BOUWENMETDEBROKKENDe houdbare wereldOndanks alle onheilsprofeten blijkt de mondiale cultuur van het eindevan de twintigste eeuw in staat te zijn zich met redelijk supra-nationaalgezag zorgen te maken over het voortbestaan van een door mensen be-woonde aarde. De Verenigde Naties formuleerde enkele jaren geledenhetbegrip van een 'SustainableWorld', waarmee een samenleving wordt aan-geduid die er zorg voor draagt dat een huidige generatie streeft naar eensysteem dat integraal beschouwd, geen natuurlijke hulpbronnen consu-meert ten koste van toekomstige generaties.'Sustainable' werd in de landen om ons heenvertaald als 'sou?enable' en 'haltbar'. Helaashielden de vertalers bij VROM het op voor ba-nalere interpretaties vatbare begrip 'duurzaam'.OokdeVlaamse buren, doorgaans innovatiefinbeeldend taalgebruik, konden niets beters im-plementeren. Het woord 'duurzaam' mist nueenmaal de beoogde creatieve dynamiek en as-socieert met dik, in de betekenis van het Groningse idioom, stevig enduur dus.Ondanks dat, aan nationale acties geen gebrek. Het Milieubeleidsplan,met en zonder plussen, en het Bouwstoffenbesluit zijn daar voorbeeldenvan. Het beleidsplan werd door de Rekenkamer bekritiseerd als het lan-ceren van idee?n zonder kostenconsequenties te berekenen. Het besluitvalt te betwijfelen als effectieve beleidsmaatregel omdat op mislukte im-plementatie weinig sanctie staat, waardoor anarchie en ongewenste dere-gulatie worden uitgelokt.De bewustwording zet echter trendmatig door. Na de lancering van hetplan van de Twentse hoogleraar Hirs om niet slechts energiegebruiksteeds hoger te belasten, maar om ook energiebesparing in industri?leprocessen te honoreren, kwam recent een analoge internationale bood-schap. Er werd gepleit voor het betrekken van kapitaalverlies door hetverbruikenvan nietvernieuwbare bronnenin het evalueren van het succesvan nationale economie?n. Gezien het voorgaande zal dat best wel gaankomen.Bouwen en slopenOp elk denkbaar niveau kan eenieder zich bijnadagelijks laten bijspijke-ren op milieukennis over het bouwen. Zo ook op een onlangs gehoudenstrategische conferentie over 'preventie en hergebruik van bouw- ensloopafval', georganiseerd door enkele relevante ministeries en de Beton-vereniging, in het Kantoor van de Toekomst in 's-Hertogenbosch. Afge-zien van een paar voor een houdbaar milieu inconsequente schoonheids-foutjes, zoals het uitdelen van kladblokken en schrijfstiften, alsof meneen stel analfabeten had uitgenodigd, bood de conferentie veel inspiratievoor een goede milieuhouding in het bouwen.De bijna 100 hooggeleerde, weledelgestrenge en andere weldenkende ac-tieve deelnemers, werden uitgedaagd zich te committeren aan acties omte bereiken dat in 2010 minstens 90% (men praat ook over 100%, maardat staat niet in het bouwstoffenbesluit) van het bouw- en sloopafval kanworden hergebruikt.Een ladder voor integraal ketenbeheer, zoals de uitwerking van de doel-stelling in vakjargon wordt genoemd, lag als model ter tafel. De laddergeeft als meest effectieve actie aan om bij het ontwerp rekening te houdenmet hergebruik van bouwwerk, componenten en te bezigen materialen.Het bouwen zelve, lager op deladder, kan in z'n initi?rende en beherendefuncties aanleiding geven tot hergebruik van bouwwerken. Het wellichtnoodzakelijke slopen kan ook zonder bovenliggendevoorzieningen aan-leiding zijn tot hergebruik van componenten.CEMENT1995/7/8En onder aan de ladder kunnen voorzieningen worden getroffen om bijhet slopen vrijkomende materialen te hergebruiken, zinvol te storten ofalthans zonder milieubelasting met gebruik van de vrijkomende energiete verbranden. Hoe lager op deladder, des te meermogelijkheden dus. Deladder lijkt daarom meer op een piramide.De strategen hebben groepsgewijs in kleine kring en vervolgens plenair,zoals dat bij gezelschapsspelen voor managers gebruikelijk is, hun voor-keursacties geformuleerd.Onderwerpen met veel onderzoekstof, uit hetmidden en de basis van de piramide, zoals on-derzoek naarherbruikbaarheid van bouwdelenen bouwmaterialen, scoorden hoog in de be-langstelling van de grotendeels met onderzoekhun brood verdienende aanwezigen. In dezelf-de categorie deed regelgeving en kennisinfra-structuur het ook heel goed. Vooral dat laatste,ontwikkeling, diffusie en absorptie van rele-vante milieukennis, is vandaag een topper.Voor de overijverige voorstanders van het registreren van alles wat er teregistreren valt over hergebruik, ontstond er - vooral door enige plenaireoppositie met het oog op realistische mogelijkheden en effectiviteit - watminder animo.De knipoog naar de overheid, met als doel mechanismen tot stand tebrengen om hergebruik van gebouwen door lagere overdrachtsrechten,vervroegde afschrijving voor flexibele bouwwerken, verwijderingsbij-dragen voor slopen en andere stimulansen en prikkels, had veel respons.Velen wilden daarover met de overheid meedenken en wellicht uiteinde-lijk meeregeren.Het hoogste abstractieniveau, zwevend boven de piramide, boven deontwerpende architect, om te onderzoeken hoe een houding kan wordenbijgebracht van waaruit mensen op alle niveaus van de piramide wordenge?nspireerd tot het uitvoeren van maatregelen om 'duurzaam bouwen' tebevorderen, kreeg minder belangstelling. Wellicht omdat daar naast ken-nis van techniek, recht en economie, ook kennis van psychologie en ago-gie vereist is, is een dergelijke aanpak niet populair.Bouwen, er blijven niet veel brokken overDat het bij de bouw om gigantische hoeveelheden materiaal gaat vergele-ken met probleempjes met verpakkingsmaterialen of zo, moge duidelijkzijn. Tochis er in de Grond-,Wegen- en Waterbouw,waar de volumen hetgrootst zijn, al veel bereikt en veel in gang gezet.De bouw geeft daarbij traditioneel, wellicht vanwege de relatief grote envaak interessante volumen, de toon aan.De door de Griekse dichter Antipatros rond 2100 jaar geleden aange-merkte zeven wereldwonderen zijn stuk voor stuk hergebruikt. Gesneu-veld door aardbevingen, brand, oorlog en plundering, werden de bouw-materialen snel hergebruikt. Datliep het vlotst bij de gietijzerenonderde-len van de Kolos van Rhodos en bleef niet achter bij de uit ebbehout,ivoor, goud en edelstenen vervaardigde Zeus in de tempel van Olympia.Alleen de Egyptische piramiden zijn in generlei vorm nog hergebruikt.Dat is niet verwonderlijk. Ze genereren enerzijds een aardige toeristischecashflow en behielden bovendien zoals recent weer bleek, een deel vanhun oorspronkelijke functionaliteit, door de erin verborgen geheimenten dele te blijven bewaren.In die zin staat de piramide in meerdere vormen model voor duurzaambouwen.?33