O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eO nder wijscement 2000 880De achterliggende doelstellingvan ENCI met het programma`beton in het architectuuronder-wijs' is helder; het gaat om depositie van beton in de bouw-markt. Maar het gaat niet simpelom m??r beton. Het gaat vooralom meer kwaliteit met beton.Immers, als architecten depotenti?le kwaliteiten niet ken-nen en niet geboeid zijn die teontdekken, komt er slechts meervan hetzelfde: overwegend grijzerechthoekige constructies, bijvoorkeur verborgen achter bekle-dingen. Dat doet geen recht aande intrinsieke kwaliteit vanbeton: vrijheid van vorm enstructuur. Het programma`beton in het architectuuronder-wijs' moet bijdragen aan eennieuw begrip en nieuw elan vande architectonische kwaliteitenvan beton, met al zijn huidigetechnische mogelijkheden.O n d e r s t e u n i n g v a n d eb r a n c h eEn ENCI mag dan de initiatief-nemer zijn, in feite gaat het dehele betonbranche aan. De tech-nische ontwikkelingen op beton-gebied kunnen en moeten leidentot nieuwe architectonischekwaliteiten, maar dan moeten wevanuit de betonbranche diemogelijkheden wel uitleggen ennieuwsgierigheid bij de archi-tectuuropleidingen bevorderen.De ondersteuning die diversebedrijven leveren aan de beton-workshops laat zien dat dit ideebreed wordt gedragen.En die ondersteuning is ook hardnodig. De workshopformule isnamelijk dat er echt met betonwordt gewerkt. Naar de overtui-ging van de initiatiefnemers isdat de beste manier om een zeke-re fascinatie voor het materiaalop te wekken. Niet de meest effi-ci?nte aanpak, maar wel een metde meeste impact. Deze formulevergt nogal wat voorbereidingenen veel begeleiding. Dankzij demedewerking van de bedrijvenkan dat (zie kader).S n e l l e o n t w i k k e l i n gDe workshopserie Blitz Betonkent een snelle ontwikkeling. Deformule is niet wezenlijk veran-derd: zeven dagen intensief wer-ken onder leiding van een pro-minent architect, stimulerendebegeleiding door professionals inarchitectuur en constructie, faci-liteiten en expertise van bedrijfs-leven. De onderwijskundige enfysieke inhoud is evenwel sterkgegroeid. Tijdens de eerste editiein 1998 is gewerkt aan schaalmo-dellen die door de deelnemersgemakkelijk te tillen waren.Als het ware betonnen maquettes.De theoretische benadering wasdaarbij gericht op prefab beton.De tweede editie in 1999 richttezich op in het werk gestort beton,met verdichtingsvrije betonspe-cie. Dit leidde tot een betonnenobject, een sculptuur op het gras-veld van het NAi, gedeeltelijk uit-gevoerd tijdens de workshop(foto 1). De studenten leerden deSamenwerking bedrijfsleven en onderwijsinstellingen begintvaste vorm te krijgenBlitz Beton 2000, van onder-wijsexperiment naar netwerkir. S.T. Bakker, themazecorporation, Delfting. J.H. K?hne, ENCI, 's-HertogenboschSinds 1998 organiseren NAi en ENCI workshops voor architectuurstudenten.De naam is Blitz Beton, het motto `materialen moet je voelen, ruiken en proe-ven'. Vanuit Blitz Beton moet de stap worden gemaakt naar een plaats voorbetonworkshops in het curriculum van de opleidingen. Niet zo eenvoudig.Maar het draagvlak bij het bedrijfsleven, het enthousiasme van de deelnemersen de ambitie van de initiatiefnemers zijn groot, de eerste ervaringen bij deAcademie van Bouwkunst Amsterdam positief en de gesprekken over het ver-volg vertrouwenwekkend.Onder s teuning bedrijf slevenDe workshopserie Blitz Beton is de afgelopen drie edi-ties ondersteund door de volgende bedrijven:? Strukton Betonbouw, Maarssenwerkvoorbereiding en uitvoeringsdeskundigheid? NOE Bekistingstechniek, Arkelbekistingssystemen? Mebin, Rotterdamverdichtingsvrije betonmortel? Van Dijk, Maaslandschuimbeton, uitvoering schuimbetonfundering? Faber Celbeton, Zoeterwoudeschuimbeton? Beamix, Eindhovendroge mortels voor schaalmodellen? Aronsohn raadgevend ingenieurs, Rotterdamadvisering constructies? Goudstikker De Vries/ACN, Capelle a/d IJsseltekenwerk en constructief ontwerp? Handelmij B.M. van Noordenne BVlevering en verwerking wapeningsstaal? Schauman, Bussumbekistingsplaat voor schaalmodellen? Hakron, Nunspeetbekistingsaccesoires? ingenieursbureau Cornelis, Arnhemkleurstoffen? BFBNexpertise prefab betonO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eO nder wijscement 2000 8 81beperkingen kennen van uitvoe-ringsomstandigheden en dat alscreatieve uitdaging te benutten.Voor de derde editie, juli 2000,was schuimbeton letterlijk enfiguurlijk de basis. In het Mu-seumpark, tussen NAi en Kunst-hal, waren vooraf drie levensgro-te kubussen schuimbeton ge-maakt, afmetingen 3x3x3 m3.De opgave was de kubussen eennieuwe vorm en expressie tegeven, dat wil zeggen: ontwerpenen ook uitvoeren door bewerkingvan het schuimbeton.Dat was dus een wel heel extremeervaring met beton: hakken, bo-ren, zagen, slijpen, schuren enz.Toch zou een betonworkshop zijndoel missen, als er uitsluitend`beton wordt gegeten'. Integratievan architectonisch ontwerpen,ontdekken en benutten van mate-riaalkwaliteiten is het oogmerk.Daarom is er dit jaar veel aandachtbesteed aan de onderwijskundi-ge aanpak. Deze rol is toebedeeldaan themazecorporation, een nogjonge organisatie die zich toelegtop het verbinden van onderwijsen bedrijfsleven.In het kader van de vieringvan 400 jaar vriendschappelijkebetrekkingen tussen Japan enNederland is op aangeven van hetNAi, Jun Aoki, architect uit Tokyo,gevraagd de rol van supervisor opzich te nemen. Met hem is hetthema voor de Blitz 2000 ontwik-keld; Atmospherics (zie ook hetartikel op blz. 83). Dit is eenfenomeen waarbij een schijnbaarafwezige conditie manifest wordtgemaakt. Aan de studenten isgevraagd om te onderzoeken hoearchitectonische objecten eendergelijke impact kunnen hebbenop het Museumpark. Hoe kaneen in potentie aanwezig, maarongearticuleerd aspect van hetpark tot uitdrukking wordengebracht? Wat is de invloed vanarchitectuur op haar omgeving?En hoe valt dit te controleren?De keuze voor de combinatie vaneen zeer breed en theoretischthema met een zeer directefysieke mogelijkheid tot uitwer-ken is bewust gemaakt om daad-werkelijk te kunnen testen. Ener-zijds was er de mogelijkheid omeen scala aan idee?n en fasci-naties te bespreken. Anderzijdswas er de dwang en uitdaging vande drie schuimbetonnen kubus-sen. Daarmee moest worden ge-werkt. Er was niets meer, er konalleen materiaal worden wegge-haald. Een omgekeerde ontwerp-methode: uitholling in plaats vantoevoeging. Dergelijke beperkin-gen van materiaal, formaat entechniek zijn bepalend voor hetin korte tijd zinvol onderzoekenvan architectuur en de mogelijk-heden van het materiaal. Zekergezien het unieke uitgangspuntdat de ontwikkelde idee?n ookdaadwerkelijk uitgevoerd moe-ten worden, de laatste en beslis-sende toets in het onderzoek.Kortom: een uitdagende oefeningin denken en doen, veel discus-si?ren en `zware' lichamelijke ar-beid. Het schuimbeton bleekzich minder makkelijk te laten be-werken dan was voorzien, eenonverwachte conditie die echtereen helder beeld verschafte overde fysieke condities die getekendelijnen op papier impliceren.De voortgang van de workshopwas voor iedereen te volgen op deinternetsite www.blitzbeton.nl.Deze werd dagelijks van nieuwebeelden voorzien. Wie meer wilweten over het verloop van deworkshop, kan nog steeds dezesite raadplegen.1 | De ALEF, betonnen object,gebouwd tijdens de BlitzBeton Workshop 19992 | Organische vorm inschuimbetonkubus,workshop 20003 | Werken aan schuim-beton, workshop 2000O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eO nder wijscement 2000 882R e s u l t a t e n v a n B l i t zB e t o n 2 0 0 0Wat heeft de workshop dit jaarnu opgeleverd? In de eersteplaats natuurlijk drie schuimbe-ton objecten, die tijdelijk het Mu-seumpark opluisteren (foto's 2,3). Vervolgens publiciteit voorschuimbeton; prima.Minder zichtbaar en mindermeetbaar, maar heel wezenlijk:de onuitwisbare indrukken enleerervaringen die de studentenmeenemen. Enerzijds het lerenontwerpen vanuit een materiaal,leren `denken met je handen',reageren op dat wat er al wer-kend onder je handen ontstaat.Anderzijds een positieve bele-ving van de betrokkenheid vanhet betonbedrijfsleven, waarde-ring voor wat de bedrijven kun-nen en willen doen voor hetarchitectuuronderwijs. Ook datkan bijdragen aan een goedgevoel voor het materiaal en debouwmethode.Toegegeven, door deze ervaringvan een dertigtal studenten zal dewereld niet direct veranderen. Dewinst moet komen uit het over-brengen van deze ervaring opeen veel groter aantal mensen,zowel studenten als docenten.Voor een deel gaat dat vanzelf.Studieverenigingen van de facul-teiten Bouwkunde van zowel TUDelft als TU Eindhoven weteninmiddels de weg naar cementen beton te vinden.Dat is niet voldoende. Er moetook structureel aan wordengewerkt; en dat gebeurt ook.D e v o l g e n d e s t a p p e nVanuit Blitz Beton moet de stapworden gemaakt naar de oplei-dingen toe. Daartoe hebben ENCIen themazecorporation een plangemaakt voor betonworkshopsdie kunnen worden aangebodenaan de ontwerpopleidingen. Dezeworkshops kunnen onderdeelzijn van onderwijsmodulen vanhet curriculum van de opleiding.Eerste concrete stap daarin waseen betonworkshop afgelopenvoorjaar aan de Academie vanBouwkunst in Amsterdam (foto4). De huidige planning is eropgericht eind 2002 bij alle archi-tectuurscholen `in huis' te zijngeweest*).O p E u r o p e e s n i v e a uOok in andere landen wordt debehoefte gevoeld het architec-tuuronderwijs actief te benade-ren met informatie en onder-steuning. De Europese vereni-ging van cementindustrie?nCembureau, Brussel, heeft begin2000 het initiatief genomen hier-over een dialoog te starten metde Europese vereniging vanarchitectuurscholen EAAE. Ditheeft geleid tot discussie tijdensde jaarvergadering van de EAAE,september 2000, Kreta.De behoefte aan betere aandachtvoor materiaalkwaliteiten werdalgemeen onderschreven. Teveeleen theoretische benadering, niet-inspirerend, te weinig voelingmet praktijk. In principe blekenalle deelnemers open te staanvoor een samenwerking tussenonderwijs en bedrijfsleven. Niethet overvolle programma werd alsknelpunt gezien, veeleer hetgebrek aan goede informatie-uitwisseling en contacten metbedrijfsleven, waardoor mogelijkeondersteuning niet wordt benut.In de discussie kon Aart Oxenaar,directeur van de Academie vanBouwkunst in Amsterdam, alsenige in het gezelschap zichbaseren op concrete ervaringenmet betonworkshops, ondersteunddoor het bedrijfsleven. Nu nogeen positieve uitzondering, maarhet laat zich aanzien dat dit na-volging krijgt. s4 -5| Workshop bij Academie van Bouwkunst Amsterdam, motto:betonbehang*) Nadere informatie over deze workshops:themazecorporationSiebe Bakker, Molenstraat 22, 2611 KA Delfttel. 015 212 27 95email: corporation@themaze.org, zie ook www.themaze.org.