? woningbouw? ? bouwfysicair.W.G.M.Beentjes, Bouwcentrum Technologie, MaarssenIn 1993:zijn in twee artikelen in Cement de gevolgen van het Bouwbesluitvoordegeluids-isolatie beschreven, namelijkde eisen [1] en de praktische consequenties [2]. In de:ze ar-tikelen is uitvoerig ingegaan op de gevolgen voor het bouwen in beton. Na drie jaar is hetmoment daar, om te :zien hoe de consequenties:zijn omge:zetnaarvoordepraktijkwerkba-re details en om de gerealiseerde kwaliteitvan de lucht- en contactgeluidsisolatie te eva-lueren.ln dit artikel wordt ingegaan op de praktijk van het bouwen in grote betonelemen-ten van Heembeton bv. Bouwcentrum Technologie heeft een grote serie metingen ver-richt in eenge:zinswoningen, gebouwd volgens het aan het Bouwbesluitaangepaste sys-teem van Heembeton met enkele en dubbele bouwmuur, :zodat de geluidsisolatiekwali-teit daarvan goed in beeld kon worden gebracht. Per bouwsysteem komen de wij:zigingenin de constructie aan de orde en de daarmee gerealiseerde akoestische kwaliteit, vooraf-gegaan dooreen korte beschrijvingvan de uitgangspunten van het akoestisch ontwerp.BOUWBESLUIT, GELUIDENBETON nIl)AKOESTISCHE KWALITEIT VANHEEMBETON-PREFABSYSTEMEN INEENGEZINSHUIZEN22Belangrijk punt van het Heembetonsysteemis altijd geweest, dat het wordt geleverd on-der KOMO-attest 10144, afgegeven doorBKB bv. Onder hetBouwbesluit wilde Heem~beton het attest behouden, zodat dan aande geluidseisen van de desbetreffende be-oordelingsrichtlijn moest worden voldaan.Om een voldoende gefundeerde uitspraakte kunnen doen dataan de geluidseisen vanhet Bouwbesluit kan worden voldaan, is dehulp ingeroepen van de statistiek. Als prak-tisch ontwerpuitgangspunt is daarbij in eer-ste instantie de zogenoemde SO/SO-regelgehanteerd, waarbij SO% van een populatiemet een betrouwbaarheid van SO% voldoetaan de eisen van het Bouwbesluit. Deze me-thodiek is uitgewerktin [3]. Daarnaastwordtdoor de garantie-instituten (stichting GIW,Stichting Woningborg [4]) een andere me-thode gehanteerd, namelijk dat er ontwor~pen moet worden op een gemiddelde waar-de die 2 dB hoger is dan de eis, om onder-schrijding van de eis in vergaande mate tevoorkomen.Beide formuleringen hebben als doel het af-keurpercentage aanzienlijk te verlagen,waarbij in de regel het tweede uitgangspuntstrenger is. De oorzaak hiervan is dat destandaardafwijking bij de betonbouw in deorde ligt van 1 ? 1,5 dB. Pas bij een stan-daardafwijkingvan 2 ? 2,5 dBzou deSO/SO-regel strenger kunnen worden. Ook in de be-tonwereldkomen vergelijkbare statistischemethoden voor, zoals bijvoorbeeld bij het be~palen van de karakteristieke druksterktevan beton conform NEN 5950.In overleg met alle betrokken partijen:Heembetonbv, BKB bv, Bouwcentrum Tech-nologie en TNOjTPD/FAGO is het strengste(dus hettweede) uitgangspunt gekozen. Degezamenlijke bevindingen van Bouwcen-trum Technologie en TNOjTPD/FAGO zijn sa-mengevat in een akoestisch beoordelings-rapport [5].Dubbele bouwmuurConsequenties detailleringVoor de dubbele bouwmuur 90-20-90 mmwas het noodzakelijk de detailleringlodanigte ontwerpen, dat aan het genoemde uit-gangspunt van de gemiddelde 'IU;k en 'co ~+2 dB kon worden voldaan. Met name vroegdit de nodige aandacht op de begane grond.Ten aanzien van hetontwerp lag hier nog hetprobleem, dat de in 1993 bekende reken-modellen niet geschikt waren voor spouw-constructies. Het ontwerpproces werd hier-bij in belangrijke mate bepaald door praktijk-ervaring. Dit had uiteindelijk voor het bouw-systeem de volgende consequenties:1. De dubbele bouwmuur moet voldoendezekerheid scheppen, dat er geen contact istussen de beide spouwbladen. Vanwege hetfeit dat de enkele bouwmuur reeds was ver-dikt van 200 naar 220 mm (zie hierna), isook besloten de dubbele bouwmuur naareen totale dikte van 220 mm te brengendoor de spouw te vergroten van 20 naar 40mm en zo de gewenste zekerheid te schep-pen voor het vermijden van contact tussende spouwbladen. Tevens kon daardoorde in-CEMENT1996/11heembeton ribcassettevloerRc-= 2,5~2K/W----- ~--- -""'------...,..-,.-._---.__.. .......,..~ ~fundering voldoende vlak; zo niet:vlijlaag of viltstrookmin. o~lengte oj) betonmin. op~glengte op metselwerkmax. maatafwijking bovenzijde funderingsbalk+ of - 3mm /1,2 m elementIJ)viltstrook min. dik 10 mm, breed c a.100 mmba2. Bij de begane-grondvloer moest zeker-heid worden verkregen dat geen onderstop-mortel tussen de begane-grondvloeren te-rechtzoukunnen komen. Hierdoor ontstaancontactbruggen, die delucht- en de contact-geluidsisolatie sterk kunnen verslechteren.Dit isbereikt door in de spouwtussen de be-gane-grondvloeren PE-schuimstroken aante brengen, die doorlopen tot boven de on-derstopmortel onder de spouwbladen.Verder is ook hier de massa van de begane-grondvloer ~ 250 kg/m2? De ribcassette-vloer is als zodanig gehandhaafd, maar opeen aantal details gewijzigd vanwege denieuwe eisen op het gebied van koudebrug-gen en de verhoogde Re-waarde naar 2,5m2 ?KjW. De massa van de vloer bij een 30mm dikke afwerklaag bedraagt ten minste265kg/m2.wendige woningbreedte gelijk blijven bij toe-passing van een enkele of een dubbelebouwmuur. Door vergroting van de spouwwas een verbetering te verwachten van 1 ?1,5 dB ten opzichte van de kleinere spouw.Een moeilijker punt vormde de afstand tus-sen bovenkant fundering en bovenkant af-werkvloer, de zogenaamde verdiepte funde-ring. NPR 5070:1993 gaat uitvan ten minste500 mm; bij Heembeton bedraagt deze af-stand 380 mmo Ditwas al een eind in de goe-de richting, maar naar verwachting nog nietvoldoende. Als oplossing is besloten bij deoplegging onder de begane-grondvloer spe-ciaal vilt toe te passen om de trillingsover-drachtte verkleinen. Met deze oplossingbe-hoeft er niet op de fundering te worden ge-metseld. Het speciale viltbestaat uit drie la-gen en is geseald in kunststoffolie.Het oude en het nieuwe detail zijn weergege-ven in de figuren 1a en 1b.3. Bij het detailvan de aansluiting tussen deverdiepingsvloer en de dubbele bouwmuuris eveneens voor de genoemde PE-strokengekozen om te voorkomen dat onderstop-mortel van de dubbele bouwmuur op de ver-dieping, in de spouw terecht komt. Verderzijn de verdiepingsvloeren gelijk gebleven:Heembeton-kanaalplaatvloeren met een30 tot 50 mm dikke zand-cementdekvloermeteenmassa van circa 370tot410kg/m2?Ook bij platte daken is dezekanaalplaat-vloer toepasbaar.4. Wat betreft de binnenwanden is men vrijmet betrekking tot de methode van aanslui-ting op de bouwmuur. Dit komt door de grotemarge aan geluidsisolatie op de verdieping,waar de meeste binnenwanden voorkomen.5. Op de verdieping kunnen ook hellende da-ken voorkomen. Deze vallen echter niet on-der het bouwsysteem. Om ook hier een meteen dubbele bouwmuurvergelijkbare akoes-tische kwaliteitte realiseren, zal men te rademoeten gaan bij de attesten van daken. Alsin de toepassingstabellen van het dak staatdat een waarde van Ilu;k ~ +5 dB kan wordengerealiseerd,is in principe met het dak eenluchtgeluidsisolatie mogelijk die vergelijk-baarismetdievan een dubbele bouwmuur.CD Detail begane"grondv/oer/dubbe/ebouwmuura. onder de Model-Bouwverordening; spouwwas geheel leegb. onder het Bouwbesluit; spouw is nu ge-vuld met kunststof strokenCEMENT1996/11 23? woningbouw? ? bouwfysicaTabel 1Karakteristieke isolatie-indices voor luchtgeluid b? het 90-40-90dubbele bouwmuursysteem van HeembetonTabel 2Isolatie-indices voor contactgeluid b? het 90-40-90 dubbele bouw-muursysteem van HeembetonKwaliteit van de geluidsisolatieDe geluidsisolatiemetingen zijn uitgevoerdvolgens NEN 5077:1991, inclusiefhet wijzi-gingenblad van maart 1992 en de ministe-ri?le regeling Bouwbesluit-gezondheid van29 september 1992. Ter verhoging van demeetnauwkeurigheid zijn de meeste wo-ningscheidingen in twee richtingen gemetenen zijn er per project twee paar - willekeuriggekozen -woningen onderzocht [6] .In totaalzijn er tien projecten gemeten, waarvan demeeste door Bouwcentrum Technologie.Het totaal aantal metingen bedraagt 358,waarbij als een metinggeldt dietussen tweeruimten. De metingen hadden plaats tussenoktober 1993 en augustus 1994.De resultaten zijn weergegeven in tabel 1voor de lucht- en in tabel 2 voor de contact-geluidsisolatie.a-------._-.-LrloNfundering voldoende vlak; zo niet:vlijlailg of viltstrookmin. oplgglengte 0IJ betonmin. olJleglengte olJ metselwerkLrlheembeton ribcassettevloer..&=25 m2Kf~ ~viitstrook min. dik 10 mm, breed ca. 100 mmmin. op~glengte oj) betonmin. oplgglengte op metselwerkb? Detail begane-grondvloerjenke/e bouwmuura. onder de Model-Bouwverordening; begane-grondvloer onder de bouwmuurb. onder het Bouwbesluit; begane-grondvloer naast de bouwmuurUit tabel 2 blijkt dat de contactgeluidsisola-tie ruim voldoet aan de eisen van het Bouw-besluit, ookaan de aanbeveling Ico l"'?~"-?~-+~--//~;;r