C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVer hardingencement 2005 752"Wat in de Rotterdamse havenkan, moet bij ons ook mogelijkzijn", dacht Jaap de Oude, mana-ger technisch beheer en onder-houd van de Jaarbeurs, toen hijtwee jaar geleden voor de vraaggesteld stond hoe hij de vloerenvan hal 9 en 10 zou laten renove-ren. "In de Rotterdamse havenworden op grote schaal containersop elastisch ondersteunde verhar-dingen gestapeld. Een dergelijkeoplossing zou ook in de Jaarbeursmoeten kunnen worden toege-past. De noodzaak tot een onder-heide vloerconstructie zag ik danook niet direct."De gang van zaken bij de renova-tie van andere hallen enkele jarengeleden bracht hem op het ideedat het ook anders zou moetenkunnen. "Een bedrijf als de Jaar-beurs kan alleen renderen indiende hallen continu in gebruik zijn.Ons seizoen duurt ongeveer tienmaanden; voor renovatie- en repa-ratiedoeleinden komen alleen demaanden juli en augustus in aan-merking." Een korte uitvoeringvan werkzaamheden was dus zeerbelangrijk. De Oude: "In hal 12bijvoorbeeld is de tegelvloer nogvervangen door een volledigonderheide betonvloer. We had-den aan ??n zomer net voldoendeom alle funderingspalen de grondin te krijgen. Om de hal weer tekunnen exploiteren moesten wevervolgens in no time de oudetegels terugleggen. Een jaar laterkonden we pas het karwei afma-ken."N i e u w c o n c e p tHet vooronderzoek voor hal 9 en10 bevestigde zijn twijfels aan hetoude concept. Er zouden driemaanden nodig zijn om alle circa1400 benodigde boorpalen in tebrengen. Dat gegeven was hetsein om het ontwerp over eenandere boeg te gooien. "We zijnonder meer in de Brabanthallengaan kijken en hebben technischadvies gevraagd aan KOAC-NPC,specialist op het gebied van ver-hardingen. Zij steunden ons inhet voornemen om van heien af tezien."Marc Stet, senior consultant bijKOAC-NPC: "De bodem ter plek-ke was dertig jaar lang continubelast en er was nooit in de grondgewroet. De gronddichtheid wasdientengevolge van een zo goedekwaliteit dat een vlakke, elastischondersteunde vloer mogelijk zoumoeten zijn. Ook de nazettingzou volgens onze verwachtingnagenoeg nihil zijn."GotenstructuurEen asfaltverharding lag vervol-gens voor de hand. Jaap de Oude:"Asfalt is gemakkelijker te repare-ren dan beton. Daarom hebbenwe dan ook offertes aangevraagdbij drie wegenbouwbedrijven.Bovendien vraagt het realiserenvan een vloer een andere benade-ring dan van een gebouw; delogistieke en verkeerskundigeaspecten zijn namelijk veelbelangrijker dan de bouwkun-dige."Het voorstel voor een anderegotenstructuur doorkruiste echterdeze plannen. De Oude: "We wil-den een multifunctionele vloervoor niet alleen beurzen, maarBeton op staal voor deJaarbeursAfgelopen zomer is in zes weken tijd 9000 m2tegelvloer, bestaande uit trot-toirtegels en stelconplaten, in hal 11 van de Utrechtse Jaarbeurs vervangendoor een elastisch ondersteunde betonverharding. Een ongebruikelijke oplos-sing, waarop evenwel door de opdrachtgever zelf is aangestuurd. De korteperiode waarin de werkzaamheden konden plaatshebben was leidend in debeslissing af te zien van een onderheide constructie. En het vloerconcept,waarin een systeem van matrixgoten was opgenomen, maakte ook een uit-voering in asfalt lastig.??trap018702305000 5305 14361 14360 14360 14360 14360 1436013880138801388013880138801388028951 |Plattegrond hal 11 metmatrixindelingC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVer harding encement 2005 7 53ook bijvoorbeeld feesten en pop-concerten. Dat hield in: meertechnische faciliteiten voor onzeklanten en een zekere vlakheid,zodat stands direct op de vloerzouden kunnen worden opgesteld.Voorheen werden de voedingenneergelegd vanuit kabelgoten enzorgden de klanten zelf voor deaansluiting. De vloer werd daarniet beter van. Omdat stands ooknog eens regelmatig onder 45 gra-den werden opgesteld, liepen dekabels vaak kriskras over de vloer.Daarom hebben wij een matrix-structuur ontworpen voor degoten (fig. 1)."De realisatie van een asfaltverhar-ding werd hierdoor een stukmoeilijker. Asfaltmachines zou-den wel tussen, maar niet over degoten heen kunnen rijden. "Infeite is toen de beslissing geno-men om aan te sturen op eenbetonverharding", aldus MarcStet.InnovatiefJaap de Oude: "Naast de driewegenbouwbedrijven hebben weop een later moment, naar aanlei-ding van het bezoek aan de Bra-banthallen, ook Bouwbedrijf Vande Ven uitgenodigd een prijs in tedienen. Dit bedrijf had voor deBrabanthallen al het een en andergerenoveerd en werkte daarbijveel samen met het vloerenbedrijfVan Berlo. Ze hadden slechtsanderhalve week nodig om eenprijs te maken en die bleek nog delaagste te zijn ook!"Het besteksontwerp ging uit vanprefab goten, omdat daarmee tijd-winst zou kunnen wordenbehaald. De tijdsdruk die op hetproject lag, maakte het echtermoeilijk de engineering enopdrachtverlening voor de prefabgoten op tijd af te ronden. "Van deVen stelde toen voor de goten inhet werk te storten. Hun redene-ring daarbij was, dat je prefab netals bekisting in het werk moetstellen. In tijd zou er dan geenwinst te behalen zijn. De bekis-ting konden ze echter goed mee-nemen in hun werkmethodiek(fig. 2). Omdat er verder ook geenfinanci?le voor- of nadelen waren,was de keuze snel gemaakt."Stet: "Dit gaf wel aan dat Van deVen ook met ons meedacht. Menhad overigens ervaring genoeg.Om ons helemaal te overtuigennamen ze ons mee op excursienaar verschillende magazijnen dieze hadden gebouwd. Dat leverdehet bewijs dat zij het aan zoudenkunnen."B o u w t e a mDe eerste ervaring met een Bouw-team voor het realiseren van eenelastisch ondersteunde betonvloermet matrixgoten is in 2004 bij hal9 en 10 opgedaan. In totaal is eenvloeroppervlak van 13 000 m2gere-noveerd. De positieve ervaringenmaakten het technisch keuzepro-ces voor de in 1976 gebouwde hal11 een stuk eenvoudiger. Tevens ishet bouwproces een stuk versneld.Gekozen werd wederom voor eenDesign & Build-contract, waardoorde Jaarbeurs zich als opdrachtgeverwat meer afzijdig kon houden. Deverantwoordelijkheden werdentoegeschoven naar PRC Bouwcen-trum als directievoerder.Om tijd te besparen hebben deverschillende disciplines in eenbouwteam een Technisch Pro-gramma van Eisen met functio-nele prestatie-eisen uitgewerkt.Het werk is aanbesteed op `turn-key'-basis met aanvullende ver-plichtingen (vraagspecificaties).Taken als het ontwerp en dedetaillering en het uitvoeren vande constructieberekeningen zijnaan de uitvoerende partij overgela-ten. Wel is het ontwerp door deadviseur geaccordeerd en is voorde uitvoering in samenspraak eenkeuringsplan opgesteld en uitge-voerd. Deze samenwerking is dooralle partijen als positief ervaren.keeplat 44*70mm - hoh 700mm20*100mm44*70mm50*150mmpiket 20*100mminstortrailrails in de hoogte,hoh 1500mmhoogte schot 622 mmDPC?8-100DPC?10-150?8-100instortrail 17*30mmover de gehele lengte goot150601507538505054450385051701070150505109150109 552 1502 |Bekisting en wapeninggootC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVer hardingencement 2005 754GrondonderzoekEen grondonderzoek maakte deeluit van het Technisch Programmavan Eisen. De zettingsgevoelig-heid van de grondslag is bepaalddoor vier grondboringen uit tevoeren en per boring twee steek-bussen te nemen. Uit de boringenbleek dat er redelijk grote verschil-len in bodemopbouw voorkomen.Lokaal bestaat de ondergrond totde verkende diepte geheel uitzand. Op andere plaatsen komenin de ondergrond dieper gelegen,matig stevige kleilagen voor.Op basis van deze onderzoeksre-sultaten zijn vervolgens zettings-berekeningen uitgevoerd. Uit-gangspunt daarbij was dat de vloe-ren op hetzelfde niveau als debestaande vloeren komen te lig-gen. Voor de zettingsberekeningis als constructieopbouw een ver-harding gehanteerd bestaande uit18 cm beton en 25 cm menggra-nulaat. Deze opbouw geeft slechtseen geringe belastingtoename opde ondergrond, waardoor de zet-tingen te verwaarlozen zijn.U i t v o e r i n gDe vraagspecificatie hield ondermeer in dat het werk moest wor-den uitgevoerd in de periode van6 juni tot 19 augustus. Omdat dehal als gevolg van de magerebeursconjunctuur eind mei al leegwas, kon eerder worden begonnenen was het vloerenbedrijf zelfsnog voor de bouwvak klaar.Nadat de tegels waren verwijderd,zijn sleuven gegraven voor degoten. De 5 m lange gootsegmen-ten zijn op een vlakke stampbe-tonvloer gesteld. Daarin zit hoofd-zakelijk krimpwapening. Dewandbekisting is vervolgens opeen opstort van 15 cm geplaatst.Marc Stet: "Door het graven vande sleuven (tot 1 m diep) is tochin de grond geroerd; daarom isdaar vanaf het begin goed gecon-troleerd op verdichtingsgraad. Desleuven zijn later met zand aange-3 |Aanvullen uitgegravengoten4 |Vloerbekisting gesteldop goten. Wapeningwordt aangebrachtC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVer harding encement 2005 7 55stort en verdicht (foto 3). Naver-dichting is nauwelijks nodiggeweest. Op bepaalde plekkenzitten ook prefab putten (waterlei-dingen, persluchtleidingen,afvoer), tot wel 1,5 m diep. Maardan zit je wel op harde grond!"De vloer is in zes weken met intotaal vier storts aangelegd. "Hal11 is vrijwel vierkant. Gekozen isvoor een systeem van parallellopende goten h.o.h. circa 13 mmet doorkruisingen op circa 20 tot29 m (zie fig. 1). Op deze wijzeontstonden 28 vloervelden ingrootte vari?rend van circa 260 tot480 m2. Nadat de goten in dwars-richting waren geplaatst, gingende E + W erin en konden we inhet volgende vloerveld verder. Devloervelden zijn volkomen voeg-loos uitgevoerd, met onderwape-ning over een breedte van 2 m inhet vloerveld zelf vanwege derandeffecten; bovenin is krimpwa-pening toegepast die met nameeffectief wordt als deze zo hoogmogelijk ligt."Vanwege de hoge omgevingstem-peraturen is aanvankelijk overwo-gen de eerste stort af te gelastenin verband met verhoogd risico opkrimp bij afkoeling. Stet: "Nadatwe het mengsel nog eens goedhebben bekeken, hebben we hettoch door laten gaan. We hebbengewerkt in een klasse C28/35, watrelatief hoog is voor vloeren. Er isechter een vrij hoog vliegaspercen-tage toegepast, waardoor de krimpwordt beperkt. Daarnaast zou desterkteontwikkeling ook niet al tesnel gaan. Hier en daar zijn watkleine krimpscheuren te zien,maar alleen in de smalle zijvel-den. De grote vloervelden zijn allegoed zonder scheuren gelukt."Overigens is er niet alleen extrawapening langs de randen aange-bracht (foto 6). "Het dak wordtdoor tussenkolommen onder-steund. Deze zijn vormvrij gezeten er is extra wapening ter plaatsevan de poeren aangebracht. Hetgeheel is afgeplakt en daartegen-aan is gestort. Voor een aantalbe?indigingen - bijvoorbeeld alsde goot niet helemaal op de muuraansluit ? zijn dilatatievoegengemaakt met een profiel dat zorgtvoor lastoverdracht en horizontaalbewegen van het beton mogelijkmaakt. In feite krijg je zo eengeforceerde scheur die helemaalrecht is en makkelijk te onderhou-den."De geconstateerde scheurtjes terplaatse van het profiel zijn nietgroter dan 0,1 mm. Worden dezeooit breder dan 1 mm, dan zullenze worden gevuld.De aansluiting met bestaandevloeren is gerealiseerd met deu-vels.ChecklistIn het contract waren controlemo-menten toegestaan en registratie-momenten van tevoren vastgelegden was ook een keuringsplan voorde vloer opgezet. Marc Stet: "Allestorts zijn nagelopen volgens eenbepaalde checklist. Ook na afloopzijn keuringen uitgevoerd, ondermeer op vlakheid, sterkte en dikte.De vloer is nu geaccepteerd, metVloerkeur en tien jaar garantie opscheurvorming. De bouwkundigeafschrijving bedraagt dertig jaar,de afschrijving op de installatiestwintig jaar en op de vloer tienjaar. De RAW in de wegenbouwgeeft slechts drie jaar aan. Dusook de aannemers zijn vol ver-trouwen dat dit werkt."L e i d i n g p a k k e t t e nUniek aan de drie hallen is ook dewijze waarop de leidingen zijngemonteerd. Jaap de Oude: "Ookdaarvoor dachten we eerst aanprefab. Maar zowel de E-installa-teur van hal 9 en 10, als die van5 |Aansluiting vloer- opgootbekisting6 |Kolom rondom afgeplakten extra wapening aan-gebrachtC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gVer hardingencement 2005 756hal 11 zagen niet de voordelenhiervan. We hebben nu vooraf5 m lange leidingpakkettengemaakt, die in een keer tegen degootwand zijn bevestigd; aan eenkant alle conventionele leidingen,aan de andere kant datavoedin-gen. Het grote voordeel is dat jedan alles van de vloer afhoudt: alsde goot moet worden schoonge-maakt, dan spuiten we er gewoonwater in en trekken dat droog naareen afvoerputje.Als je alle leidingen ter plekke inde goot moet gaan aanleggen, isdat een remmende factor in hetbouwproces. Het geheel moet duslogistiek goed in elkaar steken.Drie dagen nadat een vloerdeelwas gestort, kon nu eerst de W-installateur met zijn pakket erinen daarna de E-installateur. Al metal was sprake van een geoliedemachine."K e n n i sHerhaling van dit succesvolle con-cept op het Jaarbeursterrein zit erdesondanks voorlopig niet in. Deorganisatie is zich aan het herori-enteren. Enerzijds is er steedsminder behoefte aan grootschaligebeurzen, anderzijds wil degemeente Utrecht zijn stadscen-trum enigszins westwaarts ver-plaatsen. De westzijde van de Jaar-beurs zal behouden blijven voorallerlei beursconcepten, terwijlaan de oostzijde (tegenover hetCentraal Station) onder meer eenbioscoop, casino en hotel zijngepland. Jaap de Oude: "Ik zouhet echter een ieder die een derge-lijke vraag wordt gesteld, zekeraanraden. Elke hal heeft een ande-re insteek ? de Jaarbeurs werktbijvoorbeeld met zware, techni-sche beurzen ? maar de vorm,ook vanuit bouwteam, is goedmogelijk in andere projecten. Hetbelangrijkste signaal is: het k?n!Te gemakkelijk dacht men voor-heen dat bij een minder draag-krachtige grondslag een elastischondersteunde betonverhardingniet mogelijk zou zijn; men denktte veel vanuit traditionele oplos-singen. Maar deze mogelijkheidmoet zeker niet worden uitgeslo-ten, ook bij magazijnen!" Henk WapperomProjectgegevensopdrachtgever:Jaarbeursdirectie:PRC Bouwcentrumbouwkundig adviseur:Aronsohncivieltechnisch adviseur:KOAC-NPCelektrotechnisch adviseur:Wessel Electroinstallatie-adviseur:Installecthoofdaannemer:Bouwbedrijf Van de Venonderaannemer vloeren:Van Berloleverancier betonspecie:Vad?stru bv7 |Opstelling truckmixer enbetonpomp8 |Afgewerkte vloerfoto's: Marc Stet