? ? ?BETONBOUW EN DE TOEKOMSTSinds 1974 is ir.J.J.M.Veraart betrokken bij Cement; eerst deeluitmakend van de redac-tie, nadien als redactieraadslid. Omdat hij injuni 1995hetvoorzitterschap van de CUR zalbe?indigen, is ir. Veraart ook teruggetreden uit de redactieraad van Cement.Wij willen zijn vertrek niet ongemerkt voorbij laten gaan en hebben hem verzocht een bij-drage te leveren aan de artikelenserie 'Betonbouw en de Toekomst'. Ir. Veraart heeft hetantwoord op onze vraag gecombineerd met zijn laatste jaarrede als CUR-voorzitter.Het resultaat, 'Bouwen zonder morsen' was te beluisteren op de CUR-dag van 9 mei enstaat nu vrijwel integraal in Cement.RedactieBOUWENZONDERMORSEN6De bouwplaats wetten van de zwaartekracht of drijven wegVerbaast u zich ook zo wanneer u over een volgens Archimedes.bouwplaats loopt? Ik hoop tenminste dat udat regelmatig doet: zowel het lopen als het De aandacht voor arbeidsomstandigheden,verbazen. veiligheid en ziekteverzuim is de laatste ja-ren gelukkig geweldig toegenomen. Er zijnZo'n bouwplaats ziet er ongeveer hetzelfde belangrijke resultaten bereikt. Toch zijn er opuit als 30jaargeleden, toen ik netvan school de bouwplaats nog driemaal zoveel ziekmeI-kwam. Waarschijnlijk was het 130 jaar gele- dingen als op kantoor. De bouw is onveiligerden niet veel anders. Rechtlijnig extrapole- en ongezonder dan veel andere bedrijfstak-rend is het niet moeilijkte voorspellen hoe zij ken. Geen wonder dat het AVBB (Algemeener over 30, of zelfs 130 jaar zal uitzien. Verbond Bouwbedrijf) zich zorgen maaktPrimitief, onbehaaglijk - zeker bij slecht weer over de plannen om de bouw zijn eigen pre--onveiligenmetbergenafval:sindskortnaar mies te laten betalen. En de bouwvakkerssoort gescheiden. Mag ik de bouwplaats wel zijn bezorgd omdat ze na 40jaar op hun 57ezo benoemen, in dit illustere gezelschap? Of versleten zijn en in de VUT willen.is dat vloeken in de kerk?De bouw is complex: het uitvoeren vansteeds nieuwe projecten, volgens steedsnieuwe specificaties, onder steeds nieuwecontractvoorwaarden, op steeds nieuwe lo-caties. Wij zijn dan ook terecht trots op onzeprojectgerichte flexibiliteit en op ons vermo-gen de steeds opkomende verrassingen teovermeesteren. Wij krijgen die heldhaftigeuitstraling, wanneer we weer eens kunnenimproviseren.Intussen echter snijden nog jaarlijks bouw-vakkers hun vingers af met de cirkelzaag. Ofvallen zij van slechtopgestelde ladders, doorniet afgedekte mangaten of ondeugdelijkeleuningen. Heistellingen vallen om, evenalskranen en vorkheftrucks. Ondersteuningenbezwijken, en voorwerpen vallen volgens deTot slot klagen de bewoners van het nieuwehuis over de lekkende serre, lijdthet kantoor-personeel aan het 'sick building syndrome',roesten de deuren van de Oosterscheldeke-ring en lekt de Lekdijk.Het bouwprocesWat we op de bouwplaats zien, is het topjevan de ijsberg: de apotheose van wat zomooi wordt genoemd 'het bouwproces'.Vooraf gingen vele fasen, van idee naar ont-werp, van planning naar begroting, van werk-voorbereiding naar bestelling, van leveringnaar montage. Elke fase uitgevoerd doordeskundigen en goedwillenden, zoals u enik. Van elke fase verwachten we dat zij opzichzelf goed verloopt, maar ook dat zij ietsvoortbrengt datde volgende fase en de eind-CEMENT1995!6gebruiker tevreden stelt. Total quality mana-gement, certificering zijn niet meer weg tedenken, evenmin als de computer en debouwinformatica.Als de bouwplaatserdesondanks nauwelijksanders uitziet dan vroeger, het bouwproduktnog regelmatig aanleidinggeefttot klachten,de bouwheer denkt dat hij te veel betaalt ende bouwers dat ze kennelijk niets meer mo-gen verdienen, is al dievoorbereidende, con-trolerende en begeleidende inspanning danwel effici?nt en effectief?besteed? Wat zijnde kosten van fouten, inefficiencyen iheffec- G) Vroeger ofnu: in 30jaar is erop de bouwplaats nog niet veel veranderd, ook al wordt be-tiviteit? Hoeveel energie wordt vermorst bij ton op een ander manier gestort.het steeds maaroverdragen, communicerenen inspecteren? Doen we wellicht toch nog Regelgeving kan niet gemist worden. Er zijn Natuurlijk zijn er milieuregels nodig. Maaralsiets verkeerd? spelregels nodig tussen de partijen in het ik een dure, tijdelijke brug moet bouwen om-Een karikatuur, zegt u? Een zwartgallige sim- bouwproces, over de duurzaamheid, veilig- dat een goedkope, tijdelijke dam mij onver-plificatie? Zwaar overdreven? heid, milieu-effecten en over de arbeidsom- mijdelijk opzadelt met een milieuprobleem,standigheden en arbeidsvoorwaarden. dan klopt er iets niet.Misschien denkt u dat ik geheel voorbij ga Maar mij bekruipt steeds vaker het gevoelaan de enorme, sterk toegenomen comple-xiteit. Dat ik vergeet hoezeer wij gebondenzijn door publieke en private spelregels: hetbouwbesluit, het bouwprocesbesluit, hetbouwstoffenbesluit, de arbowetten, milieu-voorschriften, kwaliteitsregels. Op lokaal,nationaal, Europees en mondiaal niveau. Envergeet ook de CUR-rapporten en aanbeve-lingen niet. Volle kasten, bibliotheken en da-tabases. Toegankelijk via Internetof de Elec-tronic Highway.Neen, vergeten ben ik ze niet. Integendeel:ze staan me heldervoor ogen, wanneer ik opde bouwplaats rondloop. Voor iedere sol-daat aan het front staat een veelvoud achterde linies. Voor iedere werker op de bouw-plaats: hoeveel regelgevers, controleurs eninspecteurs? Is dat onvermijdelijk, optimaal,of is het morsen?Ikonderken datde produktiviteitop de bouw-plaats is gestegen dankzij completere toele-veringen en betere hulpmiddelen. Het betonwordt geleverd per truckmixer en niet meermet japanners uitgereden. Maar toch is devooruitgang in de bouw nauwelijkste vergelij-dat het regelgeven een autonoom proces isgeworden, een soort natuurverschijnsel datvoortdurend in omvang toeneemt. Net alswasmiddelen moeten ook regels alsmaarvernieuwd worden, evenals het onderwijs ofhet belastingformulier. Het is een verade-ming Minister Borst van Volksgezondheid tehoren zeggen: 'het bestaande systeem is in-gewikkeld, maarhetwerktgoed, dus waaromzou ik het wijzigen?'Wie verzint al die regels? Wie zou detaak vande CUR overnemen bij het opstellen vantechnische grondslagen, wanneer de finan-ciers er nu eens geen zin meer in zoudenhebben de CUR daarvoor geld te blijven ge-ven?En hoe kan hetgebeuren datop ambtelijk ni-veau door juridische inbreng zonder terug-koppeling zorgvuldig opgestelde documen-ten worden veranderd? Hetwas nog net nietzo dat de paragraaf over 'belastingen' naarhet Ministerie van Financi?n ging en die over'kunstwerken' naarCultuur, maarhetscheel-de weinig.Opnieuwvraag ik mij af: zal de bouwplaats erdoor dit alles over 30 jaar op vooruit zijn ge-gaan? Of is het produkt dan beter? Of zijn degebreken minder of de kosten lager?De certificeringWellicht wilt u mij tegenwerpen dat ik voorbijga aan de weldadige werking die uitgaat vanhet verschijnsel der certificering, gebaseerdop de mondiale ISO-normen. Is het niet zodat de certificering ervoor zal zorgen dat ie-dereen wordt aangespoord om te leverenwat hij beweert te leveren? Een aansporingvoor de producent en een zekerheid voor deafnemer!De wondere wereld van de certificatie. Voorte velen een wereld van onduidelijke taken,bevoegdheden en verantwoordelijkheden.Een wereld die nogbezigis deTrias Politica teontdekken: de scheiding tussen Wetgeving,Uitvoering en Rechtspraak, zoals Montes-quieu die al bijna drie eeuwen geleden om-schreef. Ook een schrijnend voorbeeld vande klooftussen enerzijds de bestuurdersvande maatschappelijke organisaties en ander-ken met die in vele andere industrie?n zoals Intussen is het wel zo dat velen zich zorgen zijds de techneuten.de scheepsbouw, de auto-industrie, de com- maken over de afgenomen deskundigheidputerindustrie en de agrarische industrie. en bevoegdheid bij het bouwtoezicht. Ik prijs Evenmin als de regelgeving is de certificeringelke dag dat ik mag werken met deskundige weg te denken uit de hedendaagse bouw.De regelgeving opdrachtgevers en toezichthouders, die erIs heteigenlijkwel zogoed geregeld? Ofis er gelukkig ook nog zijn, zoals de Rijkswater-vooral erg veel geregeld? staat en de Rijksgebouwendienst.CEMENT1995j6De certificering is bedoeld om zeker te stel-len dat aan bepaalde normen of systemen~7? ?wordt voldaan. Dat is bepaald niet verkeerd.Het hele circus mag er echter niettoe leidendat voorbijgegaan wordt aan de kemvraag:proberen we alles wat we doen in ??n keergoed te doen, ofmoeten we ons allereerstdevraagstellen ofwe wel bezig zijn hetgoede tedoen? Het kan interessant zijn de vraag tebeantwoorden of het certificeringsproceszelf wel een certificaat zou kunnen verkrij-gen!Hoe dat ook zij: heden ten dage zijn er vele,hooggekwalificeerde mensen bezig met re-gelgeving en certificering: de regelgevers,controleurs, inspecteurs, beoordelaars. Wecre?ren onze eigen vraag en gaan die vervol-gens beantwoorden. Commercieel interes-sant wellicht, en ook goed voor de werkgele-genheid.En dan stel ik de vraag: waar houden we onszelf mee bezig? Wat kost dat hele circus?Lekken er minder dijken of daken?De klantWat de klant wil, is duidelijk. Hij wil een goed?en mooi produkt zonder gebreken, dat vol- @ Een goed ontwerp en een passend budget voor de uitvoering leveren goede gebouwendoet aan de fysieke en bouwfysische presta- op (Gerechtsgebouw Amsterdam, Ben Loerakker). foto: Teo Krijgsman, Amsterdamties die hij definieert. En hij wil bovendiengraag garanties inzake operationele kosten,zoals energieverbruik, onderhoud en levens-duur. Steeds vaker heeft hij behoefte aan fle-xibiliteit: zo langgaan de woningen, kantorenen viaducten ook niet meer mee, in ongewij-zigde vorm.Dit alles, zoals gezegd, milieuvriendelijk.Want steeds nadrukkelijker stelt de klant ei-sen op milieugebied. Het wordt gelukkig vanlieverlede a-sociaal produkten te kopen diehet milieu te zeer belasten en niet recycle-baar zijn. Wat geldt voor lege flessen, papier,auto's en ijskasten, zal in toenemende mategelden voor de bouw. Zowel voor de eindpro-dukten, als voor het vervaardigingsproces.De klant wil ook dat er op tijd wordt opgele-verd. En daarbij wil hij niet te veel betalen'geen centte veel hoor' en het liefstv??l min-der. Hij vindt dat de risico's die bij de bouwho-ren een zaak zijn voor de leverancier: de ont-werpende, uitvoerende en toeleverendebouw. En dan kunnen wij aan de aanbodzijdewel schaapachtig naar elkaar (Of nog erger:naar de klant) gaan zitten wijzen, maar danmiskennen we de ernst van zijn wensen.8Er wordt ook in Nederland veel moois engoeds gebouwd. En nietalleen op hetgebiedvan de waterbouwkunde en de infrastruc-tuur. Er worden schitterende gebouwenneergezet, met prachtige ontwerpen, mooiematerialen, voortreffelijk uitgevoerd.Maar daar staat helaas veel verkeerde zui-nigheid tegenover. Op de AVBB-middag over'duurzaam bouwen' werd rustig geconsta-teerd dat de woningeigenaar nu eenmaalgeen 10% extra kosten over heeft voor eenduurzaam, milieuvriendelijk produkt. Hij be-steedtwel een veelvoud daarvan aan een su-per-keuken met inbouw-onzin of aan devoortbrengselen van de baderie. Er wordenin Nederland dan ook te veel produkten ge-bouwd, die een bouwer zeker niet met veeltrots aan zijn nageslacht zal willen tonen.Toch gaan wij Nederlanders wel trots naarDuitsland om te laten zien dat we goedkoperwoningen kunnen bouwen. Er wordt zeldenbij verteld dat het prijsvoordeel voor eengroot deel verdampt wanneer volgens dedoor Duitsers gewenste kwaliteitsnormenwordt gebouwd.In Duitsland zitten de balkons w?l goed vast.Het LathamrapportIn het Verenigd Koninkrijk maakteen rapportfurore over het bouwproces en de bouwkos-ten. 'Constructing the team' is de titel. Het isgeschreven door Sir Michael Latham, een ju-rist en voormalig conservatief parlements-lid, een kennelijk welwillende buitenstaan-der. Hij schreef het in opdracht van en in con-sultatie met talloze bij het bouwproces be-trokken partijen.Hij beschrijft in heldere termen de primitievegangvan zaken tussen bouwpartners, veelalgebaseerd op tegengestelde belangen, one-venwichtige contractvoorwaarden en op dedomme gevolgen van de dominante positievan het prijscriterium. Hij richt zich daarbijvanzelfsprekend zowel tot de vraagzijde - deoverheden daaronder begrepen -als de aan-bodzijde, met een centrale rol voor de hoofd-aannemers. De bouwproblematiek wordthelder beschreven. Daarbij zijn inbegrepenverwijzingen naar het vele dat al gebeurt, ofop zijn minst reeds eerder als wenselijk is on-derkend. Partnering, comakership, bouw-team daaronder begrepen. Veel daarvan isook op Nederland van toepassing, zowel inCEMENT1995/6negatieve als in positieve zin. Het zou demoeite waard zijn de aanbevelingen van SirMichael ook eens op hun relevantie voor Ne-derland te toetsen.Als rode draad loopt door hetrapport de inef-ficiency en verspilling in hetgehele bouwpro-ces. Geen wonder dat Sir Michael conclu-op een prestigieuze, voldoeninggevende,creatieve, veilige en duurzame loopbaan, diebijdraagt aan de verbetering van de omge-ving. Ontwerpers en managers hebben debeschikking over de computer, die hun crea-tiviteit vrijmaakt en hen helpt om goede, ge-teste materialen, produkten en constructie-details te selecteren. Veel van het harde, vui-deert - als verwachting en als doelstelling - Ie, gevaarlijke werk op de bouwplaats is ver-vangen door mechanisatie, prefabricage enassemblage.Het resultaat moet zijn dat degenen die over30 jaar terugkijken op dit decennium, dezeperiode zullen zien als een tussenstap opweg naar een bouwindustrie die - van op-dra.chtgever tot onderhoudstimmerman -heeft leren bouwen met een vanzelfspre-kend vakmanschap in een echt professio-neel bouwproces.Bouwen zonder morsen: utopie of toe-komst? Ik wens allen die aan het CUR werkdeelnemen toe dat het streven naar die toe-dat de integrale bouwkosten in re?le termenmet 30% kunnen dalen. Hetjaar 2000 dat hijdaarbij noemt, lijkt me nogal optimistisch. Ikzal blij zijn wanneer het over 30jaar zover is.Natuurlijk kan ook het Lathamrapport wor-Het alternatievescenario toont een industrie komst met plezier en succes zal wordendie hoogstens wordtgezien als werkgelegen- voortgezet.den afgedaan met de kenschets 'everybo- heidvoorongeschoolden, alsversnipperd endy's wish list'. Maar dat is mij te gemakkelijk. niet-essentieel, als een kostenpost waar- ir.J.J.M. VeraartIk behoef u - als dagelijkse deelnemers aan mee de overheid zijn bestedingen naar wille-het bouwproces - niet te beschrijven hoe het keur kan reguleren.bouwproces verloopt, over hoeveel schijven,met hoeveel opeenvolgende of parallelle fa-sen, met hoeveel doublures en overlappin-gen. Het laat zich slechts raden wat er ver-morstwordt door in hetsysteem ingebouwdetegenstellingen.En als we dan weer even naarde bouwplaatsgaan, en we kijken naar de arbeidsomstan-digheden, naar het aantal echt produktieveuren, naar het driedubbel intern transport,naar de fouten en naar de afvalcontainers,dan kon Sir Michael het gelijk wel eens vooreen groot deel aan zijn zijde hebben.SlotWellichtvindt umijn betoogongebalanceerd.Dat is geen toeval. Ik vind de inspanningendie worden geleverd om de bouw teverbete-ren ook ongebalanceerd en wil enig tegen-wicht leveren, op zoeknaar een betere bouw.De toekomst van de bouw: hetAtkinsrapportschildert twee scenario's, een positief eneen alternatief. Ik wil u die niet onthouden.In het positieve scenario ziet Atkins een in-dustrie, die in hoog aanzien staat, die debeste technologie gebruikt om het land-schap en de leefomgevingte verbeteren, diemooie gebouwen en steden schept waarinmensen gelukkig leven en werken, met goe-de en betaalbare huizen en een adequate in-frastructuur.Opdrachtgevers verheugen zich in een zorge-loos bouwproces en veilige, gezonde en ge-Als een onplezierige noodzaak ter verschaf-fing van minimale behuizing en infrastruc-tuurdie geen rekening houdt met detoekom-stige problemen van onderhoud en operatio-nele kosten, noch met de negatieve invloedop samenleving, economie en milieu.Om het positieve scenario te bereiken, zaleen veel groter deel van ons denkvermogengericht moeten worden op een fundamente-le bezinning op het bouwproces zelf. Wan-neer dat ten koste gaat van de hoeveelheidregelgevingen certificering heb ikdaarvredemee.Literatuur1. TNO/DCB -De economische krachtvan debouw, 1992.2. ARTB - Bouwvisie 2010, 1993.3. 'Strategies for the European ConstructionIndustry-AProgramme for Change' preparedbyW.S. Atkins forthe European Commission,published by the European Commission,May 1994.4. 'Constructing the team' by Sir Michael La-tham. Joint Review of Procurement and Con-tractual Arrangements in the United King-dom Construction Industry. Final Report, July1994.?makkelijk te onderhouden bouwprodukten. ? Gecompliceerde bouwopgave voor het verbeteren van de infrastructuur.Schoolverlaters en afgestudeerden zijn trots foto: Aeroview, Dick SellenraadCEMENT1995/6 9