A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2004 86Op afstand de zoveelsteschoenendoos, van dichtbijbijzonder geleedfoto: Marcel van Kerckhoven,TilburgBLACK ISBEAUTIFULDe offici?le opening is voorzien in het voorjaar van 2005,maar de studenten hebben inmiddels al enthousiast bezitgenomen van de nieuwe Universiteitsbibliotheek vanUtrecht (UBU). Ruim 4,5 miljoen boeken kunnen nu in??n centraal depot worden geraadpleegd. Op afstandvertoont de rechthoekige nieuwbouw een sterke gelijke-nis met de gladde schoenendoos, waarvan er vele devaderlandse industrieterreinen (ont)sieren. De nochtansuitbundig rondom aanwezige geleding van het gebouwvalt pas op bij het naderen. Ze lijkt willekeurig te zijn aan-gebracht, maar de diverse voorzetvlakken van glas enzwart beton refereren wel degelijk aan de functies die hetgebouw herbergt.Twee elementen kenmerken het bouwprogramma:een bibliotheek en een parkeergarage voor 520 auto's.Als locatie werd gekozen voor de kruising van de cen-tralehoofdasvanDeUithof,dezogenoemde`Kasbah'-strook, met de verkeerstechnisch belangrijke Heidel-berglaan. De recht tegenover het hoofdgebouw lig-gende bibliotheek fungeert hiermee als een boven-grondse verbinding tussen de aanpalende gebouwen.B e t o n n e n w o l k e nDe architectenkeuze kwam tot stand via EuropeseAanbesteding, waarvoor zich ongeveer veertig archi-tecteninschreven.Natweeselectierondenblevenvijfkandidaten over, waarna uiteindelijk in april 1997 dekeuze viel op Wiel Arets. Zijn idee was de opslag-ruimten met vele kilometers informatie niet weg testoppenonderdegrond,maarzezichtbaartehebbenals wolken, bijna voor het grijpen. Deze filosofie isin het uiteindelijke ontwerp nog immer herkenbaar.De wolken zijn daarbij getransformeerd tot in zwartgefigureerd beton geconstrueerde, schijnbaar zwe-vende depots, waarop zich de leeszalen bevinden. DeDe vloeren dragen hunbelasting af naar grotekolomschijvendepotsdelenderuimteinenwordenverbondendoortrappen en hellingbanen.Deruimtewordtomhulddooreenvanzeefdrukvoor-ziene, deels dubbele glazen gevel, waardoorheennatuurlijk licht het gebouw kan binnendringen. Deglazen gevel omhult als een gladde huid tevens deparkeergarage waardoor deze integraal onderdeelvan het complex wordt. Tussen bibliotheek en par-keergarage in is een tuin voorzien, met op het uit-einde een klein caf?. Het complex is gesigneerd meteen `actieve' plint, bedoeld voor detailhandel.ConstructieDe basisconstructie bestaat uit tien wandschijven envier vaste kernen. De vloeren overspannen 12,9 men dragen hun belasting (rekenwaarde8of13kN/m2)af naar grote kolomschijven. De verschillende over-stekken, die zijn uitgevoerd als hogewandliggers,geven de ruimte een spannende aanblik. De leesza-len zijn met trekstangen opgehangen aan de mas-sieve depotruimtes.De constructie is op veel plaatsen zichtbaar gelaten.Verlaagde plafonds, waarachter doorgaans techni-sche installaties worden verstopt, ontbreken. Arma-turen bevinden zich tussen de kanaalplaatvloerele-menten in.De constructie van de apart staande parkeergarageis zo ontworpen dat uitbreiding erbovenop met nogtwee parkeerlagen mogelijk is.F u n c t i eDe entree is sober en doelmatig. Op de hoekenbevinden zich draaideuren waardoorheen men hetgebouw binnenkomt. Een brede trap leidt als van-zelf omhoog naar een tussenverdieping, waaropzich het auditorium bevindt. De ontvangstbaliebevindt zich verder `trapopwaarts' op de eerste ver-dieping. Een grote vide reikt hier tot aan het dak enbiedt zicht op een `open trappenhuis', dat slinge-rend door het gebouw en divers vormgegeven totnaar de bovenste (zesde) etage leidt. De eerstetrappen zijn `lui' ontworpen, waardoor ze uitnodi-gen al slenterend van het uitzicht te genieten.De bibliotheek bevat een grote variatie aantrekke-lijke studieplekken: afgescheiden, rustig, bijnaeenzaam, maar ook gegroepeerde plaatsen waar debezoekers voor elkaar zichtbaar zijn. Boeken entijdschriften dringen zich op, maar staan keurigtussen de werkplekken in gegroepeerd.Ook de medewerkers zijn duidelijk aanwezig. Zijwerken niet in een kantoorblok, maar bevindenzich echt in een bibliotheek. Dat geldt niet alleenvoor baliemedewerkers, maar ook voor hen die nor-maliter achter de schermen werken.K l e u r e nHet reli?f dat zowel het beton als het glas decoreert, isgebaseerd op een beeld dat fotograaf Kim ZwartsmaaktevaneenbosZweedsewilgentakken.Indegevelis dit reli?f alom aanwezig: zowel in het glas als in deprefab-betonelementen. Intern siert het de betonnenwanden waarachter zich de boekendepots bevinden;de overige wanden hebben hier een gladde huid.De keuze voor het overmatige gebruik van de kleurzwart is ingegeven door de functie van het gebouw,dat van de gebruiker opperste concentratie vereist enaanzet tot stilzwijgende communicatie. Daarbij is denadruk gelegd op geborgenheid. Een lichte hoog-glans vloer geeft de nodige reflectie van natuurlijkdan wel kunstlicht, waardoor de aandacht als vanzelfuitgaat naar de tentoongestelde boeken. Witte langeA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2004 88Open trappenhuis, met eenaanvankelijk `luie' trapO n t s t a a n s g e s c h i e d e n i sn i e u w b o u wDe Universiteitsbibliotheek Utrecht is een verbandwaarin de diverse faculteitsbibliotheken van de Univer-siteit Utrecht samenwerken. De collectie was de laatstejaren gehuisvest op verschillende locaties in de binnen-stad en op het universiteitscomplex De Uithof. In 1996gaf het College van Bestuur van de universiteit deopdracht tot een onderzoek naar de ruimtelijke enfinanci?le consequenties van een nieuwbouwprojectvoor centrale huisvesting op de Uithof. Dit onderzoekheeft geresulteerd in het opstellen van een globaal Pro-gramma van Eisen, op basis waarvan de Universiteits-raad in 1997 besloot groen licht te geven.De verschillende programmaonderdelen doorbreken demonofunctionaliteit van de gemiddelde bibliotheek. Indetail bevat het 36 250 m2grote complex naast de 4,5miljoen boeken: 1000 zitplaatsen, 300 werkstations,6 winkels, een auditorium en een bar.tafels zorgen ervoor dat zonder veel inspanning eenboek kan worden gelezen of elektronische informa-tiekanwordengeraadpleegd.Bar,loungeplek,recep-tiehoek (cocktailcorner), auditorium en balies zijnalle voorzien van rood rubber.De boeken en de mensen vullen het verdere kleuren-pallet in.Glas en lichtDe figuratie in het glas biedt steeds wijzigende visueleervaringen in het interieur als gevolg van de verande-rende lichtintensiteit van het zonlicht. Bij bewolkingwordt het beeld waziger, bij toenemend zonlicht wordthet wilgenmotief scherper en scherper. Ook met deaangebrachte gradatie in het glasvlak tussen benedenen boven ontstaat een bijzonder effect. De tekeningzorgt tevens voor het halen van de zontoetreding-waarde (ZTW) die voor bibliotheken verlangd wordt.Verschillende geveldelen kunnen worden opengezetenweerdichtgedraaidnaargelangdestandvandezon.O n t m o e t i n gDe Universiteit van Utrecht ziet haar nieuwe biblio-theek niet alleen als slechts een opslagplaats voor dekennis van het verleden, maar ook als een ontmoe-tingsplaats voor kennisuitwisseling, als spil in hetproces van kennis vergaren. Het hart van de univer-sitaire campus De Uithof is daarvoor de meest logi-sche plaats. Arets is met zijn sober, maar spraakma-kend ontwerp erin geslaagd tussen de veelheid aanarchitectonische blikvangers de ogen op zich gerichtte krijgen. De campus is nog niet af, maar het hoofd-gerecht is nu wel al geserveerd. Henk Wapperomprojectgegevensopdrachtgever:Universiteit van Utrechtarchitect:Wiel Arets Architect & Associatesadviseurs constructie:ABT Adviseurs in Bouwtechniekadviseurs bouwfysica:Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs bvAdviesbureau Peutz & Associates bvhoofdaannemer:Heijmans-IBC Bouw bvA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wM a s t e r p l a n D e U i t h o fRuimtegebrek heeft de Utrechtse Universiteit in de jaren '60 doen besluiten buiten destad een nieuwe campus in te richten. Zo ontstond het gebied De Uithof, ten oostenvan de stad. Aanvankelijk werd hierop een eenvoudige verkaveling toegepast: rechtelanen op een grote open vlakte, waarop zakelijk vormgegeven onderwijsgebouwenwerden neergezet. Pas halverwege de jaren tachtig werd een eerste poging gewaagd vandeze gebouwenverzameling een eenheid te smeden. Dat gebeurde toen architect RemKoolhaas de opdracht kreeg een nieuwe stedenbouwkundige visie voor de campus teontwikkelen. Zijn Masterplan, dat vooral gericht is op verdichting langs beide zijdenvan de Heidelberglaan, vormde de basis waarop de Universiteit het gebied verder isgaan invullen.Sindsdien hebben verschillende bekende Nederlandse architecten hun visitekaartjekunnen achterlaten met intussen minstens even bekende gebouwen: Educatorium(Rem Koolhaas zelf), Minnaertgebouw (Willem-Jan Neutelings), Studentenwoningen(Rudy Uytenhaak) en het NMR-laboratorium (UN Studio/Ben van Berkel).Lichte hoogglans vloergeeft de nodige lichtreflec-tieZwart overheerst; mensenen boeken zorgen voor deoverige kleuren uit hetspectrumoverige foto's: Jan Bittercement 2004 8 9