Ine ter Borch, Archispecials.comTwee woningbouwblokken in de uitbreidingswijk vanNieuw-Vennep, naar ontwerp van 24H-Architecture, krij-gen opvallend veel bekijks sinds het aanbrengen van debetonnen gevelpanelen. De ongewoon krachtige uitstra-ling van het dynamische, driedimensionale golvenpa-troon trekt niet alleen de aandacht van toevallige pas-santen maar ook van professioneel publiek. Vloeiende lij-nen en ronde vormen lijken moeiteloos geboetseerd inzachte klei in plaats van beton (foto 1). Door optimaalgebruik te maken van moderne technieken als `3d design'en een computergestuurde mallenfrees was het mogelijkde experimentele, vrije vormgeving in beton te realiseren.Het kwalitatief hoogwaardige resultaat is in nauwesamenwerking met de betonproducent en uitvoerder totstand gekomen en zal ongetwijfeld inspireren tot nieuwetoepassingsmogelijkheden van beton.Beide woningbouwblokken markeren de hoofdont-sluitingsas van de VINEX-wijk Getsewoud-Noordbij Nieuw-Vennep. In een omgeving van traditio-nele eengezinswoningen in baksteen en hout zijnde blokken, naar ontwerp van Maartje Lammers enBoris Zeisser van 24H-Architecture, met hun expe-rimentele, betonnen gevelbekleding een opvallendeverschijning (foto 2). De manier waarop de wo-ningbrede borstweringpanelen aan de gevel zijnaangebracht, doet denken aan nonchalant gedra-peerde, geplooide banen stof. Het dynamische, gol-vende profielpatroon van de gevelpanelen reflec-teert echter het thema winter dat was bedacht voorde inrichting van de openbare ruimte waaraan deblokken grenzen. De jaargetijdenthema's zijnvanwege bezuinigingen in een later stadium, toende architectonische uitwerking van de blokken alvergevorderd was, vervallen. Als gevolg hiervan isdespectaculaireoorspronkelijkeijsblauwekleurvande betonpanelen op verzoek van de gemeente meerin harmonie gebracht met de omgeving en veran-derd in rozerood. Door de wind opgestuwd water datin beweging bevriest en zo een dynamisch reli?f inhet ijsoppervlak achterlaat, is de inspiratiebron voorhet geprofileerde patroon in het betonoppervlak.OpdrachtgeverWoningbedrijfAmsterdamgebruikttoevallig een keramische tegel met een vergelijkbaarmotief als merkteken in woongebouwen met ge-meenschappelijke ruimten, zoals entreehallen. Insamenwerking met de ontwerpster van deze tegel,Babs Haenen, is de profilering ontwikkeld voor deproductie van de prefab betonnen gevelpanelen.Naast de vormgevingsmogelijkheden die betonbiedt, is de keuze voor beton als gevelmateriaal in-gegeven door de wens een duurzame gevel te reali-seren die net als natuursteen ook in de toekomsthaar vorm en kwaliteit behoudt.B i j z o n d e r w o o n c o n c e p tBehalve het thema winter reflecteert de voor wo-ningbouw ongebruikelijke gevelbekleding ook debijzondere inhoud van het bouwblok. Beide wo-ningbouwblokken bevatten achttien sociale huur-woningen die speciaal voor dit project zijn ontwik-keld. Door de woningen `rug aan rug' te plaatsen,heeft elke woning een eigen voordeur aan de straat.De woningplattegrond van de driekamerwoningenis verticaal over vier lagen verdeeld, waarbij dekamers op de derde verdieping verspringen (fig. 3).Deze complexe stapeling maakte het mogelijk allewoningen van een terras op de zuidkant te voorzien.Omdat de individuele woning niet helder is af teA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUtiliteitsbouwcement 2004 2 17Woningbouw Getsewoud-Noord, Nieuw-VennepBEVROREN WATERINSPIRATIEBRONBETONPROFILERING1 | Vloeiende lijnen enronde vormen lijkenmoeiteloos geboetseerdin zachte klei in plaatsvan betonlezen aan de gevel, door de vervlechting van de ver-diepingen, is ervoor gekozen de uitstraling van hetblok als ??n geheel te benadrukken. De onregelma-tig gevormde prefab betonpanelen en het profiel-ontwerp sluiten zo precies op elkaar aan, dat het gol-venpatroon vloeiend en continu rondom het bloklijkt te stromen.Hoewel de architect uiteraard graag had gezien dater golvende glasstroken rechtstreeks in de betonpa-nelen waren geplaatst, stond het beschikbare budgetzo'n extravagantie niet toe. Als praktische oplossingbevindt de eigenlijke afdichtende gevel zich nuachter de betonpanelen. Deze gevel bestaat uit eenhouten stijl en regelwerk, afgewerkt met zilverkleu-rige trespapanelen, waarin aluminium kozijnen zijngeplaatst. De betonpanelen spelen dus geen bouw-fysische maar een decoratieve rol, al zullen de be-tonpanelen de woningen wel enigszins behoedenvoor te grote opwarming door zoninstraling in dezomer.O n t w e r p e n p r o d u c t i eDe vorm van de panelen en het patroon van de pro-filering is door het architectenbureau nauwkeuriguitgezocht en uitgetekend met behulp van moderne3d ontwerptechnieken op de computer. Op basis vandit profielontwerp is gezocht naar een betonprodu-cent die in staat was de gewenste vrije vormgevingen hoogwaardige kwaliteit te realiseren binnen hettaakstellende budget. In nauw overleg met architec-tenbureau en constructeur is door de producentA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU til iteitsbouwcement 2004 218afschot afschotkk wm3 | De woningen zijn `rugaan rug' geplaatst. Deentreedeuren liggen aanweerszijden van hetblok, waardoor tweestraatkanten ontstaan enelke woning een eigenvoordeur aan de straat-kant heeft. De drieka-merwoningen zijn verti-caal over vier lagen ver-deeld, waarbij de slaap-kamer met terras en debadkamer boven die vande buren liggen (ziekleurgebruik)2 | De blokken met hunexperimentele, betonnengevelbekleding vormeneen opvallende verschij-ning (foto: RobertOerlemans, Huizen)allereerst een proefpaneel van 140 x 70 cm gemaaktmet verdichtingsarm beton, waarin het golvenpa-troon is getest. De kwaliteit hiervan bleek zo verras-send hoog, dat aan het oorspronkelijke patroon nau-welijks concessies voor de productie nodig waren.De profilering is alleen iets afgerond om de rubber-mal goed te kunnen lossen. Lastiger was het de pro-filering de hoek om door te zetten; gekozen is voorde meest eenvoudige productiemethode: een oplos-sing onder verstek. Kort voor de rand stopt de profi-lering haaks, wat als bijkomend effect heeft dat hierde doorsnede van het profiel zichtbaar wordt (foto 4).Terwijl de complexe vormgeving ook voor de beton-producent experimenteel genoemd mag worden,zijn de proefmonsters toch vooral gebruikt voor dekleurbepaling. Tientallen kleurmonsters zijn gepro-duceerd voordat de gewenste kleur was bereikt.V e e l m e t w e i n i gHet profielpatroon voor de panelen dat door het ar-chitectenbureau digitaal is uitgewerkt, kon bijnarechtstreeks worden ingevoerd in de mallenfreesma-chine. In deze computergestuurde machine is de po-sitieve mal van mdf gemaakt, waarop een negatieverubbermal is gefabriceerd. De rubbermal is gebruiktvoor de productie van de betonpanelen (foto's 5 en 6).Omdathetfrezenvandemdf-malendeproductievanrubbermallen kostbaar is, is het aantal verschillendemallen beperkt tot vier. Ondanks dat is het gevelbeelduiterst gevarieerd waardoor het lijkt of er veel meerverschillende panelen zijn gebruikt. Dit effect isbereikt door de panelen ook gedraaid toe te passen.Hoewel de standaardafmeting van een paneel 540 x110 - 212 x 14 cm bedraagt, is er op enkele plaatsenzowelindelengtealsindehoogtenoggevarieerddoorschotten in de bekistingsmal te plaatsen. De golvendepaneelvorm is zo uitgezocht dat deze overal voldoetaan de vereiste borstweringhoogte. Hiervoor is dehoogte bij een enkel paneel aangepast door er aan debovenrand een klein gedeelte aan te storten. De pro-fieldiepte van de golf bedraagt 4 ? 4,5 cm.K w a l i t e i t s b e h e e r s i n gIn totaal zijn er 176 panelen geproduceerd, waarbij derubbermallen tot de maximale levensduur van veertigstortspermalzijnbenut.Telkens,natienkeerstorten,zijn de rubbermallen intensief gecontroleerd op be-schadigingen, indien nodig gerepareerd en opnieuw`verzegeld'.Omeenkwalitatiefhoogwaardigresultaatte bereiken is er niet alleen veel zorg en aandachtbesteed aan de productie van de panelen, ook na hetstorten is al het mogelijke gedaan om de condities tecre?ren voor een optimale kwaliteit. Zo zijn depanelen de eerste dagen na de productie binnenge-houden in de productiehal. Daarna zijn de panelenbuiten opgeslagen in een stalen tent, afgeschermdtegen de regen (foto 7). Zodra de eerste panelen naarde bouwplaats zijn vervoerd en dus aan weer en windwerden blootgesteld, is het dak van de stalen tent af-gehaald zodat de condities voor alle panelen zoveelA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pUtiliteitsbouwcement 2004 2 194 |Op de hoek is de door-snede van het profielzichtbaar (foto: ChristianRichters)5/6 | Mal voor de productievan de betonpanelenmogelijk gelijk bleven. Deze opslagmethode garan-deert een optimaal behoud van kleur en zo min mo-gelijkkleurverschildoorweersinvloeden.Ondanksdezorgvuldige behandeling is enige vorm van kalkuit-bloei echter onvermijdelijk.G e w a a g d e n g e s l a a g d e x p e r i m e n tHet spreekt voor zich dat afgezien van zorgvuldigontwerpen en produceren ook de bevestiging van depanelen aan de gevel van levensbelang is voor eenesthetisch perfect resultaat. Omdat de dynamiek vanhet beeld sterk afhankelijk is van een vloeiend, door-lopend golvenpatroon zou de geringste afwijking inde aansluiting van de panelen hinderlijk zichtbaarzijn. De panelen, die ieder 2748 kilo wegen, zijn be-vestigd door middel van een rvs-ophangconstructiewaarbij rekening is gehouden met maximale stel-mogelijkheden voor een perfecte aansluiting (fig. 8).De dynamiek van de vrije vormgeving en de kwali-teit van de betonprofilering maken duidelijk dat watin eerste instantie een gewaagd experiment in betonleek, weliswaar met een gezamenlijke inspanningvan betrokken partners, nu haalbare realiteit is.Hoewel beton zeker niet bekend staat als het ge-makkelijkste materiaal om ronde, vloeiende vrijevormen in te realiseren, lijkt het erop dat dit voor-oordeel enige bijstelling behoeft. Vanuit de beton-technologie bekeken is het experimentele projectgeslaagd. Of dat ook voor het inhoudelijke woning-bouwprojectgeldt,zaldetoekomstmoetenleren.Bo-vendien zal niet iedereen overtuigd zijn van de ge-schiktheid van grootschalige betonnen gevelpanelenin kleinschalige woningbouw. Niettemin zal ditproject een inspiratiebron zijn voor nieuwe toepass-ingen en vormgevingsexperimenten in beton. Projectgegevens36 sociale huurwoningen te Getsewoud-Noord, Nieuw-Vennepopdrachtgever:Woningbedrijf Amsterdamarchitect:24H-Architecture, Maartje Lammers, Boris Zeisser, Rotter-damconstructie advies:ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek, Velpaannemer:Slokker Bouwgroep BV, vestiging Huizenbetonproducent prefab panelen:Oosthoek Kemper BV, Tilburgmdf mallen:Vostermans BV, VenloA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU til iteitsbouwcement 2004 2207 | De condities voor depanelen zijn zoveelmogelijk gelijk gehou-den. Toen de eerstepanelen tijdens het ver-voer naar de bouwplaatswerden blootgesteld aanweer en wind, werd ookhet dak van de stalenopslagtent gehaald.Aprefabbeton gevelelementhoogwaardige isolatiealuminium onderdorpelaluminium kozijnisolerende beglazingdraadeind M16x250 + edilonDEMU 1980-P - M16x75ref. lijnkrimpvrijemortelA/Bwatervast zwartBDEMU 1980-S - M20x700draadeind M16x250 + edilondet. AMDF 15mm41010414010010052 8450200200200540210150135010015013416050959523519050200200235200121 121b c8 |De panelen zijn beves-tigd door middel van eenrvs-ophangconstructie:a) ontwerptekeningb) verticale doorsnedevan de ophangconstruc-tiec) detail A van ba