themaBegroeid beton3200920themaBegroeid betonEcological engineering ofwel natuurtechniek in brede zin waarbijontwerpen, herstellen en ontwikkelen van duurzame ecosystemencentraal staan, kan een bijdrage leveren aan integrale oplossin-gen. Het gaat daarbij om menselijke activiteiten te integreren metde natuurlijke omgeving, zodat beide daar voordeel van hebben.Dat kan als `natuurtechniek' worden toegepast in bijvoorbeeldontwerp en constructie van gebouwen, wegen en geluidwerendevoorzieningen. Dit artikel geeft aan hoe het begroenen van beton-nen muren en gevels een bijdrage kan leveren aan het vergrotenvan de betekenis van stedelijke groenstructuren.1MogelijkhedenGroene daken en wanden zijn een goed voorbeeld waarbijfunctiekoppeling mogelijk is. Voordelen zijn:­ energiebesparing door betere isolatie (vooral in de zomer);­ minder instroom op het oppervlaktewater of in de riolering,omdat 50 tot 70% van het hemelwater dat op het dak valtdoor de planten wordt gebruikt en verdampt en piekafvoervan regenbuien wordt vertraagd;­ een begroeid dak biedt voor veel planten en kleinere dierengeschikte habitats en daarmee belangrijke `steppingstones'voor planten en dieren in sterk verstedelijkte gebieden;­ er is sprake van luchtzuiverende werking (opvang van fijn stof);­ begroeide daken leveren een bijdrage aan het verbeteren vanhet microklimaat;­ begroeide daken leveren een bijdrage aan het verminderen vanhet zogenoemde `warmte-eiland'-effect in urbane gebieden.Begroeide muren hebben overeenkomstige voordelen (posi-tieve invloed op biodiversiteit, geluiddemping, luchtzuive-rende werking, klimaatregulatie, e.d.). Voorts biedt verticaalgroen bescherming tegen het aanbrengen van graffiti(geluidsschermen e.d.) en tegen weersinvloeden (regen enwind) op de gevel, maar ook verhoging van de esthetischewaarde bij het ontwerp van nieuwe, bestaande constructiesen/of renovatieprojecten. Gevels, muren en geluidwerendevoorzieningen kunnen een ideale ondergrond vormen voorgedeeltelijke of volledige begroeiing door vegetatie. Zo biedtDe essentie van ecological engineering is de koppeling vanverschillende functies, die het voor de mens en de natuur gunsti-ger maakt. De natuurfunctie blijft een rol spelen, maar wordtgekoppeld aan bijvoorbeeld de woonfunctie (groene daken engroene gevels), de werkfunctie (planten in woonruimten), deluchtzuiverende functie (groene daken en muren), de waterzui-veringsfunctie (natuurvriendelijke oevers, helofytenfiltersyste-men, levende machines) of bodembescherming (planten enbacteriën in wegbermen die vervuilde stoffen opruimen).Cyclisch denken en handelen is hierbij een belangrijk thema.Begroeid beton 2132009een begroeide gevel de mogelijkheid in elk jaargetijde eenander uiterlijk aan te nemen. Zo is de (begroeide) gevel steedsvernieuwend.Ook bij groene muren zijn verschillende ontwerpen en uitvoe-ringsvormen mogelijk. Zo onderscheiden we grondgebondenen niet grondgebonden systemen (fig. 2).Een aparte vorm binnen de niet grondgebonden systemen is deechte muurvegetatie. Deze vorm wordt gekenmerkt doordat deplanten wortelen op de constructie (foto 3). Muurvegetatie isvaak te vinden op oudere constructies (kademuren, bunkerse.d.) en bestaat meestal uit een langdurig groeiproces. Het latenbegroeien van constructiedelen en/of bouwmaterialen met alsdoel binnen een relatief korte periode te laten begroeien, biedtontwerpers, architecten, gebouweigenaren en constructeurs eennieuwe innovatieve mogelijkheid in het ontwerpproces. Zo kanhet materiaal beton een prima ondergrond vormen voorgedeeltelijke of volledige begroeiing (foto 1). Door gebruik temaken van dergelijke `groene' mogelijkheden combineert mende constructie met de natuur en vice versa.OnderzoekMomenteel wordt onderzoek uitgevoerd op het gebied vanplantengroei op betonconstructies (o.a. bouwfysische eigen-schappen, duurzaamheidsaspecten en biologische aspecten) opde TU Delft bij de sectie Materialen en Milieu van de faculteitCiviele techniek en Geowetenschappen. Hierin worden proto-typen gebruikt die in 2008 zijn ontwikkeld binnen de casestudy`Groen Beton' van het Cement&BetonCentrum. Het prototypeGrowcrete is gebaseerd op een betonsoort die speciaal geschiktis gemaakt voor begroeiing. De benodigde voedingsstoffenvoor een goede plantengroei worden afgegeven (biodegradatie-processen) door de aangebrachte lavastenen in het mengsel.Het experiment omvat in totaal 20 proefpanelen elk 50x50 cmgroot (foto 4). De proefpanelen ondergaan zowel een zuidelijkals noordelijk gerichte expositie, de verwachting is dat dezetwee extreme situaties leiden tot verschillende onderzoeksre-sultaten. In dit experiment is gekozen voor het aanbrengen vanspecifieke muurvegetatie (muurvarens, muurleeuwebek, etc.).Samengewerkt wordt met de Botanische tuin van de TU Delftwaar de proefelementen sinds half april van dit jaar te bezichti-gen zijn. In dit onderzoek worden monsters genomen van deproefelementen om meer inzicht te verkrijgen in vorst-dooi-effecten, wortelgroei, carbonatatie enz. Daartoe wordt gebruik-gemaakt van moderne onderzoekstechnieken beschikbaar inhet Microlab van de TU Delft zoals licht- en electronenmicro-scopie maar ook door middel van CT-scans.Fundamenteel onderzoek op het gebied van begroeibareconstructies zal bijdragen aan een nieuwe benadering van duur-zaam bouwen. Eerste resultaten betreffende het Growcrete onder-zoek worden verwacht in het najaar van 2009. )dr. Hein van Bohemen enir. Marc OtteléTU Delft, fac. CiTG1 `Groen'beton als constructiemateriaal2 Grondgebonden en niet-grondgebonden systemen3 Muurvegetatie op een oude constructie4 Proefpanelen voor experimenten met Growcrete342