Betonnen montagewoningen te Malm?4. plattegrond van eenwoonetageschaal I : -4003. aanduiding van de ge-monteerde elementen :ingebouwde kasten,keukeninstallatie,leidingschachten,ventilatiekanalen2. gearceerd: alle gemon-teerde betonelemen-ten, tussenwand enbuitenwandzwart; de ter plaatsegestorte dwar5wandenI. diagonalen: groottevan vloerbekistingenomrandingen: allegemonteerde vloer-delentek. II. vertikaletek. I. plan van een gereedgekomen woningcomplexdwarsdoor-snede overtrappenhuisschaal 1:400foto I. De bekisting van een dragende buitenwand wordt metde kraan getransporteerd.foto 2. De bekistingen voor de dragende buitenwanden wordengesteld. Ze zijn aan de binnenzijde met grof juteweefselbekleed, dat zijn structuur in het beton achterlaat. Hetweefsel kan ca 8 keer worden gebruikt.De vorm voor een deuropening is aangebracht evena?sde electrische leidingen en montagedozen.Op de vloer ziet men de afstandsblokken en de korteuitstekende einden rondstaal, die speciaal voor het in-passen van de bekisting van belang zijn.De dragende buitenwanden hebben geen wapening.foto 3. Het juteweefsel wordt na het verharden van het betonafgetrokken van een gereedgekomen buitenwandelement.Men ziet in de zijkant de uitstekende buizen voor deelectrische leidingen en aan de bovenzijde de korteeinden rondstaal voor het monteren van het daaropkomende wandstuk.foto 4. beide kranen in bedrijfDe ene kraan draagt een verstijvingsconstructie, de ande-re transporteert betonspecie in een trechtervormige bakom de buitenwandbekistingen te storten, die in de eerstewoningeenheid op de vierde verdieping zijn opgesteld.In het midden van de derde verdieping wordt de vloergestort; op de voorgrond staan gerede buitenwanden,waartussen dan de wagens met de bekistingen voor devloeren worden geschoven.foto S en 6Een wagen voor de bekisting van de etagevloer wordt door de kraan getransporteerd en tussen de buiten-wanden ingeschoven. De bekistingen hebben de grootte van een gehele kamer. Aan de buitenzijde is een steigeraangebracht om het vervoer mogelijk te maken zonder gebruik te maken van de pas gestorte vloer.224 Cement 7 (1955) Nr 9-10foto 7. Een batterij van bekistingswagens voor de vloeren staatopgesteld.In de dakopening wordt het plafond van de badkameraangebracht. In de gevelwand bevindt zich een relief vangekleurd beton door M. R?ing.foto 8. De cementlaag wordt met de slijpmachine afgezogen enis dan gereed voor het beplakken met platen of linoleum.Op de achtergrond worden buitenwand-bekistingenverplaatst. Rechts bevindt zich de keet voor de opzichter;door de kraan wordt deze keet steeds neergezet op deplaats, waar het werk plaats vindt.foto 9. een leiding en schacht voor water, afvoer, verwarming,electrische stijgleiding en ventilatieHet huizencomplex wordt mechanisch ontlucht doortwee ventilatoren in de dakverdieping,foto 10. stalen ophangstuk van de buitenwand-elementen aande dragende buitenwandDit hangwerk is in het beton ingestort.foto 11. montage van de buitenwand-elementen bij de bouw vanhet tweede woningcomplexDe linkerzijde is afgemonteerd. Rechts ziet men de inde betreffende ruimten opgestelde kozijnen en inge-bouwde keukenkasten.foto 12. detail van de situatie op foto 11Men ziet het hangwerk (tek. Ill) voor het ophangen vande buitenwand.foto 14. een zit-eetkamer foto 15. de zit-eetkamer in andere richtingfoto 13. de westzijde van het huizencomplex tijdens de montagevan de buitenwand-elementen en van de baicon-con-s?ructieOp de voorgrond liggen buitenwand-elementen, die uit2 betonplaten bestaan met ertussen warmte?solerendesteenwol. De beide betonplaten zijn door de banden vanchroomnikkelstaal met elkaar verankerd resp. op af-stand gehouden.foto 18. het eerste complex gereed en het tweede en derde inbeginstadiumfoto 17. het trappenhuis (zie ook tek. II)foto 16. de keuken met dubbele gootsteen en fraai deurvlakDeze woningcomplexen omvatten elk 48 tweekamer-woningen en zijn door invoering van zoveel mogelijkhulp van machines door betonarbeiders, zonder enigehulp van metselaars, gebouwd.De dwarswanden vormen de dragende constructie enzijn ter plaatse in bekistingen gestort, die de groottehebben van een gehele kamerwand en telkens opnieuwkunnen worden gebruikt. Voor de etagevloeren wordenvormwagens ter grootte van het betreffende vertrekingeschoven.De lichte tussenwanden, die 6 cm dik zijn, met inge-betonneerde stalen kozijnen voor deuren, zijn evenalsde trapbelopen en bepaalde delen van de etagevloerenvooraf in de fabriek vervaardigd en met behulp vankranen aangebracht.De buitenwand-elementen, die uit twee betonnenplaten bestaan, waartussen zich een warmte-isolerendelaag bevindt, zijn eveneens in de fabriek vervaardigd enworden aan de dragende dwarswanden met een speciaalhangwerk aangebracht.Alle electrische dozen en leidingen zijn in de wandenresp. vloeren ingebetonneerd.In de woningen is niets gestucadoord. Het beton be-houdt zijn natuurlijk oppervlak en wordt alleen geverfd,eventueel behangen.De wandbekistingen zijn met grof juteweefsel bekleed,hetwelk zijn structuur overbrengt op het oppervlakvan het beton.De verwarming bestaat uit slangvormige stalen buizen,de in de vloeren zijn ingebetonneerd.De ramen zijn voorzien van drievoudige beglazing terverkrijging van een zeer goede isolatie van de ramen;de vloerverwarming verdraagt namelijk geen overver-hitting.Het balconsysteem, dat langs de zuidgevel doorloopt,is op betonconsoles gemonteerd, die in de kelderver-dieping zijn verankerd.In de scheidingswanden van de balcons spiegelt zich deinwendige structuur van de woningen af.De bouwtijd van een complex van 48 woningenbedraagt ongeveer de helft van de tijd benodigdvoor traditionele bouw.Deze 'experimentele woningcomplexen' hebben in deeerste plaats hun ontstaan te danken aan het initiatiefvan ir Nils Kjellstr?m, leider van 'Sk?nska Cement-gjuteriet' te Malm?. De bouwleider is ir Bou vi n, ende constructeur is Valter Hassel bad.Gedurende de planning- en bouwtijd van het eerst ex-perimentele woningcomplex werden regelmatig confe-renties gehouden, waarop de problemen, die met denieuwe bouwwijze samenhingen, diepgaand werden be-sproken. Aan deze conferenties namen, behalve de bijde bouw betrokken architecten en ingenieurs, BauratEvert Strokirk van het Zweedse Woningbouw-ministerie, Prof. R?nnmark van de Technische Hoge-school te G?teborg en vertegenwoordigers van deZweedse Huurdersvereniging deel.Het resultaat van deze alzijdige discussies was een zeervruchtbare en gezonde samenwerking tussen planningen uitvoering.De architecten van deze geslaagde betonnen woning-complexen zijn Dipl.-lng. Fritz Jaenecke, arch. SARen Sten Samuelson, arch. SAR.