C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gBouwtechniekcement 2003 228De constructeur is van ver ge-komen. Berekende hij vroegervooral wat de architect had ont-worpen, tegenwoordig is hij eenvolwaardige partner in de bouw-voorbereiding. Hij zorgt er nietalleen voor dat daadwerkelijk kanworden gebouwd wat de architectheeftbedacht,maardathetookopeen logische, effici?nte en vooraleconomische wijze gebeurt. Me-de hierdoor heeft de constructeureen steeds sterkere positie opge-bouwd. En met het stijgen van dewaardering voor zijn inbreng iszijn invloed op het totale ontwerptoegenomen. Steeds vaker heb-ben constructieve overwegingeninvloed op materiaalgebruik, wij-ze van uitvoeren en zelfs op hetuiterlijk, de indeling en de vormvan een gebouw. Juist dat laatste? de vorm van een gebouw ?speelt bij blob's een allesover-heersende, dominante rol. Dievorm is immers een gegeven, eenbijna vaststaand feit. En wat nu?Heb je als constructeur eindelijkmeer invloed op het ontwerppro-ces, draait `de blob' alles weerterug onder het motto: "Dit is devorm en zorgt u er eventjes voor dathet overeind blijft!"Is het echt zo erg? Is de construc-teur weer terug bij af? Nee, dat isniet onze ervaring. We zijn afge-lopen jaren constructeur geweestvan een flink aantal blob's, waar-onderhetFloriade-paviljoenendeMuzieksculptuur in Oldemarkt,beide ontworpen door Kas Oos-terhuis. Maar behalve aan dezearchitecten-blob's hebben we ookgewerkt aan een aantal ultiemeblob's, creaties van beeldend kun-stenaars. Bij deze kunstwerkenkomt de vorm op geen enkelewijze voort uit welke rationeleoverweging dan ook. Het is eengegeven,ietsdatisontsprotenaanhet brein van de kunstenaar methet doel de zinnen te prikkelen.Hoezo behoefte aan een logischedraagconstructie?Op basis van de aandacht dieblob's de laatste tijd krijgen, zouje kunnen concluderen dat hetconstrueren ervan een wezenlijkandere opgave is dan het constru-eren van een niet-blob. Dat is nietzo. Natuurlijk, bepaalde uitvoe-ringsaspecten zijn anders, maarde constructief ontwerper streeftook bij een blob altijd naar demeest logische, economischedraagconstructie onder de gegevenomstandigheden. En precies in dielaatste vier woorden schuilt deessentie. Want een constructeurwerkt altijd `onder de gegevenomstandigheden'. Zo moest deconstructie van het AluminiumCentrum om voor de hand lig-gende redenen volledig van alu-minium zijn. En ook toen maak-ten we op basis van dat gegevende meeste logische constructie.Het feit dus dat de gebouwvormop voorhand vaststaat, is net zouitdagend als een heel krap bud-get of een vaststaande materiaal-keuze. In alle gevallen geldt: hoezorgen we ervoor dat de con-Blob als constructieve opgaveir. Remko Wiltjer, D3BNBlob's zijn `hot'. Maar wat betekenen ze als opgave voor de constructeur? Ishet werken aan vrije vormen echt zoveel anders dan het op het eerste gezichtlijkt? Heeft de constructeur voldoende inbreng of moet hij gewoon makenwat er wordt gevraagd? En welke rol speelt beton in deze ontwikkeling?1 | Asklepion (Rotterdam) is een 30 meter hogeholle sculptuur van beeldend kunstenares Nikide Saint Phalle met daarin een publieksattractie.Aan de vorm mocht vanzelfsprekend niets wor-den veranderd, noch was er een idee over deconstructie of de realisatie. D3BN had de taakom het beeld uitvoerbaar te maken. Met het oogop de toe te passen gebroken tegeltjes aan debuitenzijde ging de voorkeur uit naar een beton-nen afwerking. De stalen draagconstructie zitdeels in de huid en deels op acceptabele positiesin het interieur. Over de staalconstructie zou eenbekisting worden aangebracht, waaroververvolgens wapening gevlochten zou worden.Een betonnen huid van 120 mm kon aangebrachtworden door onder hoge druk beton in een fijnmengsel op de wapening te spuiten. Hoewel hetproject uiteindelijk niet is uitgevoerd, is dezebouwwijze wel bij enkele vergelijkbare projec-ten toegepastC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gBouwte chniekcement 2003 2 29structie zo logisch, eenvoudig eneconomisch mogelijk in elkaarsteekt bij de geldende randvoor-waarden?Overigens betekent dit dus weldat voor alle betrokken partijenduidelijk moet zijn dat concessiesmoetenwordengedaanopandereterreinen ?ls de vorm op voor-hand vaststaat, bijvoorbeeld tenaanzien van de kosten. En diekosten zijn ook de enige reden datsoms, heel voorzichtig, wat van deoorspronkelijkevormmagwordenafgeweken. Immers ook blob's ?en soms zelfs juist blob's ? zijnonderhevig aan de economischewetten, zeker als de haalbaarheidvan het totale project op het spelstaat.Met de vaststelling dat voor deprofessionele ontwerper er in deaanpak eigenlijk niet zoveel ver-schil is tussen een blob en eenniet-blob blijft natuurlijk de vraag:waarin verschillen beide opgavendan wel? Om te beginnen in hetomgaan met de grote hoeveelheiddata. Niet voor niets staat blobvolgens sommigen voor `binarylarge object'. H?t verschil met eenlineair `binary small object' is hetinvoeren en verwerken van diedata. Dat begint al met het digita-liseren van de vorm. Bij samen-werking met architecten is vaakeen koppeling te maken tussenhun tekenprogramma en ons re-kenprogramma, bij kunstenaarsmeestal niet. Het scannen vanschetsen of van een maquette isdan de enige mogelijkheid. En dedigitale puntenwolk die je dankrijgt, moet daarna handmatig ofmet speciale software worden ver-taald in een geometrie van hetrekenmodel. Soms kan de vrijevorm worden omgezet in eensamenstel van ondubbelzinnigbepaaldevormenzoalsschalenenvlakken, soms kan een zeer grovebenadering voldoende zijn. Dat isnog niet zo eenvoudig, zeker deeerste keer niet. Daarvoor is erva-ring nodig ? vallen en opstaandus. Maar ook dat is eigenlijk nietuniek voor een constructief inge-nieur. Er zijn vele wegen die naarRome leiden, de ene is korter dande andere en het is aan ons om dekortste te vinden.Een ander belangrijk verschiltussen blob's en niet-blob's is de? nu nog ? beperkte toepassings-mogelijkheden van beton. Wanthoewel bogen en schalen primain beton kunnen worden uitge-voerd, lijkt bij `echte' vrije vormende strijd voorlopig te zijn gewon-nen door het staal, althans wat dehoofddraagstructuur betreft. Bijvrije vormen zijn de kosten voorde benodigde bekistingen bij be-2 | Voor het project met de vijf betonnen olifanten van Tom Claassen bijAlmere is een laag spuitbeton aangebracht op een ruwe vorm, gemaaktvan polystyreenblokken. Het spuitbeton vormt een schaal die tezamenmet een stalen frame de draagconstructie vormt. Een vereenvoudigingten opzichte van Asklepion is het ontbreken van een binnenruimte,waardoor de bekisting slechts in grove lijnen de uitwendige vormhoefde te volgen3 | Het 25 meter hoge kunstwerk vanNicholas Pope bij het gerechtsgebouwUtrecht, het been van vrouwe Justitia,heeft een draagconstructie van staalmet spuitbeton. De vorm is ruwgevormd door stalen ringen rond eenstalen kern. De huid is aangebrachtdoor het spuiten van beton tegen eengaas en wapeningsnet, aangebrachtover de stalen ringen. Deze zeer econo-mische draagconstructie combineerdede vrije vorm met een relatief eenvou-dige uitvoering. De vervormings-mogelijkheid ten gevolge van ondermeer temperatuurverschillen is eenbijkomend voordeelC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gBouwtechniekcement 2003 230ton gewoon nog te hoog. Niet voorniets wordt bij dat soort projectenwel gesproken over het tweemaalbouwen van de constructie, ??nkeer de vorm als bekisting en ??nkeer in beton. Bij geprefabriceerdbeton biedt de ontwikkeling vande naaldenmal, waarbij de bekis-tingeenvoudigperstortgewijzigdkan worden, hoop, evenals hetmaken van ??n mal per betonele-ment door het geautomatiseerdfrezen van een blok polystyreen-schuim.Door zijn eigenschappen en uit-voeringsmogelijkheden lijkt ge-storte beton slechts te passen bijlogische vormen. Er zijn prach-tige voorbeelden van schaal-vormige daken of boogvormigehangars die soms ten onrechtetot blob's worden gerekend. Eenkromming in twee richtingen kaneen complexe vorm zijn, maar isconstructief logisch en dus zekergeen vrije vorm.Een betonvorm die momenteelw?l veel wordt toegepast, is spuit-beton. De ruwe hoofdvorm wordtgemaakt in staal of polystyreen.Hierna wordt een wapeningsnetaangebracht met daaroverheenhet spuitbeton. Voorlopig is dit demeest eenvoudige en doeltref-fende wijze om beton te gebrui-ken bij een echt `vrije vorm'.ConclusieVrije vormen zijn weliswaar eenrekenkundige uitdaging voor deconstructeur, maar vragen uitein-delijk dezelfde aanpak als niet-blob's. Immers, het werk van deconstructief ontwerper is ? na deanalyse en het toetsen van rand-voorwaarden ? gewoon onderdeelvan een creatief proces. De enekeer is daarin het budget maatge-vend, de andere keer het materi-aal of de wijze van uitvoering. Bijvrije vormen hebben partijen veelaandacht voor de constructie,misschien wel te veel. Was dit bij`gewone'projectenmaarmeerhetgeval. Want ook daar moet eenconstructie gewoon logisch, effi-ci?nt en economisch in elkaarzitten en verdient het ontwerpervan net zo veel aandacht en mis-schien nog wel meer. s4 | De draagconstructie vanhet Floriade-paviljoenvan Kas Oosterhuisbestaat uit een grid vanstalen spanten. Voor hetberekenen en uitvoerenvan deze spanten leverdede architect een digitaaldraadmodel dat in derekenprogramma's vanD3BN werd ge?mpor-teerd. Na de benodigdeberekeningen en aanpas-singen werden vervol-gens vanuit de computerde `snijtafels' aange-stuurd die de spantenvoor de constructie ver-volgens uitsneden5 | Het muzieksculptuur in Oldemarkt, een ontwerp van Kas Oosterhuis en Ilona L?n?rd, heeft een stalen draagconstructie. De huid isopgebouwd uit dunne stalen platen, afgewerkt met een synthetische rubber coating. De schetsen van de ontwerpers zijn `overgetrok-ken' in 3d-autocad tekeningen, welke zijn gebruikt bij de fabricage van de stalen onderdelen