I I IPREFABRICAGE IBEZINNING OP PREFABRICAGEEen presentatie te Apeldoorn van de prefab industrie: gekenmerkt doorontwikkelingen op het gebied van fabrieksoutillage, het succesvol opereren bijgrootschalige bouwprojecten en een gericht onderzoek naar mogelijke besparingenin het constructieve ontwerp.Op 12 april j1. orgam'seerde deBetonvereniging in samen-werking met de Studievereni-ging voor Prefabricage (Stupr?), deBond van Fabrikanten van Betonwarenin Nederland (BFBN) en de CDR eenstudiedag over geprefabriceerd beton.Wat de ontwikkelingen op dit gebiedbetreft wees de dagvoorzitterproEirAJ.Hogeslag aan het begin vandeze dag op onder meer:- de schaalvergroting zowel bij debouwwerken zelf als bij de elementaf-metingen,- de invoering van CAD-CAM-syste-men en, in de niet zo ver weg gelegentoekomst, van robotisering, met alleconsequenties daarvan voor de produk-tie,- de betekenis van prefab funderingenin de woningbouw.Hogeslag memoreerde voorts dat dezeontwikkelingen hand in hand gaan meteen toenemende kwaliteitsbeheersing,zoals uit het verdere vervolg van de dagnog zal bfijken. Verder gaf hij als zijnpersoonlijke mening weer dat de positievan de prefabricage in de woningbouwermee gebaat zou zijn als de betonfa-brieken zich zouden ontwikkelen toteen toeleveringsindustrie.De onderwerpen tijdens de studiedagwaren gericht op:- producenten van betonelementen enontwerpers ('s morgens);.- ontwerpers en constructeurs ('s mid-dags).In het eerste gedeelte werd de betekenisvan de betonindustrie nader toegelicht,enerzijds wat de mogelijkheden betreft,anderzijds de kwaliteitsaspecten. Metdepremi?re van een videofilm werden deactuele ontwikkelingen aan de handvaneen aantal recente toepassingen ge?llu-streerd.De middagzitting was gewijd aan de re-sultaten van studies en onderzoek ge-richt op besparingen in het ontwerp vanprefab constructies.MogelijkhedenDe voordelen van geprefabriceerd be-ton in het perspectiefvan de ontwikke-lingen van de laatste jaren werden be-68licht door ir.F.M.G.Smulders (Beton~son). De mogelijkheid om alle samen-hangende activiteiten tot een doeltref-fende operatie te bundelen beschouwdehij als een logistieke uitdaging.Logistiek houdt in dat men de conse-quenties kentvanelkegenomenstap.Endaartoe zullen soms oplossingen ge-zocht moeten worden die betrekkingkunnen hebben op onder meer: hettransport, de invloed vande stabiliteitinhet montagestadium op de wijze vanfundering, de toevoegingvan devele ex-tra's in de vorm van sparingen en voor-zieningen van sterk uiteenlopend ka-rakter, optimalisatie van de afstemmingvan produktie-omvang en -tijd op ele-mentopslag, capaciteit van transport enmontagesnelheid. Logistiek is erop ge-richt om metde geringsteinspanningdegrootste effectiviteit te verkrijgen.Daarbij kan bijv. worden gedacht aan devoordelen van grotere vrije ruimten bijeen gelijkblijvende belasting of con-structiehoogte en een lichtere funde-ringdankzij de gerealiseerde hogere be-tonsterkte. De logistieke kwaliteit is be-palend geweest voor het succesvol toe-passen van prefabricage bij grote bouw-projecten, hetgeen Smulders aan dehand van een markant voorbeeld illus-treerde.De economische voordelen die met ge-prefabriceerde constructies te bereikenzijn, kunnen niet los worden be-schouwd van de garantie dat de hogerekwaliteiten waarvan in het ontwerpsta-dium is uitgegaan ook inderdaad wor-den verkregen. In dit verband kan wor-den gewezen op de ervaringen van deNederlandse betonwarenindustrie metinterne kwaliteitsbewaking(IKB)de ba-sisvanhetstrevennaareen betere positieop de bouwmarkt.IngJC.M.M.Bov?e (Waco-LiesboschBeton) bracht voorafgaande aan devoordrachtvan Smulders naarvoren dathet kwaliteitsplan van de betonindus-trie zich inmiddels in de laatste fase be-vindt. In de loop van dit jaar of beginvolgend jaar zullen de eerste systeem-certificaten kunnen worden uitgereiktwaarmee deze tak van het Nederlandsebedrijfsleven klaar is om met vertrou-wen in ??nopenEuropese markt te ope-reren.Dat een betonconstructie vanwege zijnmassa voordelen biedt bij klimaatbe-heersing mag als bekend worden veron-dersteld. Ir.G.MAPerquin (Adviesbu-. reau Peurz en Ass.) deed verslag van eenonderzoekin het kader van het Nation~aal Programma Energieonderzoek naarde wijze waarop een verlaagd plafondkan worden gerealiseerd zonder dewarmte-accumulerende werking vande bovenliggende betonmassa te ver-hinderen. De stabiliserende accumule-rende werking levert een belangrijkebijdrage aan enerzijds hetgebruikscom-fort, anderzijds aan besparing op ener-giegebruik.BesparingenDe economie van prefab.-constructieswordtinaanzienlijke matebepaald doorde beperking aan ontwerpvrijhedenvoor de constructeur. Deze wordt ge-confronteerd met een aantal detailpro-blemen die zich bij een oplossing in terplaatse gestort beton niet voordoen.Verschillende onderzoekingen en stu-dies zijndaaromgerichtop verantwoor-de besparingen die het constructiefont-werpen in geprefabriceerd beton aan-trekkelijker maken.IrJStroband (Adviesbureau StrobandenBekker)doetverslagvanhetwerkvanCDR-commissie D7. De mogelijkhe-denendewenselijkheidvanhetdemon-teerbaarbouwenin relatie tot de toepas-sing van prefabricage met bijbehorenderandvoorwaarden kwamen aan de orde.Demonteerbare constructies vinden te-genwoordig al meermalen toepassing,zonder dat het aspect van demonteer-baarheid inde ontwerpfase doorslagge-vend is geweest.IngJP.Straman (TU Delft, Sectie Be-tonconstructies) rapporteerde over eenonderzoek naar de toepassing van ge~prefabriceerde wanden bij hogerebouwwerken voor stijfheids- en stabili-teitsdoeleinden. Dat gebeurt op hetogenblik nog maar zelden, maar hetblijkt toch zeer goed mogelijk te zijn.Daarbij aandacht voor de economie vanverbindingen, het kracht-vervormings-gedrag van verbindingen en de invloedvan voegen op het gedrag van de con-V?rvolg op blz. 69Cement 1988 nt. 6De in deze rubriek besproken boeken kunnenterinzagewordenverstrektdoordebibliotheekvan de Vereniging Nederlandse Cementindu-strie (VNC), Postbus 3011, 5203 DA 's-Herto-genbosch, tel. 073 - 401286/401287Franz Simons, Ausladende und ter-rassierte Hochbauten, Beton-Verlag,Wiesbaden, 21x30 cm, 178 tek., 112 blz.,geb.DM 98,-Al in het voorwoord blijkt het onWan-kelbare geloofvan de schrijver in gewa-pend beton, dat volgens zijn getuigenisniet alleenhetsnelle herstel van de scha-de van twee wereldoorlogen heeft mo-gelijk gemaakt, maar ook h?t materiaalisomdehuisvestingvande snelgroeien-de bevollcing in hoofdzakelijk tropischesteden te realiseren en tenslotte nog - inhet algemeen - vorm en gezicht van desteden bepaalt.Maar gewapende vloerplaten metrechthoelcige holle kernen die econo~misch toegepast kunnen worden vooroverspanningen van meer dan zevenmeter, maken pas een echt menselijkeomgeving mogelijk! Want hiermeekunnen grotebegroeidedakterrassen enbalkons worden gecreeerd, die het ste-delijk micro-klimaat sterk zullen ver-beteren. Bovendien kunnen flats sim-pelweg overwegen heen gebouwd wor-den, zodat het verkeerslawaai geen pro-bleem meer is .....Dankzij diezelfde platen kunnen ge-makkelijk gebouwen worden gemaakt,met inspringende of uitkragende ver-Vt?rvolg van blz. 68structie. Het betreft hier een onderzoekvan Stupr?-commissie 26, in samen-werlcing met de TU te Delft.Ir.S.F.de Ronde (Ingenieursbureau Gra-bowsky en Poort) besprak een onder-zoekvan CDR-commissie C43 naar hetgedrag van voegen tussen geprefabri-ceerde vloerelementen met het oog opvoldoende schijfwerking in deze vloe-ren. De economie van deze vloerenwordt in belangrijke mate bepaald doorhet al of niet toepassen van het plaatsegestorte druklagen.Bij kleine vloervelden zoals bij eenge-zinswoningen is zo'n druklaag inder-daad overbodig. Maar waar ligt degrens? Het wetenschappelijk vaststellenvan deze grens vormt de taak van ge-noemde CUR-commissie. Bij groterevloervelden zoals deze zich veelal in deCement 1988 fit. 6diepingen. De schrijver ziet een grotetoekomst voor het type gebouw, dat be-staat uit twee evenwijdige blokken vandit type met daartussen een overdektehal, zoals het Z?blin-Haus in Stuttgart.Allerleivariaties opdit themaworden indeel A genoemd, kennelijk alle door deschrijver bedacht, want noch in teke-ning, noch in tekstwordtverwezen naar??n van de realisaties van dit gebouwty-pe, dat op zichzelfniet meer uitzonder-lijk is.In deel B worden volgens de ondertitelstedebouwkundigeaspecten behandeld.Datwil zeggen er wordt opgemerkt, dathet in de genoemde hallen 's wintersaangenaam is door de verwarming in deflats en 's zomers aangenaam door deschoorsteenwerlcing van de hallen.Vermeld wordt dat de kosten van venti-latie, verwarming en leidingaanleg laagzjn, dat het systeem ruimtebesparend,landschapvriendelijk en uitermate ge-schikt voor gematigde, ruige ofzonnigeklimaten is.Als dan de daktuinen worden voorzienvan begroeide rotspartijen, waarbij vol-gens de schrijver beteroude autobandendan rotsen kunnen worden gebruikt inverband met gewichtsbesparing en ooknog de onderste diepe woningen vanterrasflats worden gebruikt om meer-dere generaties van ??n familie bijeen telaten wonen, dan wordt duidelijk hoezegenrijk het toepassen van vloerplatenmet rechthoelcige holle kernen kan zijn!Enfin, voor de smaak even de laatste ali-utiliteitsbouw voordoen, wordt hetprobleem gevormd door de schuif-krachten die in deze voegen optreden.De commissie, waarvan het rapportbinnenkort te verwachten is, biedtin ditopzicht de nodige perspectieven, indienaan een aantal randvoorwaarden wordtvoldaan.Ten slotte gafirA.Bruinges (rapporteurStupr?-studiegroep 32) een beschou-wing over de stabiliteitsberekeningenvoor ??ngezinswoningen met geprefa-briceerde betonvloeren. Er bestaat ophetogenbliknog geen??nduidigeinter-pretatie van de te stellen eisen op dit ge-bied, watzeer storendwerkt bij een pro-cesmatige aanpak. Om planaanpassin-gen te voorkomen wordt vaak een on-nodig ruime marge aangehouden. Ookhier werd vooruitgelopen op een publi-katie van een rapport, ditmaal van Stu-pr?-studiegroep 32. De gepresenteerdenea van dit deel B in de oorspronkelijketaal:'ObersterLeitgedanke allen st?dtischenBaugeschehens sollte das Wohlbefin-den des Menschen und seine sozialeEinbindung in seine Familien-, Be-triebs- und Stadtsgemeinschaft sein.Mit einer humanen Baugestaltung, beider dem B?rger Pl?tze zur Selbstver-wirklichung in personlichen und ge-meinschaftlichen Freir?umen, ein na-turhafter Aufenthalt auf bepflantzteTerrassen, D?chern und Auszenanlagenund der Schutz vor den Gefahren undBel?stigungen des Straszenverkehrs ge-boten wird, sollte dies hohe Ziel er-reichbar sein'.Bladerend door deel C, dat de construc-tie behandelt, viel het op dat zonderblikkenofblozenook constructies wor-den behandeld die nogal wat koude-bruggen opleveren. Dit lijkt niet be-paald in overeenstemming met de zorgvoor klimaatsinvloeden, omgeving, demens en zijn welbehagen, die in de eer-dere delen zo uitdrukkelijk wordt bele-den.Volgens de uitgebreide literatuurlijstheeft de auteur veertien artikelen gepu-bliceerd over onderwerpen, die in ditboekzijn aangeduid. Mijninteressegaatdaar niet naar uit; ik heb mijn plicht ge-daan en mij voor u door dit oppervlak-lcige, prententieuze, monomane boekgewerkt.~Sniederrekenmethode vertegenwoordigt eenbesparing die op het totale aantal jaar-lijks te bouwen woningen van dit typevan betekenis zal zijn. Het uitgangspuntvan de commissie daarbij is geweest dathet weinig zin heeft om voorzieningenin te bouwen die nooit worden aange-sproken. Met deze verdieping van hetinzicht zullen behalve de constructie-bureaus ook de bouwtoezichten ge-diend zijn.M.G.P.NelissenDeBetonvereniging geeft een S&E-pu-blikatie uitwaarin allevoordrachten ge-houden tijdens deze dag, integraal wor-den gepubliceerd.69