? ? ?prof.ir.D.Vandepitte, emeritus hoogleraar en ererector van de Universiteit GentElke menselijke bedrijvigheid heeft een ethische kant, ook de wetenschap, de technieken ook de civiele techniek. De vraag'goed of kwaad' is nooitver weg, maarzij is moeilijktebeantwoorden. Het heeft in de geschiedenis van de wijsbegeerte niet ontbroken aan ver-geefse inspanningen om goed en kwaad af te bakenen op rationele gronden. De Engelsefilosoof Jeremy Bentham (:1.748 - :1.832) poneerde datgoed is wat 'hetgrootste geluk vanhet grootste aantal' teweegbrengt. Bij de praktische uitwerking van die ethische grond-stelling verzandde hij in hopeloze pogingen om geluk te meten en hoeveelheden geluk teberekenen.Natuurlijk zal de toekomstvan beton hoofdzakelijkworden bepaald doortechnische, eco-nomische, sociale en ecologische ontwikkelingen, en niet alleen door ethische afwegin-gen.HEEFTDETOEKOMSTVANBETONIETSMETETHIEKTEMAKENtBETONBOUW ENDE TOEKOMSTIn het januarinummer van Cement vroegIr.w.R. de Sitter zich afof ereen toekomst ?i>voor de bouw. Ja, was zijn conclusie, zolangde dynamische mens leeft, zal er gebouwdworden.Maar; hoe.doet de mens dat? Prof. Vandepit-tebetoogt in bijgaandartikel datnaastwinst-bejag, ethische richtlijnen mede een drijf-veer moeten vormen. Wanneer de bouw ver-antwoord werkt, met een sterk besefvan hetnut van haar prestaties, beslaat er voor hetbouwmateriaal beton een belangrijke rol inde toekomst.RedactieCEMENT1995/4Ik ben ervan overtuigd dat de wetenschap,die zoveel fabelachtige prestaties heeft ge-leverd, niet in staat is te defini?ren wat mo-reel en immoreel is. Evenmin kan zij ons eenlouter objectief en onaanvechtbaar stelselvan ethische waarden aan de hand doen.Met die mening ben ik in doorluchtig gezel-schap. De Oostenrijks-Engelse weten-schapsfilosoofSir Karl Popper (1902-1994)heeft eens geschreven: 'Het is stellig onmo-gelijk de geldigheid van enig ethisch principete bewijzen ... De ethiek is geen weten-schap'.halve eeuw geleden reeds verwoord doorFran?ois Rabelais (1483-1553) in zijn sne-dig aformisme 'Science sans consciencen'est que ruine de I'ame'.Het winststreven is een doeltreffende drijf-veer voor economisch handelen, maar hetmag geen winstbejag zonder ethische rem-mingen zijn. Bij hetbegin van elketechnischeonderneming dienen alle betrokkenen zichin beginsel af te vragen: 'zal zij niet meerkwaad dan goed stichten?' en 'doe ik er welaan mee?'.In de vele gevallen, waarin betrokkenen hetDe stem van het geweten niet als hun plicht beschouwen zich afzijdigIndien er geen wetenschappelijk onweerleg- te houden, dienen zij mijns inziens drie ethi-bare ethiek bestaat, volgt daaruit dat al wat sche gedragslijnen te volgen, die in alle do-ik verder over goed en kwaad zal zeggen meinen van wetenschap en techniek gelden.slechts mijn persoonlijke en betwistbarezienswijze weerspiegelt. Iedereen moetvoorzichzelf uitmaken wat hij of zij als goed ofslecht beschouwt. Daartoe gaan nadenken-de mensen te rade bij hun geweten, dat zelfkan wortelen in een geloofsleer of in eenniet-godsdienstige levensbeschouwing.In de ogen van cynici is 'geweten' een af-tands begrip. Ik deel die mening niet. Juist ineen tijd, waarin cynisme hoogtij viert, is hetnodig te beklemtonen dat iedereen moetluisteren naar zijn geweten. Dat het altijdheeft gegolden voor wie de wetenschap ofde techniek beoefent, werd ruim vier en eenEerste ethisch richtsnoerHet eerste richtsnoer bestaat erin de nadeli-gegevolgenvan een nieuwigheid, dieeen uit-vinding of een bouwproject kan zijn, evengrondig te bestuderen als de gunstige effec-ten en de nadelige gevolgen zo gering moge-lijk te houden.Onder de schaduwzijden van een technischeonderneming moeten de kosten worden ge-rekend. Ethiek in de techniek vergt dat eenplan slechts wordt volvoerd indien de plus-sen in economisch opzicht de minnen over-~7? ?treffen. Overbodige wegen aanleggen of an-dere betrekkelijk nutteloze openbare wer-ken uitvoeren is ethisch niet te verantwoor-den, zelfs niet in tijden van werkloosheid alseen middel om een aantal mensen werk teverschaffen en nog minder om bedrijven op-drachten te bezorgen. Ik heb in Cement eenpaar keren met instemming kunnen lezendat bouwen dienend moet zijn, en geen doelis op zichzelf.Zo was de maatschappelijke verantwoordingvan bijvoorbeeld de overtoom te Ronqui?res,die ik als een grote technische prestatie be-schouw, en van de Hoge Dam in de Nijlvalleite Aswan, gebrekkig.De brug over de Humber is een prachtigehangbrug. Haar 1410 m lange middenover-spanning is de grootste ter wereld. De maat-schappij, die de brug bezit en beheert, wordtgeacht metde ge?nde tolgelden de bouwkos-ten te delgen. De bruggebruikers zijn echterzoveel schaarser dan voorspeld dat de?De voordelen en de nadelen, bedoeld in mijnformulering van het eerste ethische richt-snoer, zijn evenmin absoluut en onverander-lijk als de begrippen goed en kwaad. Het wasde grote verdienste van Rachel Carson, vande Club van Rome en van de Groene Bewe-ging, dat wij nu terdege beseffen milieuscha-de mede te moeten betrekken in de beoor-deling van onze bouwplannen. Het strekt dechemische industrie niet tot eer dat zij in1962 heeft getrachtde verschijning van Car-son's baanbrekend boek 'Silent Spring' teverhinderen. De Groenen maken het trou-wens ook wel eens al te bont. De fundamen-talisten onder hen schijnen er niet in te kun-nen berusten dat de mens, gewoon doordathij leeft, onvermijdelijk de natuurverstoortenzij beseffen niet dat daaraan enkel een eindkan komen als de mensheid verdwijntvan deaardbol. Ik denk overigens niet dat de Zwit-serse Alpen mooier zouden zijn zonder danmet de dorpen op hun hellingen.onmogelijk. Er bestaan geen pasklare maat-staven, die in elk concreet geval leiden totdebeste gevolgtrekking. Vereist zijn vooral ge-matigdheid en gezond verstand. Menings-verschillen kunnen enkel worden beslechtdoor politieke beslissingen, die moetenstoelen op een zo objectief mogelijke inven-tarisatie van het voor en het tegen. De ernstvan een verkeerd besluit wordt verergerddoor twee kenmerken van het bouwbedrijf,die men in geen enkele andere industrie te-rugvindt: de grootte van de investering, dienodigis voor iederbouwwerk, en zijn lange le-vensduur. Met een misplaatste of niet-har-moni?rende of lelijke constructie zitten onzenakomelingen een eeuw lang opgescheept.Het maatschappelijk nut van de stormvloed-kering in de Oostersehelde staat buiten kijf.Een milieuvriendelijke kering kreeg de voor-keur boven een dijk. Gezien het verschil tus-sen de stichtings- en beheerskosten van detwee typen van afsluiting vraag ik mij af ofvijfmaatschappij met de tol nieteens hetonder- Matigheid en gezond verstand tottienjaar later, toen de economische crisishoud plus de rente op de leningen kan beta- Wij moeten ons inspannen om de onzalige reeds heerste, dezelfde keuze zou zijn ge-Ien, waardoorzij steeds dieperwegzinktin de nasleep van wat we uitrichten te beperken, maakt.schulden. maar alle nare uitvloeisels uitschakelen isDe beslissing tot het bouwen van de stormvloedkering in de Oostersehelde, viel nog in de 'rijke' jaren (foto: Aerocamera-Bart Hofmeester)8 CEMENT1995/4Ideaal zou in het algemeen wezen dat in debesluitvorming worden verwerkt de maat-schappelijke baten en de kosten tijdens hethele bestaan van het bouwwerk, met inbe-grip van beheer, onderhoud, milieubelas-ting, effect op het sociale weefsel, aanpas-singaanwijzigingen in de bestemming, sloopof ontmanteling en hergebruik.Meestal is hetdoenlijk de plussen en de min-nen van een bouwproject redelijk af te we-gen. Met moet het in ieder geval proberen.Dat het niet gemakkelijk is of dat men mis-schien niet altijd maximale onvooringeno-menheid heeft nagestreefd, blijkt uit het fi-nanci?le fiasco van de Humber Bridge. Per-soonlijk kan ik nietveel bewonderingopbren-gen voor de projectontwikkelaars, die be-paalde delen van Brussel hebben volgeproptmet kantoorgebouwen en aldus herschapenin onbewoonbare wijken, die 's avonds en inde weekeinden doods en uitgestorven zijn.Een objectieve kosten-batenanalyse wordtuitermate moeilijk wanneer onmeetbare fac-toren als prestige, schoonheid of gevoels-waarde de doorslag geven. Het argumentprestige wordt best met argwaan bejegend,maar is in zeldzame gevallen toch belangrijk.De opera van Sydney is een bijzonder kost-baar gebouw, dat bovendien functionele entechnische gebreken vertoont, maar men isalgemeen van oordeel dat het mooi en tref-fend is. De stad Sydney is in de hele wereldbekend om haar opera en om de grote boog-brug nabij de opera. Wie kan uitmaken hoe-veel het aanzien, dat Sydney ontleent aanhaar operagebouw, en de schoonheid ervanwaard zijn?Sommige dure gedenktekens zonder enig Gedenkteken voor Moederland, Wolgogradpraktisch nut hebben een gevoelswaarde,die men niet kan ramen, maar die bijzonderhoog is. Bijvoorbeeld het 81 m hoge, beton-nen 'gedenkteken voor het Moederland'(1967), opgericht bij Wolgograd (voorheenStalingrad) als aandenken aan de gelijkna-mige veldslag. Wat niet in geld kan wordenuitgedrukt, kan onschatbaar zijn.De ethische plicht om elke nieuwigheid enhaar mogelijke schaduwzijden vooraf gron-dig door te lichten, slaat uiteraard ook optechnische noviteiten. Inschatting van hundeugdelijkheid op lange termijn is nodig,maar netelig, omdat men bij proefnemingende tijd niet kan samendrukken en omdat ver-CEMENT1995/4snelde verouderingsproeven niet altijd waar-heidsgetrouw zijn.Onderzoek moet zonder vooroordelen ge-beuren. Ik herinner mij bijna 40 jaar geledente Amsterdam voorde STUVO een voordrachtte hebben gehouden over uitwendige voor-spankabels, die in Belgi? destijds al tot degewone praktijk behoorden. Mijn verhaalwerd sceptisch onthaald, ongetwijfeld onderde invloed van het dogmatische Fransestandpunt dat uitwendige voorspanning uitden boze was, net zoals zuiver voorgespan-nen beton voortreffelijk heette en gewapendbeton door de beugel kon, maar beperktvoorgespannen beton toen voor de Fransenprincipieel niet deugde. Dat de Fransen zo-wat tien jaar geleden met veel poeha de uit-wendige voorspanning opnieuw hebben uit-gevonden, bezorgt mij leuke binnenpretjes.VakbekwaamheidDe eerste ethische richtlijn sluit in dat ont-werpen vakkundig moeten worden vervaar-digd en uitgevoerd. Ik ken een brug?n Belgi?waarvan na enkele jaren bleek dat de ka-belkanalen in de eindblokken niet warenge?njecteerd. Ik was er jarenlang van over-~9? ? ?tuigd, dat zo'n erge tekortkoming in Neder- Tweede ethisch richtsnoerland, met zijn traditie van degelijkheid en De tweede gedragslijn vereist dat deskundi-nauwgezetheid in de uitvoering, ondenkbaar gen het voor ?n het tegen van elke nieuwig-was. Maardie overtuiging heefteen deukge- heid ter kennis brengen van alle beslisserskregen toen ik uit Cement vernam dat 30 ? en andere potenti?le betrokkenen en gega-40% van de kabelkokers in een grote brug digden.over een Nederlandse rivier niet waren vol- Wie een bouwwerk opzettelijk te laag raamtabsolute waarheden zijn veel schaarser danonzekerheden.Op het stuk van misleiding door verhelingvan gevaren mag de bouwnijverheid in iedergeval het schandelijke voorbeeld van de in-ternationale tabaksindustrie niet navolgen.geperst met injectiespecie. Ik hoop datzulkemisstappen in de toekomst overal kunnenworden vermeden met behulp van de reflec-tometrische impulstechniek.om de kans te vergroten dat de opdrachtge- Derde ethisch richtsnoerDe bouwvan hetmooie Olympisch Stadion teMontreal is een boeiend en leerrijk verhaal.Vele jaren lang had het stadion niet het ge-plande hangende dak en had de hellendebetonnen mast slechts de helft van zijn ont-werphoogte, omdat de mast onvoldoendewas voorgespannen en de neopreenopleg-gingen onder zijn voorpoten te zwak waren.In die onafgewerkte staatvan hetstadion be-droegen de totale uitgaven reeds het elfvoudvan de aanvankelijke begroting. De mastwerd naderhand opgetrokken tot zijn ontwer-phoogte, maar met een stalen geraamte inzijn bovenste helft om het gewicht te vermin-deren. Negentien jaar na de OlympischeSpelen van 1976 heeft het epos nog steedsniet zijn beslag gekregen, want het aanvan-kelijk wegneembare dak voldeed niet enmoet door een vaste overkapping wordenvervangen. Noch de oorspronkelijke bouw-heer, de stad Montreal, noch de architect,noch het ingenieursbureau, noch de aanne-mers, noch de bouwvakbonden haddenzwaar getild aan hun ethische verplichtin-gen.ver zal beslissen het tot stand te brengen, Het derde ethische richtsnoer schrijft voor:bezondigt zich aan misleiding en handelt onzalige uitvloeisels van technische activi-deontologisch fout. teiten met alle macht verhelpen.Hettweede richtsnoer houdt in dat de eigen-schappen van een produkt niet mogen wor-den opgeschroefd en datzijn gebreken of derisico's, die het gebruik ervan met zich mee-brengt, niet mogen worden verdoezeld in re-clamemateriaal. Het komt in alle domeinenniet zelden voor dat noviteiten worden aan-geprezen in bewoordingen, die meer bewe-ren of suggereren dan in de praktijk kan wor-den waargemaakt, of die slechts na tegen-vallers en na verbetering kunnen worden be-waarheid. Voorbeelden: glasvezels, kunst-stofvezels, aanvankelijk ook staalvezels enexpertsystemen. Zelfs de degelijkheid vanmet epoxy beklede wapeningsstaven wordtin de Verenigde Staten de laatstetijd in twijfelgetrokken.Hetzijn oprechte en wijze ontwerpers en aan-nemers, die een bouwheer vooraf vertellendat enige scheurvorming in een bouwwerkvan gewapend beton volkomen normaal isen niet met stelligheid kan worden voorko-men.Het is wenselijk dat ook onderzoekers hunbevindingen behoedzaam formuleren. Nie-mand heeft immers de wijsheid in pacht enDrie zwakke punten van betonBij toepassing van beton hebben zich driezwakke punten of potenti?le gevaren ge-openbaard: aantasting van de wapening, dealkali-toeslagreactie en het v??rkomen vanhet materiaal.1. Roesten van wapenings- of voorspan-staal, in de pers ten onrechte 'betonrot' ge-noemd, is bijna altijd te wijten aan chloriden.Vaak blijken dooizouten een kwalijke rol tespelen in het verwordingsproces.Olympisch Stadion te Montreal in voltooide toestandDat was zeer waarschijnlijk ook het geval bijeen portaalbrug van voorgespannen betonover de Schelde te Melle (overspanning57,7 m tussen de schamieren aan de voetvan de drukstaven). Die brugis in 1992 inge-stort, 36jaarna de openstelling. Hetongelukheefteen mensenleven gekost. Elke portaal-pootwas ontbonden in een drukstaafen eenschamierende trekstang. De voorspanka-bels in detrekstang liepen doortwee Freyssi-net-schamieren. Met het onderzoek naar deoorzaak van de instorting heb ik niets te ma-ken gehad, maar ik ben ervan overtuigd dat.de ramp te wijten was aan corrosie van devoorspandraden, die werd verergerd doordooizout dat met het dooiwater via de voe-gen aan de uiteinden van de rijvloer naar be-neden sijpelde langs de trekstangen.10Als men bedenkt dat de gebruikelijke dooi-zouten hetstaal, hetbeton en ook devoertui-gen vreselijke schade berokkenen, lijkt hetkrankzinnig tonnen en tonnen gevaarlijkechloriden te blijven strooien op kunstwerkenen wegen. Speurwerk naar de dooizoutbe-standheid van beton is zeker nuttig, maar erzou ten minste even naarstig gezocht moe-ten worden naar dooistoffen, Die NaCI enCaCI2 kunnen vervangen en die geen of al-thans veel minder onheil aanrichten. Ik hebgeen idee welke stoffen dat kunnen wezen,maar dat ze bestaan maak ik op uit het Tsje-CEMENT1995/ 4chische voorschrift, dat een niet-corrosievestrooistof moet worden gebruikt op grotebruggen en over 90 m lengte aan weerszij-den daarvan.2. Zolang de alkali-toes/agreactie enkel ver-woestingen aanrichtte in Amerika, Groot-Brittanni?, Duitsland en Denemarken, heb-ben Belgi? en ook Nederland het verschijn-sel genegeerd, alsof het bij ons niet k?n op-treden. Inmiddels heeftzich bij ons w?l scha-de voorgedaan. Dat de bekende schade totdusver beperkt is gebleven, is verheugend,maar mag ons niet verleiden tot onbekom-merdheid. Wellicht is hetmeertedanken aangeluk dan aan wijsheid, misschien aan detoevallige omstandigheid dat het gehalteaan reactieve bestanddelen in de toeslag-materialen meestal buiten de pessimum-grenzen lag. Laten we ook niet vergeten dathet kwaad lang kan woekeren in bestaandmoeilijk genoeggrind en zand te winnen voor vestigend. Dat doe ik ook, volmondig en zon-de aanmaak van beton. der aarzeling. Ik som zeven redenen op omEen langdurige ervaring heeft bewezen dat niette twijfelen aan de belangrijke rol van be-men met gebroken porfier of kalksteen uit- ton in de toekomst.stekend beton kan vervaardigen. Landen dieover bruikbare natuursteen beschikken, mo-gen zich voorshands gelukkig prijzen. Ik zeg'voorshands', omdat steengroeven ook won-den slaan in het landschap. Hetverlenen vanvergunningen om nieuwe groeven te openenen zelfs om bestaande uit te breiden stuitdan ook op groeiend verzet. Als deze bronvan toeslagmaterialen mettertijd zou opdro-gen, kunnen we nogterugvallen op zeegrind,zeezand, betonpuin en baksteenpuin. Den-kelijk zullen we ons heil Uiteindelijk moetenzoeken op zee, mits de daaruit gebaggerdegrondstoffen ook op lange termijnveilig blij-ken. Dat vereist dat ze grondig worden ont-daan van chloorionen en datze geen gevaar-lijke gehalten aan chert, opaal of andere1. Betonspecie kan in vrijwel elke gewenstevorm in het werk worden gebracht en ver-hardt in die vorm tot steen. Wij zijn dat ken-merk zo gewend, dat wij amper beseffen hoewonderbaarlijk het is. Geen enkel ander con-structiemateriaal bezit die kostbare eigen-schap, noch staal, noch hout, noch alumi-niumlegeringen, noch baksteenmetselwerk,een materiaal metrijke architectonische mo-gelijkheden, dat ik zeer bewonder. Evenalsmetselwerk kan beton de functies dragen enafsluiten tegelijk vervullen. Een ontwerperkan dragende ruimtelijke constructies vanbeton bedenken met een vrijheid in de vorm-geving, die haar weerga niet vindt bij anderebouwstoffen.beton zonder dat wij het vermoeden, want reactieve mineralen bevatten. Gezien de lan-soms leidt het pas na tien of vijftien jaar tot ge incubatietijd mogen we andermaal geen 2. Het eigenlijke beton is hoofdzakelijk sa-ontwrichting. Derhalve blijven waakzaam- voorbarige onbezorgdheid putten uit het feit mengesteld uit onedele bestanddelen, zandheid en voorzorgen zeker geboden. dat weinig of geen schadegevallen bekend en grind of brokken natuursteen of puin. Ce-3. Men moet toegeven dat gewoon betonnietaltijd mooi of aantrekkelijk is, of na enigetijd vuil en lelijk wordt. Wat ik wil zeggen heefteen architectjaren geleden vele malen kras-ser uitgedrukt in een artikel in Cement. Ge-lukkig heeft esthetisch beton sedertdienveel vooruitgang geboekt. Maar er blijft in depraktijk nog veel te doen op dit gebied. Menmag zelfs betonverf niet dogmatisch verket-teren: staal moet immers ook worden ge-verfd.De speurtocht naar toeslagmaterialenHet eiland Taiwan is even groot als Neder-land. Zijn geweldige economische groei tij-dens de laatste decennia behelsde ondermeer de aanlegvan wegen, de oprichtingvangrote gebouwen en de bouw van stuwdam-men. Men heeft, om beton te maken, driftiggrind en zand gewonnen uit de rivierbeddin-gen. Het uitvloeisel daarvan en van de afzet-tingis datveel mindersteenkorrels dan voor-heen de riviermondingen bereiken en langsde kust bezinken. Het gevolg is dat strandenverdwijnen, dat 80% van de kust van Taiwanerg ge?rodeerd is en dat de regering metkostbare ingrepen moet proberen verdereaantasting van de kustlijn te voorkomen.Blijkbaar is het niet alleen in onze landenCEMENT1995/4zijn in Engeland en in de lage landen bij de ment wordt ook vervaardigd met alledaagsezee.Beton- en baksteenpuin moeten meer dantot nog toe worden verwerkt in nieuw beton.Het nuttige gebruik van reststoffen verdientecologisch en ethisch hoge lof, want het ver-lost de gemeenschap van afval en vermin-dert tegelijk de benodigde hoeveelheid na-tuurlijke grondstoffen.De cement- en de betonindustrie zoudenhun belagers met nadruk mogen attenderenop de weergaloze adelbrieven, die zij in datopzi?ht bezitten: zij toveren afval van destaalnijverheid om tot hoogovencement,veredelen afval van de elektriciteitsbedrij-ven totvliegascement, verstoken calorierijkeafval in cementovens, presteren hoogstand-jes metsiliciumstof, een bijproduktvan desi-liciumnijverheid, en vervaardigen nu meer enmeer kringloopbeton.Tot zover mijn kanttekeningen bij de toepas-sing in het bouwbedrijf van de drie door mijgeponeerde ethische richtlijnen.De toekomst van betonIn het januarinummer van Cement steldeprof. De Sitter de vraag: 'Heeft beton wel eentoekomst?'. Hij beantwoordt die vraag be-grondstoffen, maar dat vergt nogal wat ener-gie. De duurdere componenten, cement enwapenings-ofvoorspanstaal, vertegenwoor-?digen slechts een fractie van de totale mas-sa. Beton is en blijft dan ook een van naturegoedkoop bouwmateriaal. Ik geloof hele-maal nietdat hetzich uitde marktzal prijzen,ook al maaktde schaarste aantoeslagmate-rialen het allengs iets duurder. Veranderen-de arbeidsomstandigheden kunnen de ver-werkingskosten wat doen oplopen, maar diezullen binnen de perken worden gehoudendoor toenemende mechanisatie.3. Met beton kan men een ongelofelijk breedspectrum van maatschappelijk nuttige, jaonmisbare bouwwerken tot stand brengenzoals woningen en gebouwen, maar ookpaalfunderingen, bruggen, straat- en weg-verhardingen, tunnels, sluizen, stuwen, dam-men, kademuren, keerwanden, golfbrekers,stormvloedkeringen, watertorens, silo's, wa-terzuiveringsinstallaties, riolen, sportsta-dions, krachtcentrales, overtomen,scheepsliften, televisietorens, start- en rol-banen, boorplatforms enz. enz. Veel van de-ze constructies kan men gewoonweg niet11? ? ?Banque Lambert in Brusselontwerp: Het Amerikaanse bureau Skidmore, Owings and Merrillmaken zonder beton. Zelfs stalen bruggen produkten placht zeer beperkt te zijn. De in-hebben haast altijd betonnen funderingen, formatica zal hen voortaan in staat stellenpijlers en landhoofden. betonnen elementen op maat te maken,maartoch met industri?le methoden, zonder4. Beton is normaal een zeer duurzaam ma- dat het aantal identieke stuks van elk ele-teriaa I. Hetgaat 250jaar mee, zegt prof. De ment groot hoeft te wezen. Zij zullen bestel-Sitter. Die 250 jaar zou ik niet als een ware lingen van kleine reeksen kunnen uitvoerengemiddelde levensduur durven kenschet- zonder ambachtelijk te werk te moetensen, wel als een levensduur, die door de gaan.combinatievan beton en passieve ofvoorge- Fabrieken van constructieve elementenspannen wapening kan worden gehaald in moeten wel verbindingen bedenken, die vol-zeer goede omstandigheden. doen aan de eisen van maakbaarheid, sterk-Terloops merk ik op dat de Denen voorde on- te en duurzaamheid.derbouw van de Oostbrug over de Grote Beltenige geslaagde voorbeeld. Esthetisch be-ton kan dus wel, maar men moet er wel watvoor over hebben.De beton- en de cementindustrie horen zich?in te spannen om verwering en vervuilingvanzichtbaar beton na verloop van tijd te voorko-men, om vaker sierbeton af te leveren datsierlijk blijft, om beton levendiger en speel-serte maken dan hetin hetverleden meestalwas, om beton de bekoring te verlenen, dievaak uitgaat van baksteenmetselwerk, omlangzame verkleuring van gepigmenteerdbeton in gevels, in bestratingen en in stads-en tuinvoorzieningen tegen te gaan door dekleurbestandheid van pigmenten teverbete-ren, en mogelijk door nog andere cements-oorten dan wit cement te ontwikkelen, diehet beton een mooie weerbestendige ce-menthuid bezorgen.Wie zich op de toekomst wil voorbereidenmag de lessen uit het verleden nietvergetenen moet innovatie blijven nastreven in mate-rialen, concepten en fabricage- en uitvoe-ringsmethoden. Mijn pleidooi voor grondigestudie van al wat nieuw is, houdt niet in datwe een nieuwigheid slechts mogen toepas-sen wanneer er regelgeving voor bestaat.Regelgeving is weliswaar meestal nuttig,maar ook niet onfeilbaar. En we moeten be-slist niet wachten tot we er alles over weten.Als we dat deden, zouden we vandaag dedag nog geen doodgewone, tweezijdig opge-legde, betonnen balk mogen maken, aange-zien niemand precies weet tegen welke.dwarskrachten hij bestand is. Beton met ho-ge sterkte (HSB) is een goed voorbeeld. Er isal zoveel speurwerk aan besteed, niet alleenbuiten onze grenzen, maar ook in Nederlanden Belgi?, datwe niet meer moeten weifelenom ons te bedienen van zijn sterkte, van zijneen levensduur van 'slechts' honderd jaar 7. Het is mogelijk mooi beton te maken, on- duurzaamheid en van zijn ondoorlatendheidverlangen. Maar dat zijn dan ook construc- der meer gekleurd enjof gepOlijst beton en als het pas geeft, ook al zouden normvoor-ties, die in de zee staan. de kwalijke roep waarmee beton is opge- schriften of aanbevelingen nog ontbreken.5. Het is een illusie te denken en misleidendte beweren dat beton geen onderhoud nodigheeft, dat men er nietnaar hoeft om te kijkenals heter eenmaal is. Maarhetvereistweinigonderhoud, veel minder dan staal.6. Fabrieken kunnen grote aantallen eende-re betonwaren vervaardigen op een indus-tri?le manier. Hun gamma van verschillende12scheept met betrekking tot zijn aanzien, kan Wie beducht isvoor de brosheid van HSB kanworden bestreden. De Bank Brussel Lam-bert werd in 1963 gebouwd.Na 32 jaar zien de dragende kruisvormigegevelelementen van gepOlijst wit beton ernog smetteloos uit. Wel krijgen die elemen-ten om de vijfjaareen onderhoudsbeurt. On-langs werd het gebouw aanzienlijk vergrooten het nieuwe gedeelte heeft precies eende-re gevelelementen. Natuurlijk is dit niet hetzeer sterk samengedrukte onderdelen voor-zien van inrijgwapening, tot hij overtuigd isvan de overbodigheid van die voorzorg.Bij een onbeproefd concept ofbij een nieuwmateriaal kan niemand elk risico geheel uit-schakelen. In elke wetenschap of techniekwordt vooruitgang bewerkstelligd met vallenen opstaan. In geen enkele wetenschapCEMENT1995j4schiet men altijd meteen raak. Wat de na-tuurkunde betreft, denke men aan de missermet de koude kernfusie enkele jaren terug.Aan de invoering van een noviteit moet ern-stige voorstudie voorafgaan om de kans opnadelige bijverschijnselen tot het uiterste mi-nimum te reduceren. Het overblijvende, zeergeringe risico moeten ontwerpers en parti-culiere of openbare opdrachtgevers bereidzijn bewust voor liefte nemen. Innovatie kanniet zonder enige zin voor risico.SlotsomDe toekomst van beton zal luisterrijker zijnnaarmate de exponenten van beton zijn ster-ke punten betertothun recht doen komen ennaarmate speurwerk en ontwikkeling wor-den toegespitst op het wegwerken van zijnzwakheden en op de vermeerdering van zijnpluspunten.Het blazoen van beton kan een poetsbeurtvelen, want zijn voortreffelijkheid blijft ver-borgen voor de goegemeente. Dat meerethisch gedreven handelen van de betonwe-reld het imago van beton enkel ten goedekan komen is dus mooi, maar is niet dehoofdzaak: wij moeten een ethisch gedragbetrachten om deszelfs wille, omdatwij men-sen zijn, geen heiligen, maar mensen.Technici, en betontechnici in het bijzonder,hoeven lang niet zo defensief op te tredenals zij plegen te doen. Degenen, die de hardewetenschappen brandmerken als de grotezondebok in de moderne wereld, mag eropgewezen worden dat hetwerk van beoefena-ren van de zachte wetenschappen, zoals depolitieke en sociale filosofen Houston Ste-wart Chamberlain, Friedrich Nietzsche, KarlMarx en Friedrich Engels, de voedingsbo-De bekoring van een sterk ontwerp; beton in het interieur is hier zonder meer op z'n plaats.Academie voor Beeldende kunst Maastricht, ontwerp: Wiel Arets (foto: Harry Paping)CEMENT1995/4dem was van het nationaal-socialisme envan het communisme. Deze systemen heb-ben de mensheid onmetelijk veel meer leedberokkend dan de onloochenbare ecologi-sc~e en andere euvele nasleep van de hardewetenschappen.In een re?le afweging mogen vertegenwoor-digers van de toegepaste harde weten-schappen terecht benadrukken dat zonderdie gezamenlijke wetenschappen, en be-paaldelijk zonder de techniek, de gemiddel-de levensstandaard in West-Europa, Noord-Amerika en Japan nu even armzalig zou zijnals 150jaar geleden, dat een maatschappij,waarin iedereen genoegte eten heeften be-hoorlijk is gekleed en gehuisvest, thans nogeen volSlagen utopie zou zijn, net zoals zedatanderhalve eeuw geleden ook in onze ge-westen nog was, en dat de levensverwach-ting niet zou zijn toegenomen van 18 jaar inhet jaar 1800 tot 75 jaar in het voorbije de-cennium.De betonwereld mag best beklemtonen, datzij de natuur zeker niet meer schendt danmensen in hetalgemeen doen bij hetverrich-ten van hun noodzakelijke werkzaamheden,en zij mag er prat op gaan dat zij uitmuntendbeantwoordt aan velerhande wezenlijke be-hoeften van de samenleving.Ik heb in mijn beschouwing gedoeld op nogalwat ongerechtigheden. In het bestaan vanfeilen in de maatschappij zie ik geen redentot algemene zwartgalligheid. In een na-schrift bij zijn wetenschappelijke autobiogra-fie 'Unended quest' verklaarde Sir Karl Pop-per: 'Ik ben de gelukkigste filosoof, die ik ooitheb ontmoet. Ik geloof dat wij leven in eenheerlijke wereld, en dat geloof is alleen maarsterker geworden. Ik weet zeer goed dat erveel verkeerd is in onze westerse maat-schappij. Nochtanstwijfel ik er niet aan dat zijde beste is, die ooit heeft bestaan'.Ik onderschrijf dat optimistische eindoor-deel. Het zou belachelijk zijn te beweren datwij het aan beton te danken hebben dat hetleven zozeer te genieten is als Popper aan-duidt. Men mag echter gerust stellen dat be-ton op veel manieren een stevige steen daar-toe heeft bijgedragen.?13