dr.J.M.J.M.Bijen (lid ONRI)Intron, Maastrichting.N.G.B. van der WindenIntron, UtrechtBeton in warme landen(VII en slot)AanbevelingenInleidingDit is het laatste artikel in de serie 'Beton inwarme landen'. In de voorgaande artikelenzijn de verschillende aspecten met betrek-king tot het vervaardigen van duurzaam be-ton in deze landen behandeld.In deze bijdrage zijn aan de hand van deinde voorafgaande artikelen neergelegde be-vindingen aanbevelingen geformuleerd tenaanzien van betonwerken in deze warme lan-den. Deze aanbevelingen zijn vooralschreven vanuit de optiek van het opstellenvan een goed bestek (specificatie) en hebbenalleen betrekking op aspecten die zich on-derscheiden van die in ons eigen land.De aanbevelingen zijn in hun totaliteit be-doeld voor het gebruik onder de meestagressieve omstandigheden. Deze zullenlang niet altijd optreden. Zo is al in het eersteartikel aangegeven dat zelfs binnen ??n landgrote verschillen in klimaat kunnen leiden totverschil in de eisen die aan het beton gesteldmoeten worden. Een voorbeeld hiervan isSaoedi-Arabi? met in Riyadh een draog enin Damman een vochtig aride klimaat.Aangenomen wordt dat een betontechno-loog die in deze warme landen wordt gecon-fronteerd met betonwerken, mede aan dehand van deze artikelenserie in staat zal zijnuit te maken in welke mate de betoncon-structie blootgesteld zal worden aan agres-sieve omstandigheden en welke facetten vandeze aanbevelingen voor hem (haar) bruik-baar zijn.Voor het verkrijgen van beton met een langelevensduur, bijvoorbeeld van tenminste 50jaar, zijn veelal een aantal maatregelen naastelkaar mogelijk. Deze worden hier parallelbesproken. Het zal van de specifieke om-standigheden afhangen, zoals agressiviteitvan het milieu, budgettairemogelijkheden enredenen van politiek-economische aard,welke maatregelen er gekozen worden bijeen bepaald project.Achtereenvolgens komen aan de orde:- materialen:cement, toeslagmaterialen, water en hulp-stoffen;- betonsamenstelling;vervaardiging en storten van beton;- nabehandeling;- wapening;- dekking;- ontwerpdetails.Cement XXXVII(1985) nr. 2Bij de behandeling van de verschillende on-derdelen zijn steeds de betreffende normenen voorschriften vermeld.CementOp grond van de beschikbare gegevensmoet worden gesteld dat bij toepassing vangewapend beton op basis van een portland-cement, in een heet maritiem klimaat bij con-tact met zout water, de beschermiq van wa-pening in het algemeen niet kan wordenovergelaten aan het beton alleen. Additione-le maatregelen zijn noodzakelijk, zoals coa-ten van beton of wapening e.d. Alleen bij ge-bruik van hoogovencement met een hoogslakgehalte lijkt dit wel mogelijk. Dit cementdient dan in deze landen in het algemeenge?mporteerd te worden.Opgemerkt wordt dat de ervaring in warmelanden nog relatief gering is. Wel zijn enkelezeer grote projecten met hoogovencementin uitvoering, zoals de Saoedi-Arabia-Bah-rein Causeway (foto 1) en de haven van Ban-dar Abbas in Iran.Andere cementtoevoegingen kunnen in detoekomst misschien een rol gaan spelen.Daarbij valt te denken bijvoorbeeld aan 'sili-ca fume'. Op dit moment is zowel over decommerci?le als de technische mogelijkhe-den van silica fume te weinig bekend.Wanneer extra maatregelen worden geno-men om de wapening te beschermen, zoals1Onderdeel van de Saoedi-Arabia-BahreinCauseway. Met het oog op deduurzaamheid is hoogovencement met eenhoog slakgehalte toegepast88coaten van de wapening of het beton, wordtde rol van cement in het voorkomen van cor-rosie-initiatie door chloride-ionen vermin-derd. Dan is het ook mogelijk om portlandce-menten te gebruiken. In veel landen is hetgebruikelijk om in deze agressieve omstan-digheden een sulfaatbestand portlandce-ment toe te passen. De voorkeur wordt hierechter uitdrukkelijk gegeven aan de toepas-sing van portlandcement type Ioftype 11 (vol-gens ASTM) in plaats van een sulfaatbestandportlandcement type V. Reden hiervoor is derelatief snelle penetratie van chloride in be-ton met type V cement ten opzichte van eenvergelijkbaar beton met type I of type 11 ce-ment.Ook in een tropische omgeving, waar sprakeis van een met sulfaat verontreinigde omge-ving, is het niet nodig type V cement te ge-bruiken. Bij temperaturen boven de 30?C isnl. de mate waarin expansieve, destructieveettringietvorming kan optreden (een sulfaatdubbelzout) zeer gering.In een chloride-arm maar sulfaatrijke omge-ving biedt sulfaatbestand portlandcementeerst voordelen indien de temperatuur overde grote delen van het jaar lager isdan 25?C.Overigens is ook bij deze omstandighedenhoogovencement met een hoog slakgehaltete verkiezen boven sulfaatbestand portland-cement.Soms zullen additionele eisen gesteld die-nen te worden aan het cement. Bijvoorbeeldwanneer een toeslagmateriaal gebruikt moetworden dat wordt verdacht van alkali-toe-slagmateriaal reactie. Dan dient een eis teworden gesteld aan het alkaligehalte van hetcement en/of aan dat van het beton.cement-additionele eisen in geval van ooksoort norm klasse eis' sulfaataantasting alkali-toeslaqmaterlaalreactleklasse eis' klasse eis'zonder bescherming wapening (anders dan beton)hoogoven-cement NEN3550 A 65% (m/m) A slak 70% (m/m) A slak 65% (m/rn)2,0% m/mDIN 1164 HOZ Z35 slak 65% (m/m) HOZ Z35 slak 70% (m/rn) HOZ Z35 2,0% rn/rnNW-H8B8146 slak 65% (m/m) slak? 70% (m/m) Na20 equiv.rs 2,0% rn/rnA8TM C 114-83 portland slak 65% (m/m) stak> 70% (m/m) Na20 2,0% m/mblastfurnaceslag cementmet extra bescherming wapening (zoals coating)portland-cement NEN3550 A - - C3A 3% A Na20 equiv. 0,6% m/mA8TM-C150 type I - - type I 0,6% m/mA8TM-C150 type 11 - - - type 11 Na20 equiv. 0,6% m/mA8TM-C150 typeV - - C3A 5% typeV 0,6% rn/rnB812 OPC - - - OPC Na20 equiv. 0,6% m/mB84027 8RPC - - C3A 3,5% 8RPC 0,6% m/m') kan afwijkend zijn van normTabel 1Eisen aan cement, ten behoeve vanbetonconstructies in warme landen, incontact met chloridehoudend waterTabel 2Eisen voor toeslagmaterialen voorbetonconstructies in een agressief milieuin warme landennorm/richtlijn voor uitvoeringC8A A23.2-14A 'Concretebar' proefA8TMC227 'mortar bar' proef maarop verschillende niveausC8A 14A 'Concrete bar' proefA8TM C227 'mortar bar' proef, maarop verschillende niveaus (indicatief)zuuroplosbaarzuuroplosbaarA8TMC117A8TMC128NC8A 'shape' index methodeS8812 Part I; 1975A8TM C88; Mg804microscopischA8TM C88; Na2804