Gedeelte van het VN-terreinDe UtrechtseVoorjaa.rsbeurs 1967In de internationale voorjaarsbeurs, die van 6 tot en met 14 maart jl. heeft plaatsgevonden,waren onder meer de vakbeurzen voor Bouwen Verwarming opgenomen, die gezamenlijkeen oppervlakte van 61 000 m2omvatten. Een onderdeel daarvan vormde weer de inzendingBouwmaterialen en bouwstoffen die, vergeleken met 1965, wat betreft het aantal deelnemersmet 27% is toegenomen tot 265, en wat betreft het aantal aangevraagde vierkante metersmet bijna 45% tot een totaal van 16000 m2? Evenals in 1965 werd de sector Machines enwerktuigen weer ondergebracht op het speciale terrein aan de weg der Verenigde Naties.Daar exposeerden 478 firma's hun produkten, waarvan 135 met Nederlands fabrikaat.Uit deze summiere cijfers blijkt wel hoe groot de belangstelling was voor deze voorjaars-beurs. In tegenstelling tot de algemeen aangenomen, aarzelende houding van vele bedrijvenin, of verwant met de bouwnijverheid, is dit Utrechtse record een teken van grote activiteiten ondernemingslust.Nederland kan sinds enkele jaren gerekend worden tot de ge?ndustrialiseerde landen, het-geen zeggen wil dat verhoging van de produktiviteit gezocht wordt in het stimuleren vanarbeidsbesparende methoden en het steeds verder doorvoeren van standaardisatie. De im-pulsen daartoe moeten komen van onder meer de research en produktontwikkeling.Het is mogelijk dat enkele jaren geleden nog op dit gebied de resultaten teleurstellendwaren, hetgeen verklaarbaar is wanneer men de research activiteiten van toen projecteerttegen de achtergrond van het economische klimaat. Op dit gebied is er sprake van eenkentering. Verwacht mag worden dat in de komende jaren de bouwresearch een steedsbelangrijker plaats gaat innemen.De tekenen van gewijzigde opvattingen waren reeds op deze beurs merkbaar. Nu met namein de woningbouw het grote tekort is ingelopen, kan men zich de luxe permitteren om me-erkwaliteitsbewust te zijn. De verscherpte concurrentiepositie zal niet nalaten dit in positievezin te be?nvloeden.Overzicht van dege?xposeerde bouw-materialen, machines enwerktuigenCement XIX (1967) nr. 5IsolatiematerialenIsolatiematerialen hebben voor bouwcon-structies een zeer breed toepassingsgebied.De vorm waarin deze materialen geleverdworden is dan ook van zeer uiteenlopendeaard. Er is hierin een onderscheid te makentussen elementen die kant en klaar op hetwerk worden afgeleverd, zoals bouwplaten,isolatieschalen en -dekens, en toeslagmate-rialen die worden verwerkt in licht beton,bitumineuze samenstellingen en pleistermor-teis.Het gebruik van dergelijke isolatiematerialenheeft tot doel tegen vocht, geluid, warmteen koude isolerende media te verkrijgen dieworden aangebracht in of aan de binnen- ofbuitenzijde van constructie-elementen.In een groot aantal isolatieplaten is schuim-plastic verwerkt, dat gaandeweg een zeerbelangrijke plaats heeft ingenomen. Het ma-teriaal is namelijk goedkoop, licht in gewichten bijzonder eenvoudig te verwerken. Ver-dere gunstige eigenschappen van de schuim-plastics zijn onder meer de zeer lage warm-tegeleidingsco?ffici?nt (k-waarde 0,030kcal/mh ?C) en de relatief grote sterkte.De toepassing van de schuimplastics in dewoning- en utiliteitsbouw betreft onder meer186isolatieplaten voor plafonds, daken en wan-den; sparingmateriaal in beton, isolatielagenin bouwelementen, schalen voor pijpisolatie,enz.Een van de kunstschuim-isolatiematerialenis Polytex (N.V. Brabant/Leur) verkrijgbaarin de vorm van schalen en platen; platen vandezelfde fabriek zijn eveneens verkrijgbaarals speciale dakisolatie (Polytop en Polybi-top), waarbij op het polystyreenschuim eenbitumenfolie als toplaag is aangebracht enwaarbij verder veelal aan de onderzijdeventilatiekanalen in de lengterichting aan-wezig zijn. Voorts zijn o.m. op de bouw-markt aanwezig: Porisol (NV. VermiculiteMij./Amsterdam) een isolatieplaat zonderspeciale voorzieningen, Roofmate (DowChemical Nederland NV.fRotterdam) eenplaat speciaal geschikt voor de isolatie vanplatte daken, en Drakavinycel (Draka/Hille-gom), leverbaar in drie gradaties van hard-heid. Nieuw op dit gebied zijn de Styrowil-kanaaJisolatieplaat en de Styrowildakplaat(Willemse NV.fEtten), vervaardigd van poly-styreenschuimbolletjes die op speciale wijzemet cement gebonden zijn. Poresta (Good-will NV.fZwijndrecht) is een compact kunst-schuim, te gebruiken als isolatiemateriaal enleverbaar in plaatvorm. Desgewenst is deplaat leverbaar als wandisolatieplaat metpleisterlaag (S?coplaat). Poresta is verderleverbaar in rollen als isolatiebehang of alsplafondtegels. Als golfdakisolatieplaten kanPoresta tussen de gordingen en de asbest-cement golfplaten worden aangebracht. Deisolatieplaten zijn dan voorzien van messingen groef, zodat een goede afdichting wordtverkregen met een maximale isolatiewaarde.Een in de messing ingebrachte stalen stripvoorkomt het doorzakken van de plaat.Een ander isolatiemateriaal is kurk, verkrijg-baar in de vorm van platen en schalen. Dege?xpandeerde kurkkorrels kunnen doorverschillende bindmiddelen zijn gebonden.Zij kunnen eveneens ge?mpregneerd wor-den geleverd. De k-waarde van dit materiaalis te vergelijken met die van de schuimplas-tics, ca. 0,030 kcal/rnh "C, Het toepassings-gebied is eveneens gelijk aan die van deschuimplastics. Kurkisolatieplaten wordenonder meer geleverd door NV. Noord-Bra-bant als Impregniet (geimpregneerd/ge?x-pandeerd) en Exoliet (alleen ge?xpandeerd,gebonden door kunsthars), en door de N.V.Vermiculite Mij./Amsterdam.Isolatieplaten kunnen ook worden vervaar-digd van vlasscheven gebonden met cement,de zgn. vlasvezelplaten. Deze platen hebbeneen warmtegeleidingsco?ffici?nt van ca.0,060 kcal/mh "C, Voorzien van een profile-ringaan de onderzijde (kanaalplaten) wor-den zij veelal toegepast voor dakisolatie;een vlakke plaat is leverbaar voorde isolatievan plafonds, vloeren en wanden. Ondermeer geleverd door Zwaluw N.v./Lage Zwa-luwe en de Ned. Vermiculite Mij'/Amster-dam.In een andere uitvoering kan de isolatieplaatbestaan uit houtwol, gebonden door een niet-mineraal bindmiddel: Corritplaten (Goodwill/Zwijndrecht), of uit een combinatie van iso-latieschuim met aan ??n of beide zijden ge-cementeerde, geperste houtwol: Porestamit(Goodwill/Zwijndrecht).Leverbaar in de vorm van o.m, platen, mat-ten, felts en dekens is steenwol, eveneenseen bekend isolatiemateriaal voor de bouw.Als platen, in de regel gebonden door eenkunsthars, als dekens al of niet gebondenCement XIX (1967) nr. 5Zw?luw vlasveze/-kanaalplaaten als akoestische tegels, gebonden dooreen kunsthars en afgewerkt met een dek-laag van witte pleister (Van der Linden &Veldhuis/Rotterdam) (NV. NederlandseSteenwolfabriek/Rotterdam-Umuiden) (NV.Vermiculite MiJ/Amsterdam). Deze produk-ten zijn eveneens leverbaar met een ??nzij-dige beplakking met bitumenpapier.Isolatielagen kunnen ook ?p het bouwwerkworden samengesteld. Daartoe zijn specialeisolerende toeslagmaterialen verkrijgbaar,die worden toegepast in beton- of pleister-morteis, voorts als een laag los gestort, on-gebonden materiaal op bij voorbeeld plattedaken en in zwevende betonvloeren, en tenslotte in de vorm van licht-betonstenen ofplaten. Er zijn op dit gebied twee soortentoeslagmateriaal in de handel, namelijk Per-fite, een ongekristaliseerd vulkanisch ge-steente, dat bij zeer hoge temperaturenwordt ge?xpandeerd, en Vermiculite, eenmagnesium-aluminium-silicaat dat uiterlijkveel overeenkomst vertoont met mica, eneveneens wordt ge?xp?ndeerd. Deze grond-stoffen kunnen met cement en zand wordensamengesteld tot een soort licht beton enworden toegepast als dak- of vloerisolatieof afwerklagen. Het Perllte of Vermiculitekan reeds vooraf gemengd met cement enals een kant en klaar produkt op werkenworden afgeleverd. Bekend zijn de zgn. com-posiet-estrichvloeren, d.w.z. een met Ver-mlcullte, c.q. Perlite samengestelde afwerk-laag op betonvloeren die spijkerbaar is enveel toepassing vindt in de woningbouw(J. J. H. Reppel/Dordrecht) (Van der Linden& Veldhuis/Amsterdam) (NV. Ned. Vermi-culite Mij./Amsterdam). Ook wordt Perlitewel gecombineerd met bitumen voor dakiso-latie (het zgn. Pul/mix) (J. J. H. Reppel/Dor-drecht) (NV. Ned. Vermiculite Mij'/Am-sterdam), eveneens droog gemengd enkant en klaar op het werk te leveren. Ver-miculite en Perlite kunnen daarnaast ooktoegepast worden als toeslag voor akoesti-sche en brandwerend pleisters. Een nieuweontwikkeling daarin is de Audex-pleister,bestaande uit Vermicultte met een anorga-nisch bindmiddel dat in een dikte van 1?rnmmet behulp van een spuit op een vlakkeondergrond wordt aangebracht.Afwerking van betonoppervlakkenIn vele gevallen zal aan het betonoppervlak187Doorsnede BToepassing van losse Perlite bijEstrichvloerenspeciale aandacht worden besteed, wanneerde omgeving in meer of mindere mate agres-sief is. Deze agressiviteit kan in de luchtvoorkomen, in de omgeving van bij voor-beeld chemische fabrieken, of in de bo-demsoorten die een zuurachtig of alkalischkarakter bezitten; verder in fabrieken, bijloskaden, enz.De bescherming tegen aan aantasting bloot-staande betonoppervlakken kan bestaan uiteen verflaag, een behandeling met chemi-sche preparaten,of uit een bekleding of af-dichting, waarvoor verschillende verfsyste-men, bitumineuze materialen, slijtvastekunstharsmortels e.d. ter beschikking staan.Deze soort maatregelen kunnen worden ge-troffen bij fabrieksvloeren, wegen, silos,tanks, brugdekken, enz.AfwerKen van betonoppervlakken staan innauwe relatie tot het uitvoeren van repara-ties. Immers in dergelijke gevallen zijn be-schermende maatregelen veelal achterwegegebleven. Dergelijke beschadigingen kunnenworden hersteld met bij voorbeeld spuitbe-ton, kunstharsmortel, met behulp van de in-jectiemethode en door bitumineuze opvullin-gen, e.d, Na uitvoering van de reparatie zalhet betreffende bouwonderdeel worden voor-zien van een doelmatige beschermende laag,die eventueel verwant is aan het gebruiktereparatiemateriaal.Dikwijls zal het afwerken van in het zichtkomende betonoppervlakken ook in esthe-tisch opzicht een verfraaiing betekenen.Vandaar dat verfsystemen in vele kleurenverkrijgbaar zijn. Anderzijds kan een be-scherming nodig zijn, terwijl men het uiter-lijk van beton wil behouden. In zulke geval-len kan een behandeling met een kleurloospreparaat worden toegepast.Om decoratieve effecten te verkrijgen kun-nen wanden desgewenst ook afgewerkt wor-den met behulp van kunstharsspecies.Voor wandafwerking, zowel binnen als bui-ten, zijn op het gebied van verven en ande-re behandelingssystemen vele produkten opbasis van kunstharsen.Voor water- en weersbestendige wandenstaan de volgende verfsystemen ter beschik-king: Vugotex (Van Mourik/Dei\), Goldtlex(Muroplast/Gouda), Brendurtri. Indurin enSaturin (Brander Nederland/Ede). Wil meneen verfsysteem gebruiken in een wate-rig milieu, bij voorbeeld onder water, kanIcosit (Hllvl-Chemle NV./Haarlem) wordentoegepast.Voor toepassing in chemische fabrieken,sodafebrleken. binnenwanden van tanks,zwembaden, geveldichting, enz. worden dik-wijls twee-componentensystemen gebruikt,zoals bij voorbeeld Folie, met als onder-grond Bicompon 1481 en een verharder(Brander Nederland/Ede). Constructies ineen agressief mileu maken dikwijls eenzwaardere bescherming noodzakelijk, zoalsbij voorbeeld Cindutex (Cindu/Uithoorn), eencombinatie van epoxyhars en steenkoolteer.Een soortgelijk produkt wordt door Cinduook als bekleding voor zwembaden toege-past. Het produkt is dan verwerkt in rollenvilt. Dezelfde firma levert voorts een naad-loze dakbedekking, bestaande uit gelijkma-tig verdeelde glasvezels in twee lagen, elkvan deze lagen aangebracht tussen tweelagen bitumenemulsie, het zgn. Flintkote-Mo-noform.Zijn de voorgaande preparaten alle op basisvan kunsthars, er zijn ook andere prepara-ten en verfsystemen, bij voorbeeld op syn-thetische basis: Po/ycolor (te combinerenmet een ondergrond), of bij bescherming te-gen schimmel en bacteri?n op wanden enplafonds: Fungisol (Brander Nederland/Ede),te combineren met gronderingsmiddel endispersieverf. Een verfsysteem op siliconen-basis, speciaal tegen het indringen vanvocht, is Murata (Brander Nederland/Ede).In het geval van reparaties van betonwer-ken die beschadigd zijn, als gevolg van deinwerking van vorst, chemische invloedenof slijtage, kunnen deze worden uitgevoerdmet Icosit K, een kunstharsmortel, waarnamet hetzelfde materiaal een bekleding wordtaangebracht (HIM-Chemie/Haarlem), of metRoe-sol (Basco/,s-Gravenhage), een pro-dukt opgebouwd uit een combinatie vankunststoffen. Voor reparaties in tanks e.d.:Cindutex-mortel (Ctndu/Utthoorn) een mortelvan Cindutex en een minerale vulstof, waar-na het geheel bekleed wordt met de reedsbesproken viltbedekking.Wanneer betonoppervlakken verfraaid moe-ten worden, kunnen daartoe kunstharsmor-tels worden aangewend, met behulp waar-van dikwijls verrassende effecten verkregenworden. Variaties hierin zijn afhankelijk vanCement XIX (1967) nr. 5Stand van Bredero Beton/Utrechtde wijze van verwerken en het gebruikte toe-slagmateriaal (Brander Nederland/Ede).Een mogelijkheid tot verfraaiing is voortseen bestrooiing met fijn korrelig natuursteen,in alle mogelijke kleuren verkrijgbaar. Hetoppervlak wordt daartoe eerst behandeldmet een gronderingsmiddel en een kunst-harslijm, waarna het fijne natuursplit er opgespoten wordt (Brander Nederland/Ede)(Cementbouw/Heemstede).Decoratieve effecten die met sierpleistersverkregen worden, zoals bij voorbeeld hetuiterlijk van een gebouchardeerd oppervlak,treft men ook aan bij de in- en uitritten vande Coentunnel en Beneluxtunnel. Hier werdde structuur van het oppervlak echter be-reikt door toepassing van geprofileerde rub-berplaten in de bekisting (Vredestein/Loos-duinen).Uitvoering van betonwerkenTen einde een ongehinderde voortgang vanwerkzaamheden aan in uitvoering zijnde be-tonwerken te verkrijgen, zullen bij regenach-tige dagen en tijdens de koude maandenin de winter voorzieningen getroffen moe-ten worden.Toen enkele jaren geleden een regeling af-kwam van de Stichting Verletbestrijding Ne-derland, waardoor aan bouwondernemingendie tijdens vorst zouden doorwerken specia-le premies werden uitgereikt, kwamen toe-leverende bedrijven met verschillende ma-terialen op de markt om deze voortgang on-der alle omstandigheden te kunnen continu-eren.De ideale omstandigheid is het bouwen ineen overdekte ruimte, vrij van regen enwind, hetgeen wordt bereikt door het om-hullen van de bouwplaats met een plasticbouwtent, van Drakabouwtileen (Draka/Hll-legom), of van Polyethyleenfolie (Van derLinden & Veldhuis). Dit plastic materiaal kanook gebruikt worden voor het afdekken vanpas gestort beton, of als grondfolie ter voor-koming van het verdwijnen in of optrekkenvan water uit de ondergrond. Evenzeer vindthet toepassing als waterdichte tussenlaagtussen verende onderlaag en estrichvloer bijzwevende vloerconstructies.Ofschoon op betonmortelbedrijven eenstoomketel een normaal onderdeel van deinstallatie vormt, is een dergelijk apparaatook nodig op grote bouwwerken, waaraanin de winter wordt doorgewerkt, wanneer188de betonspeciebereiding in eigen hand ge-houden wordt. Hiermee beschikt men opelk moment over stoom, heet water en hetelucht voor het ontdooien van het toeslag-materiaal en het doseren van verwarmd wa-ter aan de betonsamenstelling: Osby lage-druk-stoomketel (Imbema-Rolba NV./Haar-lem). Onmisbaar voor het winterwerk zijnvoorts de heteluchtkanonnen die een capa-citeit bezitten, vari?rend van 12 500 tot75000 kcal/uur. Deze hete-Iuchtkanonnenzijn vanwege het verrijdbare onderstel ge-makkelijk te verplaatsen (Hoenson/Amster-dam) (Hy-Lo/Nieuw Amsterdam) (Valk &Prins/De Lier) (Kusters/Venlo).Bouwtent tijdens uitvoering in de winterStand van Eternit/AmsterdamAsbest-cementproduktenAsbest-cement is reeds een beproefd enbekend materiaal; de daarvan vervaardigdegolfplaten zijn in de loop van talloze jarenop duizenden loodsen, stallen en kippenhok-ken gelegd. De toepassing van asbest-cement wordt elk jaar gevarieerder; hetwordt verwerkt in alle mogelijke profielvor-men en kleuren. Vroeger werd dit bouwma-teriaal veel gebruikt vanwege de geringekostprijs, en dan hoofdzakelljk op plaatsenwaar geen esthetische motieven een rolspeelden. Dit stadium is thans verlaten, al-leen de koatprljs herinnert nog aan vroeger.Ofschoon ook in Nederland het asbest-ce-mentprodukt reeds meer aandacht van dearchitect krijgt dan jaren geleden, heeft hetnog niet die populariteit verworven zoalsdit in omringende landen het geval is, metname in Duitsland, getuige de vele bunga-lows waarin voornamelijk dit materiaal alsbekleding wordt toegepast. Ook voor groteprojecten zijn daar de gevelbekledingen vanasbest-cement een vertrouwd beeld. (Eter-nit/Amsterdam) (Asbestone/HarderwUk) (Ful-gurit/Wunstorf, imp.: J. Haagh/Breda) (Mor-ge/Zutphen) (Inverbo/Amsterdam).Geprefabriceerde betonvloerenHet past in het rationaliseren van het bouw-bedrijf om de niet zware en dlkwijls voor-komende bouwelementen te prefabriceren.Tegenwoordig wordt ook veel gebouwd inhet zgn. gietbouwsysteem, een gestandaar-diseerd ter plaatse bouwen in beton. In der-gelijke en vele andere soorten van uitvoe-ring in woning- en utiliteitsbouw kunnengeprefabriceerde vloerplaten worden inge-zet, die in diverse afmetingen verkrliqbaarzijn. Deze platen hebben een betrekkelijkgeringe dikte (5 cm) en een gewicht van ca.120kg/m2? Zij zijn gewapend en voorzienvan tralieliggers, waardoor de montage vanderqelijke elementen wordt vergemakkelijkt.Eenmaal in het werk aangebracht, wordt opdeze platen de vereiste druklaag ter plaat-se gestort, waardoor, mede dank zij de tra-lieliggers een monoliete vloerconstructieontstaat. De voordelen zijn onder meer datMonteren van een Omnia breedplankvloerde gladde onderkanten van de vloeren nietmeer gestukadoord behoeven te worden,terwijl snel gebouwd wordt met betrekkelijkweinig arbeidskrachten. De vloerplaten zijnin verschillende overspanningen leverbaar(NV. Kesco BetonjVeghel) (Monoliet-beton/Breda) en (Filigran/Amsterdam).Een soortgelijke toepassing, maar dan inde vorm van betonplanken is de OmniaBreedplankvloer (Ornnla adviesbureau/Gro-ningen).Cement XIX (1967) nr. 5VoegenEen betonconstructie van enige omvang isondenkbaar zonder dat daarbij ook wordttegemoet gekomen aan de lengtevariatieswaaraan het beton nu eenmaal onderhevigis bij wisselingen van temperatuur, ten ge-volge van krimp en kruip, bij ongelUkmatigezettingen, enz.Naast dilatatievoegen, zoals in vloeren,tanks en waterbouwkundige werken, komenook andere voegen voor, bi] voorbeeld denaden in gordUngevels, langs beglazingenen gevelpanelen en de aansluitvoegen bi]ramen.Er zijn drie materiaalsoorten waarvan ge-brulk gemaakt wordt om deze voegen af tewerken, namelijk het zgn. dilatatievoegen-band, de voegvuJlingen (kit) en de zgn.dekstrippen.Het dilatatievoegenband wordt zowel uitge-voerd in plastic als in rubber. De voegen-banden van plastic zijn vervaardigd van eenzeer sterke, elastische kunststof op basisvan polyvinylacetaat. Dit materiaal heefteen rekvermogen tot driemaal de eigen leng-te, is voorts in hoge mate bestand tegenveroudering, kan niet verrotten, en is ver-der bestand tegen zouten, logen en verdun-de zuren, tegen druk-, trek- en schuifkrach-ten en kan worden gelast (Brander Neder-land/Ede) (Van der Linden & VeldhuisRotterdam) (Compriband/Zwijndrecht) (Ma-votrans/,s-Gravenhage). Dllatatiestroken,uitgevoerd in rubber zijn toegepast bij velegrote waterbouwkundige werken in Neder-land en in het buitenland (Vredestein/Loos-duinen).Aan de voegvulling met behulp van kittenworden min of meer dezelfde eisen gesteldals aan dilatatiestroken. Het aanbrengen vande kit geschiedt eerst nadat deze voegenzljn gereinigd en gedroogd en nadat even-tueel een zgn. primer is aangebracht, Omeen optimale hechting te verkrllqen. Zeerdiepe voegen worden eerst voorgevuld metbij voorbeeld schuimplastic strips of asfalt-voegplanken, waarna de kit, die tegenwoor-dig in koordvorm geleverd wordt, kan wor-den aangebracht met behulp van perslucht-of handpistolen.Bij afdichting van voegen tussen kozijnele-menten en bijv. dorpels past men eveneensgebitumineerd schuimplastic band e.d. toe.Voegvullingen zijn over het algemeen ver-vaardigd op basis van kunstharsen. Op thlo-kolbasis. (Bostic/Dordrecht) (Saba/Dinxper-lo) (Van der Linden & Veldhuis/Amsterdam)(Mavotrans/Den Haag) (Van der Vliet/Go-rinchem).Op basis van silikonen: (Bostic, Saba enVan der Vliet). Verder op basis van poly-urethanen, polyisobutyleen, butyl, polysul-flde epoxy, enz. (ook HIM-Chemie/Haar-lem).Plastic dekstrippen in diverse profielvormenfungeren als een esthetische afwerking vande voegen en voorkomen tevens dat de kitzou ontwijken. Deze dekstrippen kunnenzijn uitgevoerd in plastic (Van der Linden& Veldhuis/Amsterdam) (L J. H. Reppel/Dordrecht) of in neopreen (Van der Linden& Veldhuis).189lichte toeslagmaterialen voor betonReeds langere tijd worden kunstmatig ver-kregen lichte toeslagmaterialen ontwikkeld,ten einde het gewicht van het beton te ver-lagen, of om een betonsoort te verkrijgenmet betere isolerende eigenschappen. De-ze materialen worden verkregen door kleiof leisteen te expanderen en te sinteren.Het aldus verkregen produkt dat uit eenaantal korrelfracties bestaat, lijkt op eensteenachtige massa met veel afgeslotenholle ruimten. De twee lichte toeslagmate-rialen die veel in Nederland worden gebruiktzijn Hollith en Argex.ArgexHollith (Hollith Grondstoffen Mij N.V'/SteinCL) wordt gewonnen door bepaalde fractiesvan rnljnsteen, nl. leisteen van 1-8 mm, opeen roosterbed te verhitten tot 1000?C,waardoor het materiaal expandeert. Daar-na passeert het produkt diverse zeven enbrekers, waardoor de fracties grof, middelen fijn ontstaan. Hollith wordt toegepastvoor verschillende betonwaren, zoals met-selblokken, betonstenen, isolerende afwerk-lagen, gewapende vloerbalken, dakplaten enlateien. Het vindt eveneens toepassing bijter plaatse gestorte betonwanden.Toepassing van Hollith in beton voorisolatiedoeleindenArgex (Erkel/Naarden) is een ge?xpandeerdmateriaal op basis van klei. Het wordt ver-vaardigd in tweekorrelgrootten en is zeerregelmatig van vorm. Toepassingen vindtmen onder meer in verschillende betonwa-ren, zoals metselblokken, ondervloeren,wapende T-balken (met overspanning van4,50 m) enz. Argex wordt ook toegepast inter plaatse gemaakt betonwerk, zoals bijvoorbeeld de afwerkvloeren, die een warm-te-isolerende laag vormen.Zowel Hollith als Argex worden voor isola-tiedoeleinden ook ongebonden gebruikt, alsvulling in spouwmuren, als tussenlaag bi]funderingen op staal, enz.Nieuw op het gebied van lichte toeslag-materialen is de ge?xpandeerde leisteen(Leca), waarvan de grondstof gevormdwordt door afval van de dakleifabricage inde groeve Wittgenstein in het Raumland bUBerleburg (Duitsland). Dit materiaal kan ge-bruikt worden voor betonsamenstellingenmet constructieve doeleinden, met kwali-teit van K 300. In Duitsland is onlangs eenbetonbrug voltooid, waarvan het middenge-deelte over een lengte van ca. 60 m werduitgevoerd in constructief licht beton, waar-in ge?xpandeerde leisteen werd verwerkt(imp.: Erkel/Naarden). Omtrent dit materiaalwerd in Cement XIX (1967) nr. 4 een uitvoe-rig artikel gepubliceerd, van de hand vanBauingenieur H. Aurich.BetonwarenEen aantal betonwarenfabrieken waren qua-litate qua op de jaarbeurs aanwezig.Of-schoon de presentatie hoofdzakellik uitbekende en beproefde betonwaren bestond,waren ook hier enkele nouveaut?'s,Dakplaten van klinkerisoliet in dlverse door-snede-uitvoeringen worden thans vervaar-digd tot een lengte van 5 m, dat isl m meerdan tot dusverre het geval was (Feenstra/Capelle aid IJssel).De stand van Feenstra/Capelle aid IJsselDe bimsbetonnen vulblokken, aangebrachttussen geprefabriceerde voorgespannen be-tonbalkjes. kunnen voor beganegrondvloe-ren worden toegepast zonder dat daarboveneen druklaag aanwezig moet zljn, De vloerenmet een dikte van 15 cm worden alleenvoorzien van een afwerklaag (Geldens N.v./NUmegen).Cement XIX (1967) nr. 5Bungalow volgens Menze/-systeemInteressant zijn ook de fabriekmatig ver-vaardigde betonnen garages (Mavogarages)die met een voor dit doel speciaal vervaar-digde auto op elke gewenste plaats kunnenworden neergezet (N.v. MavobouwjVorst).Een geprefabriceerde bungalow, volgens hetzgn. Menzel-systeem, opgebouwd uit eenminimum aantal standaardonderdelen. Metdit type dat gebaseerd is op een moduul-maat van 1,50 m, kan elke gewenste grond-vorm verkregen worden. De elementen zijnin verschillende oppervlak-afwerkingen ver-krijgbaar (Cementbouw N.V./Heemstede).Toepassing van Strukturit-betontege/sDe Strukturit-betontege/s, een imitatie vantravertin, verkrUgbaar is verschillende afme-tingen tot 50 75 cm. De fraaie tegelskunnen worden toegepast op pleinen, inparken, baden, enz., maar eveneens alsweerbestendige gevel bekleding (Braat/Rot-terdam).Voorts waren op de jaarbeurs aanwezig:Bredero Beton N.v'/Utrecht (B-2 blokken,apertoblokken, claustra's, reli?fblokken, enz.);Meteoor/De Steeg (Stelconplaten en Stan-daard T-platen); Wernink/Leiden (Bedrljfs-vloeren, klinkers, sierbetonelementen); MBI/Eindhoven (betonklinkers, trottoirtegels en-banden, rioolbuizen, sierbetonplaten); DeHoop/Terneuzen (dak- en wandelementenvan cellenbeton (Ytong), klinkers); Siporex/Amsterdam (wand- en dakplaten van gasbe-ton); Struyk/Oosterhout (ornementblokken);Cementbouw/Heemstede (ornementblokken);Van der Venne en Van der Sluis/Nijmegen(bimsbetonwanden en -platen); Inverbo/Am-sterdam (schoorsteenblokken uit gemalendakpannen en baksteen, gebonden door ce-ment); Superior Nederland/Breda (geprefa-briceerde elementen uit licht beton en cha-190motte voor open haarden); Teeuwen/Tege-len, Geldens/NUmegen en Bredero Beton/Utrecht (betonnen dakpannen).DiversenOrtolith-papier. Orthollth is een betonopruw-middel en een ontkistingsmiddel dat toege-past wordt bij de vervaardiging van uitge-wassen betonprodukten. Het middel werktalleen in op de buitenste cementhuid envertraagt daarvan het binden en verharden.Ort?lith wordt geleverd in rollen; de achter-zijde van het papier is voorzien van poly-etheen, een volkomen waterdichte en damp-dichte laag. Het papier, dat tamelijk dik is,zorgt tevens voor een volkomen glad be-kistingsoppervlak.Na het ontkisten kan het oppervlak direct-uitgewassen worden, door middel van wa-ter en zachte borstel, of door gebruik vande combinatie water en luchtpistool, waar-mee het rnoqelljk is overal een gelUkmatigedruk uit te oefenen. Het orthollth-paplerwordt in drie kwaliteiten geleverd; dezekwaliteiten houden verband met de korrel-grootte in het uit te wassen betonprodukt(Brander Nederland/Ede).Bama R. Bama R is een op chemischegrondslagen ontwikkeld actief oplosmiddelvoor het verwijderen van beton korsten enroest op in de bouwnijverheld gebruikt ma-terieel. Het oplosmiddel vormt op het vanbeton en roest ontdane oppervlak een fos-faathuid die een anti-corrosieve werkingbezit. De gereinigde objecten mogen nietmet water worden afgespoeld.Bama R wordt in de regel verdund met driedelen water. Het oplossend vermogen van1 liter voor gebruik gereedgemaakt badbedraagt 650 gram beton (Bamar Neder-land/Montfoort).Betonmolens (-mengers)Een aantal nieuwe, of nog niet zo lang in dehandel zijnde mengers sprongen in de groteaanbieding in het oog.In de eerste plaats een menger van Italiaansfabrikaat van G?iicin? Piccini (Besto/Best).Deze handige, hydraulisch werkende mengermet laadbak is bestemd voor kleine charges(2 typen, resp. 290 en 390 I). De menger isgemonteerd op luchtbanden, zodat hij uiterstmobiel is. De aandrijving kan geschiedenmet elektro- of benzinemotor.De Zweedse Fejmert-menger (Mulder/Bos-koop) is thans ook leverbaar in een uitvoe-ring met 3 drukdozen voor het wegen vande componenten. Het vullen ?n wegen ge-schiedt hier in een arbeidsgang.Meerfasenmenging komt steeds meer In ge-bruik bij de betonbereiding. De beurs toon-de twee typen meerfasenmengers.De Cyclo-dwangmenger met meerfasenin-richting (Goes/Zwanenburg) bereidt de be-tonspecie in drie, elkaar snel opvolgende fa-sen. De menging in de eerste twee fasen,resp.icernent met water en collo?dale cement-lijm met zand, geschiedt met behulp vanhoogfrequent draaiende activeerschoepen(Quirlen). In de derde fase worden de Quir-len uitgeschakeld en geschiedt de zeer kortemenging (30 sec.) van de cementmortel enhet grind op de normale wijze.De Eirich-tegenstroomsnelmenger (Newa/Vlaardingen) werkt in2 fasen. In de eerstefase hoogfrequente menging van cement,zand en water, eveneens rr:et activeerschoe-pen. In de tweede fase normale menging vancementmortel en grind, waarbij de activeer-schoepen niet worden uitgeschakeld.Beide typen meerfasenmengers zijn lever-baar in verschillende capaciteiten.Mobiele betoninstallatiesTer completering van de serie betoninstalla-ties Portabil 375/500 en 500/750 heeft Arbau(Van Kooten/Bussum) een voorzetsilo ont-wikkeld, die met de installatie wordtgecom-bineerd. Door middel van een kiepkubelwordt de betonspecie in de silo gebracht.Menging en transport zijn zo minder afhan-kelijk van elkaar.Overslagsilo'sDoor Liebherr (Van der Spek/Amsterdam) iseen nieuw type overslagsilo in de handel ge-bracht, gemonteerd op een rijdend onderstel.De silobak, die horizontaal staat bij het vul-len, wordt hydraulisch gekipt bij het legen.De silo kan zelfs verticaal gesteld worden,waardoor altijd een volledig leegmaken er-van wordt verkregen. Er zijn twee uitvoerin-gen, met resp. een bak van ca. 5 m3en eenbak van ca. 1 m3?Hydraulische overs/agsi/o van LiebherrBetonpompenDe belangstelling voor het verpompen vanbetonspecie is momenteel duidelijk groei-ende. Vooral de betonmortelindustrie heeftveel belangstelling in verband met het stre-Cement XIX (1967) nr. 5ven de mortel direct in het werk te leveren.De Mu/der/Sherrod pomp (Mulder/Boskoop)geeft een constante betonstroom door mid-del van een hydraulisch bediend 2-zuigersy-steem. De diameter van de stalen leidingenbedraagt 4" of 7". De leidingen hebben eenstandaardlengte van 3 m en zijn, evenals debochten, voorzien van snelsluitingen. De ca-paciteit bedraagt ca. 30 m3per uur voor nor-male betonspecle, Maximale opvoerhoogteen afstand: 45, resp. 370 m (afhankelijk vanvele factoren en invloeden). De pomp kangemakkelijk worden gemonteerd op een spe-cialeaanhanger of op een ander voertuig.De Schwing beton pomp (Newa/Vlaardingen)werkt eveneens met een hydraulisch bediend2-zuigersysteem. De stalen leidingen, diame-ter 180, 150, 125, 100 en 80 mm (de leidingeno 100 zijn ook leverbaar in kunststof), heb-ben standaardlengten van 1,2 en 3 m en zijnvoorzien van snelsluitingen. De maximale ca-paciteit bedraagt 20 of 40 m3per uur en demaximale opvoerhoogte en afstand (lndlca-tiecijfers) bedragen resp. 40/50 en 300/400m, afhankelijk van de uitvoering (2 ultvoerln-gen leverbaar). Ook deze pomp is gemakke-lijk te monteren op een speciale aanhanger,terwijl hij verder leverbaar is als auto-beton-pomp, waarbij de aandrijfmotor van de autotevens dienst doet als krachtbron voor depomp.Beide merken pompen kunnen elektrisch,dan wel door een benzine- of dieselmotorworden aangedreven.BouwkranenEvenals in 1965 werd ook nu weer het ge-zicht van het VN-terrein bepaald door devele daar opgestelde bouwkranen.De mobiele Italiaanse Simma-Ioopkatkranen(Besto/Best) zijn verkrijgbaar in vele uitvoe-ringen, waarvan het hijsvermogen en de vrijehijs hoogte vari?ren van 750 kg op 25 rn,hoogte 32 m, tot 4000 kg op 30 m, hoogte46,5 m. De maxt-r-ale hijshoogte in veranker-de toestand bedraagt van enige typen 122 rn.De giek is in veel gevallen tot 30? naar bo-ven verstelbaar, waarbij de loopkat nog on-der volle belasting verrijdbaar blijft.De serie Universeelkranen van (Nier-strasz/Amsterdam) is weer belangrijk uitge-breid. Het grootste type telescoopkraan heeftthans een hijsvermogen van 12 ton op 16,5m en van 3,5 ton op 44 m, bij een vrije hoog-te van 36 m. De staalconstructie Is eerstgezandstraald, daarna verzinkt en ten slottegeverfd.Uit de normale torendraaikranen is doorPeiner (Van Kooten/Bussum) een speciaaltype kraan, de zgn. TS-kraan, ontwikkeld. Inprincipe bestaat de kraan uit de torenkraan'zonder' toren. Het hijsvermogen van dezekranen is ca. 60% hoger dan dat van deovereenkomstige torenkranen. De TS-kranen,die voor vele doeleinden gebruikt kunnenworden, kunnen van allerlei onderstellenworden voorzien, aangepast aan de omstan-digheden. Het hijsvermogen varieert naar ge-lang het type van 2 t op 25 m tot 7 t op 32 m.Niet op de Jaarbeurs, maar wel in ons land,toont Peiner de grootste vrij-rijdende toren-kraan ter wereld. De maximale hijshoogtebedraagt 107 m, terwijl het maximale hijsver-mogen 7,1 ton op 50 m bedraagt. De kraan191is geheel conform de normale serie toren-kranen en kan blijven rijden tot een hefbe-lasting van maximaal 50 ton. De spoorbreed-te bedraagt lOm. De kraan is in gebruik bijde nieuwbouw van de Hoogovens te IJ-mulden.Peiner TS-kraan (op voorgrond)BouwliftenDe Jong/Hazerswoude heeft de serie bouw-liften uitgebreid met een, die een hefvermo-gen heeft van 1000 kg. De hefsnelheid be-draagt ca. 32 m per minuut; de lengte van demast is normaal 10 m en kan bij vrijstaandeuitvoering nog verlengd worden tot 14 m.Verankerd is de mast te verlengen tot 48 m.De uitvoering is verder geheel conform dievan de- bestaande serie.Besto/Best brengt thans een lift op de marktvoor personen- en goederenvervoer, waar-van de mast geheel bestaat uit losse stukkenprofielijzer (in totaal slechts 4 verschillendeonderdelen), die gemakkelijk en snel gekop-peld kunnen worden. De mast vormt een ko-ker, waarbinnen kabine en tegengewicht lo-pen. Hefvermogen maximaal 1250 kg, of 16personen; maximale opbouwhoogte 100 m.De mast kan bij in bedrijf zijnde lift hogerworden opgetrokken.Transporteren met behulp van vacu?mDe extra voorzieningen, zoals hijsogen e.d.,die normaliter aangebracht moeten wordenom het transport van betonelementen mo-gelijk te maken, kunnen vervallen bij toepas-sing van het Hoff vacu?m-hefwerktuig (Alg.Bouwstoffen Centrale/De Bilt), dat in eenstandaard-uitvoering voorzien is van tweezuignappen met een hefvermogen van 5000kg. De zuignappen lopen in een rail en zUnaan te passen aan de afmeting van het ele-ment. Momenteel zijn deze hefwerktuigen al-leen nog maar geschikt voor transport vanhorizontaal geplaatste elementen.TrilapparatuurDe Sonco/Pea hoogfrequent vibrator (Soneo/Hotterdam) heeft in de bedieningsslang eenautomatisch werkende schakelaar, waardoormet de hand aan- en uitschakelen is verval-len. Legt men de trilnaald weg, dan schakelthij zichzelf automatisch uit. Frequentie:12000 trillingen per minuut.(vervo/g op blz. 195)De UtrechtseVoorjaarbeurs 1967(vervolg Van blz. 191)BekistingenOp het gebied van bekistingen is het op-vallend dat veel systemen er weer toe overzijn gegaan om houten panelen te gebruikenop veelal stalen frames van de wandbekis-ting. Hout is dutdeltik favoriet in dit opzicht.Nieuw in ons land is de Loeb-bekisting(Kroeze/Hengelo en Albers/Breda). Dit Fran-se systeem is verkrUgbaar als stalen plaat-bekisting, met bouten aan elkaar bevestigden voorzien van steunbalken e.d., maar ookals wandbekisting met een staalplaat of eenmultiplex-plaat. Speciaal voor de gietbouwwordt in de handel gebracht een wandbekis-ting, die tot ??n geheel gecombineerd kanworden met de halve vloerbekisting.De Deense Scanform-bekisting (Sonco/Rot-terdam) is een lichte stalen wandbekisting,ontworpen volgens een nieuw principe. Te-vens is leverbaar een vloerbekistlng, die ge-heel vrijdraqendJa (3 types voor overspan-ningen tot resp. 3,90, 5,10 en 7,10 m). Dezebekisting is uitrolbaar op rails, die aan degestorte wanden worden bevestigd.ContentsArchitectural concrete (p. 157-163)byprof .ir, N. LuningPrak, architect B.N.A. CNether/ands) Cp.157/159) andR.G. Otto, architectETH/S/A CSwitzer/and) Cp. 160/163)By a number of examples the authors present inthese articles thelr views on the aesthetic aspectsof architectural concrete. The technological aspectsof thls application of concrete in both countries willbe described in one of the next issues of Cement.Electronic computing in concrete construction(p. 164-165)Report of the committee on 'Electrontc computingin concrete construction' by ir. T.Tjebbes, during the15th CUR?day (22nd March 1967). This report dealswith the experlences gained in the use of electroniccomputers and the expectations for the future devel-opments.Underwater concrete (p. 166-169)Report of the committee on 'Underwater concrete'by ir.J.H. van Loenen, during the 15th CUR-day (22ndMarch 1967). Thls report deals with the methodsfor the casti ng of concrete under water so farappl ied and with the problems to be investigatedin thls field.Stability of tall buildings(p. 170-171)by G.H. van Boom,ing.Contribution withln the frameworkof a discussionon the stab?lty calculatlon of tall buildings (seeCement no. 2, 3and 4{1967)German Concrete-day 1967 (p. 178-181)Account on the lectures held on the German Con-crete-day 1967 (5th-7th April) at Berlin.Cement XIX (1967) nr. 5De Envo-Fix grootwandbekisting is thans le-verbaar als verwarmbare bekisting. In plaatsvan de gebruikelUke zUn koker-profielen gebruikt, waardoorheen de stoomwordt gevoerd. De stoomverdeling geschiedtdoor ingebouwde reductieventielen, die zorg-dragen voor een gelijkmatige verwarming.De maximale temperatuur kan 60?C bedra-gen.De Belgische SECO-grootvlakbekisting werdook op de beurs getoond (SECO/Antwer-pen). Een stalen frame-constructie met daar-op multiplex-bekistingsplaat.De Uni-form (Matab/Nieuwerkerk aid IJssel)kan nu ook geleverd worden als wandbe-kisting. Hierbij wordt geheel uitgegaan vande principes van de panelen, waarop nuechter grote multiplex-platen worden beves-tigd.Bij alle genoemde wandbekistingen zijn al-leen afstandhouders nodig op plinthoogteen op een hoogte die juist boven de wand-hoogte ligt.SteigersDe grote verscheidenheid aan steigersyste-men op de Nederlandse markt komt duidelijktot uiting op bouwbeurzen. In Cement XVIII(1966) nr. 1 is al eens ingegaan op dit veel-omvattende onderwerp. Aangezien er sinds-dien niet veel veranderd is. zullen wij onshier beperken tot enige kleine veranderin-gen en ontwikkelingen.De elementen-steigers brachten vrijwel alle-maal de zgn. 'matrassensteiger' als nieuwhorizontaalopbouwelement. Dit was o.m. hetgeval bij de Stapelsteiger (Stapelsteiger/Santpoort), Stampwerk (Stampwerk Haarlem/Haarlem), S.S.H. (Stalen Steiger Holland/Haarlem), Acrow Matress steiger (Van derSpek/Amsterdam), Hunnebeck (Van Dun/Rotterdam).De Cadrospeed stapelsteiger (Stalen BuisIndexB?ton apparent (p. 157-163) par prof. ir. N. LuningPrak, architecte B.N.A. CPays-Bas) Cp.157-159) etR.G. Otto, architecte ETH/S/A (Suisse) (p. 160/163)A I'alde d'un nombre d'examples les auteurs don-nent leurs id?es sur les aspects archltectonlquesdu b?ton apparent. Leaespects technologiques decette application du b?ton en cesdeux pays, serent?t? publ i?s dans un des num?ros sulvents deCement.Le calcul elactronlque dans la technlque au b?ton(p. 164-165)Rapport de la commission 'Le oalcul ?lectroniquedans la technique au b?ton' fait par ir.T.Tjebbes ?ia ISme Journ?e CUR (22 Mars 1967). Un r?sum? desexp?riences obtenues ? I'emploi des calculateurs?lectroniques et les attentes au les d?veloppementsfuturs.B?ton submerg? (p. 166-169)Rapport de la commission 'B?ton submerg?' faitpar ir. LH. van Loenen ? la 15me Journ?e CUR (22Mars 1967). Un r?sum? des m?thodes appliqu?espour la mise en place du b?ton submerg? et I'indi-cation des probl?rnes des recherches plus amples? ce sujet.La stabilit? des b?timents ?lev?s (p. 170-171)par G.H. van Boom, ing.Contribution dans Ie cadre d'une discussion sur Iecalcul de la stabilit? des b?timents ?lev?s (voyezCement no. 2, 3 et 4{1967).La Journ?e Allemande du B?ton 1967 (p. 178-181)Rapport des discours prononc?s ? la Journ?e Alle-mande du B?ton 1967 (1e 5-7 Avril) ? Berlin.195Steiger/Schiedam) is thans ook in verzwaar-de uitvoering verkrijgbaar als ondersteu-ningsconstructie.Met de introductie van de bekisting is thansook de Loeb-e/ementensteiger op de markt.Dit systeem maakt gebruik van een houten'matrassensteiger', waardoor het leggen vansteigerdelen achterwege kan blijven,Nieuw voor ons land is ook de Layher-blik-semsteiger (Layher-Nederland/Zelhem) le-verbaar in verschillende typen afhankelijkvan de belasting per m2?LichtmastenDe bestrijding van het vaak omvangrijk licht-verlet is een van de maatregelen in eenmeer lndustrl?te aanpak van de bouwnijver-heid.Matab/Nieuwerkerk aid IJssel heeft uit deSelf-Iock steiger een zeer slanke en lichtelichtmast ontwikkeld. Hoogte 22 m, opqe-bouwd uit vier in elkaar te schuiven ele-menten. Een lampenhouder met zes armatu-ren zorgt voor een effici?nte lichtversprei-ding.DiversenBij het CCL eendraad-spansysteem (Goes/Zwanenburg) wordt elke draad, c.q. streng,afzonderlijk gespannen en krijgt daardoorde juiste spanning. Voor het spannen is eenkleine, uiterst handige en lichte spanpersontwikkeld, die 762 mm per minuut spant.De SMK-bekistingssne/spanner (Stalen Stei-ger Holland/Haarlem) bestaat uit een span-staaf met schroefdraad, een afsluitplaat eneen snelspanmoer. Door gebruik van dezesnelspanner, die door een PVC-mantel buis-je wordt gevoerd en daardoor terugqewon-nen kan worden, is het wartelen van de kistterug te brengen tot een weinig tijd vergen-de handeling.InhaltSichtbeton (5. 157-163) von prof. ir N. Luning Prak,Architekt B.N.A. (die Niederl?nde) (S.R.G. Otto, Architekt ETH/S/A (derSchweiz) (S. 160/163)Die beiden Autoren geben an Hand einiger Bei-spielen ihre Auffassunqsn ?ber die archltektcnl-schen Aspekte des Sichtbetons. Die technoloql-schen Aspekte dieser Betonanwendunq f?r beldeL?nder werden in einem der n?chsten Hefte behan-deIt.Elektronleehes Rechnen in der Betontechnik(5. 164-165)Bericht des Untersuchungsausschusses 'Elektro-nisches Rechnen in der Betontechnik' von ir.T.Tjeb-bes w?hrend der 15. CUR-Tagung (22. M?rz 1967).Auseinandersetzung der erworbenen Erfahrungen inder Verwendung elektronischer Rechnenmachinenund die zu erwarteten zuk?nftigen Entwicklungen.Unterwasserbeton (5. 166-169)Bericht des Untersuchungsausschusses 'Unterwas-serbeton' von tr.LH, van Loenen w?hrend der 15.CUR-Tagung (22. M?rz 1967). Ein Obersicht der an-gewandten Methoden f?r das Betonieren unter Was-ser und Ausetnandersetzun? der Problerne f?r n?hereUntersuchunqan auf diesem Gebiet.Stabilit?t von hohen Geb?uden (5. 170-171)von G.H. van Boom, ing.Bettraq im Bahmen einer Diskussion ?ber Stabili-t?tsberechnung von hohen Geb?uden (sehe Cement2, 3 und 4{1967)Deutseher Betontag (5. 178-181)Bericht ?ber dle am deutschen Betontag 1967 (5.-7.April) in Berlin gehalten Vortr?qe.