Beton in de boerderijenbouw (lll)*door H. de Boer, boerderijendeskundigeVoorlichting over gebruik en toepassing van cement en beton bijde boerderijenbouw in Engeland, ten dienste van de landbouwersI. Doel van de voorlichtingMelk en de daarvan te maken melkprodukten zijn belangrijkecomponenten van de voeding voor de mensen; melk is de grond-slag voor de kindervoeding. De zuiverheid van melk is van vitaalbelang voor de gezondheid van de bevolking.Ongezonde stallen kunnen tuberculose bij koeien bevorderen; demelk van dit vee kan deze plaag van onze eeuw onder de mensenverspreiden.De 'Milk and Dairies Order' van 1926 (in Engeland) dringt aan opgezonde toestanden in koestallen. Reeds bij het indienen van dezewet in 1915 werd geconstateerd, dat vele stallen in Engeland on-geschikt waren voor de produktie van melk.Het is onmogelijk zuivere melk te produceren in donkere, vuileen ongeventileerde gebouwen. Voor het vee is dit ongezond, voorde mensen die er in moeten werken eveneens en de melk bederfter spoedig. Een eerste vereiste is zindelijkheid.Materialen worden door de overheid niet voorgeschreven, zodatmen in de toepassing hiervan vrij is. Het is dus gewenst materialente gebruiken, die aan de volgende eisen voldoen:Natuurlijk is ook een goede indeling van de diverse gebouwen enruimten van belang evenals de technische inrichting en installaties,die voor een bedrijf van belang zijn.Algemene voorlichting aan belanghebbenden wordt gegeven doorhet Ministerie van Landbouw en Visserij. Het eisen van een be-paald materiaal ligt natuurlijk niet op de weg van de overheid,wat ook wel blijkt uit het voorgaande. Het gebruik van betonvoor veebedrijven wordt wel aangemoedigd, waarover onderpunt 4 .meer.2. Voorlichting door de 'Cement and Concrete Association'Beton heeft vele toepassingsmogelijkheden, waarmee vele belang-hebbenden -in dit geval landbouwers en veehouders- niet ofslechts oppervlakkig bekend zijn. In vele gevallen kan geld wor-foto I. boerderij in Cranleigh, SurreyDe spantconstructies van beide gebouwen zijn van beton; de dak-bedekking is van asbest-cementplaten (zie ventilatiesfeuven instalnok); de dubbele zgn. hollandse stallen hebben vloeren enscheidingen van beton.den bespaard, als beton wordt toegepast in plaats van de tot nutoe gebruikelijke traditionele bouwmaterialen. Voorlichting hier-over moet van groot belang worden geacht.Om hierin te voorzien is gesticht de 'Cement and ConcreteAssociation', gevestigd te Londen, met een bijkantoor in Edin-burgh. Volgens de statuten mag deze stichting geen winst maken,maar dient zij zich uitsluitend bezig te houden met voorlichtingaan boeren, architekten, aannemers, landbouwverenigingen enbedrijfsleiders.De 'Association' houdt zich niet bezig met de fabricage van en dehandel in cement. Alles wordt gefinancierd door de gezamenlijkeengelse cementfabrieken.Aan de genoemde afnemers en gebruikers van cement staat eenkosteloze en onpartijdige dienst ter beschikking, die beschiktover een lange praktische ervaring en de resultaten van een mo-derne research-afdeling.Informaties kunnen worden aangevraagd bij de Cement andConcrete Association, waarna men antwoord krijgt van de Tech-nische Dienst of de Research Afdeling. Aanvragen, die niet ofmoeilijk schriftelijk kunnen worden afgedaan, worden ter plaatsedoor een technische medewerker van de stichting behandeld.Hiervoor beschikt men over een staf van ingenieurs en bouw-kundigen, gespecialiseerd in de boerderijen bouw en de beton-techniek.Behalve deze praktische voorlichting, welke een belangrijk deelvan het werk van de Cement and Concrete Association is, omvathaar taak verder researchwerk, onderwijs, bevordering van eenbetere toepassing van beton, bestudering van nieuwe toepassings-mogelijkheden van het materiaal en de uitgaven van populaire enwetenschappelijke bladen en boeken.3. Voordelen bij toepassing van betonBeton voldoet in hoge mate aan de eisen, die onder punt I. zijngenoemd. Vloeren en wanden kunnen gemakkelijk worden schoon-gehouden. Beton is een zekere garantie tegen brand; niet alleenontstaat er niet gemakkelijk brand in ruimten met betonwandenen -vloeren, uitbreiding wordt bovendien bij dergelijke gebouwenvoorkomen. Bij goed uitgevoerd betonwerk treden geen scheurenfoto 2. dubbele stalStalscheidingen, vloeren, spanten en lateien zijn van beton ;de dakbedekking is van gegolfde asbest-cementplaten.388 Cement 8 (1956) Nr 15-16gemakkelijk schoon te houdenbrandveiligbestand tegen ongedierte, ratten, enz.weer- en wind bestendigsterk en duurzaamweinig onderhoud vergend.grafiek: kostprijs van beton over een periode van 10 jaarHieruit blijkt dat beton, behalve zijn vele andere voordelen, opde duur voordeliger is dan n goedkoper maar minder duur-zaam materiaal.(Naar een berekening van de CACA in 'How concrete can help thediary farmer').op, waardoor ongedierte binnenkomt, of waarin het zich blijvendkan nestelen. Ook zuigt beton geen ongezonde vloeistoffen op, ofhoudt deze vast.Een goede gierafvoer van beton en een goed afgesloten betonnengierkelder betekenen winst voor de boer door het goed afge-sloten bewaren van de kostbare stikstof. Bij een goede ventilatieis het zeer wel mogelijk behoorlijk,?solerende muren van betonof betonblokken te maken, waarin het vee goed en hygi?nischgehuisvest kan worden. Ook betonvloeren kunnen voldoendeisolerend worden gemaakt. Dit bevordert de produktie zonder dekosten van voeder te verhogen.Nu echter de bouw- en de onderhoudskosten van gebouwen inbeton. De bouwkosten liggen hoger dan die bij toepassing vanandere, meer traditionele, materialen, maar de levensduur isgroter en de onderhoudskosten zijn zeer gering.In onderstaande grafiek, overgenomen uit 'How Concrete canhelp the dairy farmer', geeft de Cement and Concrete Associationeen kostenoverzicht over een periode van 10 jaren, bij gebruikvan beton en andere materialen.Door voorlichting over het toepassen en vooral ook zelf ver-vaardigen van beton hoopt men te bereiken, dat minder vak-lieden nodig zijn.De resultaten hiervan bij daarvoor geschikte werken behoevenniet onder te doen voor vakwerk, terwijl de kosten aanmerkelijklager worden en men, vooral voor vloeren in en buiten de ge-bouwen, eerder tot toepassing van beton over zal gaan.4. Credieten voor permanente gebouwen van betonAan iedere landeigenaar of boer, die zijn boerderij of gebouwenwil uitbreiden of moderniseren, maar niet in staat is het be-nodigde kapitaal hiervoor bijeen te brengen, verstrekt de 'LandsImprovement Company' (ingesteld bij een speciale wet) belang-rijke faciliteiten, waarbij leningen op gemakkelijke voorwaardenkunnen worden verkregen. Dit geldt uitsluitend voor permanentebedrijfsgebouwen, stallen en melkkamers.Het rentepercentage is laag en de aflossing wordt berekend totzelfs over 40 jaren ; vele miljoenen zijn hiervoor reeds uitgegeven.De boeren ontvangen alle hulp bij het verkrijgen van deze leningenvan de 'Lands Improvement Company' en van het Ministerie vanLandbouw, dat tevens de goedkeuring dient te geven.Deze regeling is wel een bijzonder argument ten gunste van detoepassing van beton in de boerderijen bouw.5. Beton in de engeise boerderijenbouwUit de foto's blijkt wel, dat met de konsekwente toepassing vanhet materiaal beton (waaronder ook het gebruik van cement in devorm van golfplaten van asbest-cement, enz.) een geheel nieuwevormgeving van boerderijen en bedrijfsgebouwen naar vorenkomt,Hier geen aanpassing van beton aan de traditionele typen envormen, maar een moderne versie van de 'boerderij': zakelijk,nuchter, maar doelmatig! Moderne gekleurde cementsoorten enoppervlaktebehandelingen maken het mogelijk, de gebouwenmet de omgeving te doen harmoni?ren.Dakisolatie acht men minder belangrijk, ventilatie echter des temeer. Wandelementen van holle betonblokken voor stallen engestampt beton voor schuurwanden worden vrij veel toegepast.Spantconstructies van beton zijn wel zwaarder, maar gevenminder onderhoud dan hout of metaal.Ook open loopstallen, hooischuren en wagenbergingen van ge-prefabriceerde elementen zijn eveneens het resultaat van de voor-lichting van de Cement and Concrete Association, en vooralsilo's, verbindingswegen over de eigen terreinen en koelruimten.6. PublicatiesDe lijst van uitgaven van de Cement and Concrete Associationwordt ingedeeld in 3 groepen, nl. instructiebladen over men-gen en verwerken van beton, constructiebladen over maten, fot ) 3. stal met zgn. amerikaanse stalinrichtingDe voergoot is van voren hoog opgetrokken om het morsen vanvoer op de er voor lopende voergang tegen te gaan. foto 4. silo's van prefab-elementenIn Engeland worden zeer veel silo's van losse elementen gebruikt,in ons land komen nog het meest silo's uit ??n stuk voor.Cement 8 (1956) Nr 15-16 389onderdelen en samenstelling van de diverse gebouwen, en alge-mene publicaties. Al deze uitgaven zijn voorzien van foto's,tekeningen en een duidelijke verklarende tekst.Voorzover ze mij bekend zijn, geef ik hieronder een lijstje van de(engelse) titels van deze uitgaven :Farm instruction leaflets:I. Mixing concrete by hand2. Machine mixing3. Grouted wheel tracks4. Concrete walling: semi-dry mix5. Constructing a farm road6. Concrete floors for farmbuildings7. In situ concrete mangersFarm construction leaflets:1. Dutch barns2. Implement sheds3. Reinforced concrete framing for farmbuildings4. Milking parlours5. The one room dairyGeneral publications:How concrete can help the dairy farmerHow concrete can help the pig breederConcrete floors for farmbuildingsConcrete storage cellarsConcrete fences, posts and wallsConcrete staddle stonesConcrete stepsConcrete aprons for gatewaysFarmsAantekeningen bij de punten I t/m 6I. Een wet als de 'Milk and Dairies Order' bestaat in Nederlandniet; er is wel eens een poging gedaan om tot een 'stalwet' tekomen, maar het ziet er niet naar uit, dat dit kans van slagenheeft. In de gemeentelijke bouwverordeningen zijn enkele nadereeisen opgenomen ten aanzien van hoogte en ventilatie in stallen,brandveiligheid in boerderijen, en mest- en gierbewaring. In detoekomst zullen deze nadere eisen ongetwijfeld beter en naarmoderne inzichten worden omschreven. In landbouwkringen is almeermalen de wenselijkheid van een 'melkwet' naar voren ge-bracht. Door betaling van de melk naar kwaliteit en het stellen vaneisen aan de melkbehandeling, spoelruimten, melkkamers, enz.zal een algemene verbetering van de inrichting op onze neder-landse boerderijen kunnen worden verwacht. Dit is noodzakelijkom met onze melkprodukten te kunnen blijven concurreren tegenhet buitenland.2. Hoewel er geen speciale voorlichting op betongebied aan delandbouwers in ons land wordt gegeven, wil dit niet zeggen datwij achterblijven. De vernieuwing van het landbouwonderwijshoudt zich in ons land sinds kort ook bezig met de handvaardig-heid van de boeren. Met de invoering van het praktijkonderwijs isin dit jaar een begin gemaakt; het zal bestaan uit de vakken tim-meren, metaalbewerking, metselen en betonwerk. Hiervoorzullen de landbouwscholen moeten worden uitgebreid. Op deRijkswerkplaatsen voor vakontwikkeling te Heerenveen, Leeu-warden en Surhuisterveen zal dit seizoen echter reeds voor heteerst een cursus voor'handvaardigheid voor landbouwers wordengegeven, met medewerking van de landbouworganisaties. Op hetprogramma staat ook het leren mengen van betonspecie, hetaanmaken van mortel voor metselwerk en het storten van kleineeenvoudige betonvloeren.6. In verband met de genoemde publicaties wil ik nog graagwijzen op de uitstekende uitgaven 'Cement en Beton' van de Ver-koopassociatie Enci-Cemij N.V. te Amsterdam, waarvan in deloop der jaren 10 delen zijn verschenen. Ook de Betonvereniginggeeft enkele publicaties over beton uit.Deze boekjes en boeken hebben alle tot doel voorlichting te gevenover beton betreffende vervaardiging, behandeling, toepassing,enz. Zij zijn echter algemeen, en er is geen deel bij speciaal tengerieve van bijvoorbeeld de boeren.Concrete in Farm Construction IIIby H. de BoerLe b?ton dans la construction des fermes IIIbar H. de BoerBeton beim Bau von Bauernh?fenvon H. de BoerIllustrated by different English publications of the'Cement and Concrete Association' in London,this article discusses the aim of the informationconcerning the use and application of cement andconcrete in farm construction in England. Theadvantages of concrete are pointed out.Credits for permanent concrete structures aregranted by the 'Lands Improvement Company'subject to approval by the Ministry of Agriculture.Furthermore, the advantages of concrete for agri-culture and stock breeding are mentioned. Someannotations contain observations on conditions inour country.L'article traite sur la base de diverses publicationsanglaises de 'Cement and Concrete Association'de Londres, du but de l'information concernantI'emploi et i'usage du ciment et du b?ton dans laconstruction de fermes en Grande Bretagne. Onsouligne les avantages du b?ton..Des cr?dits sont accord?s par la 'Lands Improve-ment Company' pour les b?timents permanents enb?ton, avec approbation du Minist?re de l'Agri-culture. L'article traite ?galement des avantagesdu b?ton dans l'agriculture et l'?levage. Il y aaussi quelques notes d'observation au sujet denotre pays.An der Hand von verschiedenen englischen Ver-?ffentlichungen der 'Cement and Concrete Asso-ciation' zu London wird das Ziel der Belehrungbetreffs der Verwendung von Zement und Betonbeim Bau von Bauernh?fen in England besprochen.Die Vorteile des Betons als Baustoff bei der Er-richtung von Bauernh?fen werden aufgezeigt. F?rden Bau bleibender Geb?ude von Beton werdenmit Genehmigung des Ministeriums f?r LandbauKredite der 'Lands Improvement Company' ver-lehnt. Ferner werden die Vorteile der Verwen-dung von Beton f?r Bauten, bestimmt f?r Landbauund Viehzucht, behandelt. Des ?fteren werdenBemerkungen ?ber unser Land gemacht.Technische HogeschoolPrijsvragente beantwoorden v??r 15 september 1957 door studerenden aan,of door na 7 Juli 1951 afgestudeerden van de Technische Hoge-school te Delft.De Senaat der Technische Hogeschool maakt bekend, dat door deCommissie van de E.N.C.I.-Jubileumprijsvraag de volgende prijs-vragen worden uitgeschreven :Prijsvraag IIIGevraagd wordt de vloeilijntheorie van K. W. johansen toe tepassen op de sterkteberekening van vlakke parallelogram-vormigeplaten van gewapend beton bij gelijkmatige volbelasting. Voor deplaten mag isotropie worden verondersteld.Beschouwd moeten worden verschillende opleggingswijzen vande randen alsmede Parallelogrammen met verschillende hoeken.Litteratuur o.a.: E. Hognestad, 'Yield-line theory for the ulti-mate flexural strength of reinforced concrete slabs', Journal ofthe American Concrete Institute, March 1953, pp. 637-655.Prijsvraag IVGevraagd wordt een kritische beschouwing over de weerbesten-digheid van beton. Hierbij aandacht te geven aan de verschillendefaktoren, die deze bestendigheid be?nvloeden.Resultaten van recente onderzoekingen dienen te worden ver-meld; aangegeven dient te worden welke maatregelen de weer-bestendigheid gunstig kunnen be?nvloeden.De antwoorden op de vraag moeten in tweevoud met een anderehand dan die van de inzender, of met een schrijfmachine, in deNederlandse taal zijn geschreven.De antwoorden moeten v??r of op 14 september 1957 wordentoegezonden aan de administratie van de Afdeling der Weg- enWaterbouwkunde, Oostplantsoen 25, Delft, met opgave van eencorrespondentie-adres van de inzender. Zij moeten getekend zijnmet een spreuk of een ander kenteken en daarbij moet gevoegdworden een verzegeld briefje, dat diezelfde spreuk of hetzelfdeteken tot opschrift heeft en de naam, het studievak en het eigenadres van de inzender bevat.Op 8 januari 1958 zal het oordeel van de Senaat over de ingekomenantwoorden worden bekend gemaakt en aan de inzender van eenvoldoend antwoord een prijs worden uitgereikt.De prijzen zijn groot f2000,--, f 1500,-- en f750,--; zij kunnenop advies der Commissie voornoemd echter ook op andere wijzeonder de inzenders worden verdeeld. De Commissie heeft ookhet recht te adviseren een of meer prijzen niet toe te kennen.De genoemde prijzen zijn voor elk der beide prijsvragen afzonder-lijk beschikbaar.Na de bekendmaking van de uitslag wordt ??n exemplaar van debekroonde inzendingen doorgezonden aan de Directie van deE.N.C.I., terwijl het andere exemplaar blijft berusten bij de Af-deling der Weg- en Waterbouwkunde. De Directie van deE.N.C.I. heeft het recht om de bekroonde antwoorden te publi-ceren op de wijze, welke zij daartoe verkiest. Overigens blijft hetauteursrecht op de inzendingen bij de schrijvers berusten.Niet bekroonde antwoorden worden teruggezonden aan hetopgegeven correspondentie-adres.De Senaat der Technische Hogeschool,O. Bottema, Rector MagnificusH. J. de Wijs, SecretarisDelft, mei 1956390 Cement 8 (1956) Nr 15-16