangegeven).Voorbeelden waarin schade tot uitingkomt in de vorm van scheuren zijnkrimpscheuren in bedrijfsvloeren enscheuren ten gevolge van zettingen.Cement 1992 nr. 2schade ten gevolge van doorbuiging ming optreedt, dan is voor hem het be-bezwijken betonconstructies ton beschadigd. De gedachtenfout dieonvoldoende veiligheid hierbij wordt gemaakt is dat wapeningfouten bij betonstorten die scheurvorming had kunnenvoorko-men. Het principe van gewapend betonpaalfunderingen is echter dat wapening pas functioneertgevelelementen nadat het betonis gescheurd. Wapeningstaalconstructies heeft slechts een scheurverdelendehoutconstructies functie. Het betekent ook dat in betonscheidingswanden met wapening in het algemeen zelfseplosieschade meer scheuren optreden dan in betonf - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - f zonder wapening. De belangrijkstefunctie van wapening is het beperkenvan de scheurwijdte.2 Andere oorzaken van schade dan weergegeven in figuur 11 scheurvorming door krimpbelemmering2 scheurvorming door andere oorzaken3 betonschade door te kleine dekking4 chlorideschade5 stortproblemen6 slecht oppervlak7 afboeren8 onthechting9 schade door te slappe vloeren10 onvoldoende wapeningEen ander misverstand komt voort uithet feit dat zowel in voorschriften als inhet onderwijs het zwaartepunt van descheurtheorie wordt gelegd bij descheuren die het gevolg zijn van belas-tingen. De meeste problemen ontstaanechter door belemmerde vervormin-gen, die een geheel andere aanpak vra-gen. Daarom zijn in de VEC 1990 spe-ciale regels opgenomen ten aanzien vanscheu!-"orming door belemmerde ver-vormmgen.,--3__s_c_h_a_de_-_to_p_t_ie_n_b_i_~_b_et_o_n___________________--' Een veel toegepaste methode omOverige categorie?nIn figuur 2 is een aantal minder voorko-mende schadecategorie?n bijeenge-bracht. Voorzoverhetbetonconstructiesbetreftwordt hierover hetvolgende op-gemerkt.Ten gevolge van doorbuiging van teslappe vloeren treden dikwijls scheurenop in binnenwanden.Bezwijken kan verschillende oorzakenhebben.Onvoldoende veiligheid houdt het risi-co in van een dreigende instorting.Met fouten bij betonstorten wordt ont-menging, bleeding en dergelijke be-doeld.Schade bij paalfunderingen kan ondermeer te maken hebben met het stuk-slaan van de palen tijdens het heien.Bij glasvezelversterkt cement in gevelszijn diverse problemen aan de orde.Meestal betreft het scheurvorming alsgevolg van in-en uitwendige belemme-ring. Het neges reparerenvan zo'n scha-de is trouwens geen sinecure. Want be-halve het waterdicht maken van descheuren, moet ook het esthetisch aan-zien worden hersteld. Wanneer bij hetlaatste wordt gekozen voor een coating,moet deze voldoende rekcapaciteit be-zitten om eventuele nieuwe scheuren teoverbruggen. In een aantal gevallen isdatmetsucces gedaandoorde coating tewapenen met een glasweefsellaag.Cement 1992 nr. 2Schade-toptien bij betonIn het voorgaande zijn hier en daar watkanttekeningen gemaakt bij de gegevenschadecategorie?n. Bij een nadere be-schouwing van die gevallen kan daaruiteen schade-toptien bij beton wordengedestilleerd (fig. 3J.Naast vele gunstige eigenschappen vanbeton zijn er twee eigenschappen die incombinatie tot veel schade leiden, na-melijk geringe treksterkte en grotekrimpmaat. De scheurvorming diehiervaneen afgeleide is, kanworden be-schouwd als de absolute nummer 1 vande lijst. En dat is allang zo.Op zichzelfmag het een verbazingwek-kende constatering worden genoemd,want iedere betondeskundige is bekendmet die twee eigenschappen. Maar deschade blijft zich herhalen.Een wat simpele verklaring hiervoor is,dat de kosten om scheurvorming te be-perken meestal hoog zijn.Of scheurvorming al of niet optreedthangt af van vele factoren. De neigingom kosten te bestedenaan preventieis inhet algemeen niet groot. De ervaringleertimmersdathetookzonderpreven-tiemaatregelen lang niet altijd fout gaat.Op het gebied van scheurvorming spe-len enkele hardnekkige misverstandenmee, niet alleen bij leken maar ook welbij constructeurs.Deleekdenkt dat de wapening dient terversterking van beton. Als er scheurvor-scheurvorming te beperken is het aan-brengen van voegen, zoals dilatatie- enschijnvoegen.Dat er desondanks toch nog scheurenkunnen ontstaan is toe te schrijven aanverschillende oorzaken. De belangrijk-ste is dat onvoldoende verschil wordtgemaakt tussen translatie- en rotatie-belemmering. Uitgaande van een ge-lijkmatig over de dikte verdeelde krimpkunnen, indien de belemmering niet tegroot is, zoals bij vloeren op zand, vrijgrote voegafstanden worden gekozen.In werkelijkheid doet zich echter nietalleen translatie maar ook rotatie voor.De constructie wil zich krommen tengevolge van krimp, vocht- en tempera-tuurgradi?nten. Om de belemmeringvan deze kromming te beperken zijn inhet algemeen veel kortere voegafstan-den nodig dan bij het beperken vantranslatiebelemmering. Een goed ont-werp kanveel bijdragenaanhetvoorko-men van belemmering.In gevallen waarbij dit geen esthetischebezwarengeeft, kan het economisch ge-zien aantrekkelijkzijnde grote hoeveel-heid wapening die in het algemeen voorscheurwijdtebeperking nodig is, achter-wege te laten en eventuele scheurenachteraf te injecteren. De kans opscheurvorming moet evenwel zo veelmogelijk worden beperkt door beton-technologische en uitvoeringstechni-sche maatregelen. Als aan dievoorwaar-de wordt voldaan zullen de kosten voorinjectie redelijk beperkt blijven.271 sedimentatie-scheuren2 plastische krimpscheuren3 hydratatie-krimpscheuren4 scheuren door uitdrogingskrimpISCHADE5 scheuren door temperatuurverandering6 craquel?7 scheuren door corrosie8 scheuren door belastingbehorende spanningen lineair over dehoogte verlopelLInwendige belemmering treedt op in-dien binnen hetzelfde constructiedeelbelemmeringen optreden, bijvoorbeelddoor ??nzijdige uitdroging of opwar-ming c.q. afkoeling. Een kenmerk vaninwendige belemmeringis de niet-line-aire spanningsverdeling ten gevolge vaneen niet-stationaire toestand.bij de typen 3, 4 en 5_ uitwendige belemmering (trek- en buigspanningen) Op verdere schaden genoemd in figuur3 wordt hier niet nader ingegaan. De le-1--------_in_w_e_n_d_i_g_e_b_e_l_e_m_m_e_ri_n_g_