ir. Freek BosHet Kampereiland en de Noordoostpolder wordengescheiden door het Zwarte Meer. De Ramsgeul en hetRamsdiep vormen de smalle verbinding met hetKetelmeer. Vanwege de gevaarlijke opstuwing van waterbij noordwesterstorm, was het noodzakelijk deze `bottle-neck' af te sluiten met een beweegbare kering. Uit demeer dan dertig geopperde varianten werd gekozen vooreen balgstuwkering, een bijna onzichtbare oplossing.Om toch enige uitstraling aan deze wereldprimeur tegeven werd architectenbureau Zwarts & Jansma ge-vraagd de pompgebouwen vorm te geven. Dit resulteer-de in twee opvallende, glimmende volumes, bestaandeuit vijf over elkaar geschoven RVS-schalen, die de land-hoofden aan de noord- en zuidzijde markeren (foto 1).Dat het gebied rond het Zwarte Meer en het ZwarteWater (fig. 2) slecht beschermd was tegen hoogwa-ter, was al v??r de wateroverlast van 1995 bekend.Die gebeurtenissen onderstreepten echter wel denoodzaak snel maatregelen te treffen. Daartoe werdde noodwet `Deltaplan Grote Rivieren' opgesteld.E e n w e r e l d p r i m e u rBij de initi?le overwegingen omtrent de mogelijkeoplossingen viel een traditionele versterking van alledijken al snel af. Behalve de enorme kosten diehieraan verbonden zouden zijn, zou het ook behoor-lijke schade toebrengen aan de natuur en de histo-rische bebouwing van onder meer het centrum vanKampen. Daarom besloot het Waterschap GrootSalland een beweegbare kering te laten bouwen bijde toegang van het Zwarte Meer bij Ramspol; ooiteen eilandje in de Zuiderzee, tegenwoordig denoordwestkop van het Kampereiland. Het projectwerd als `design & construct'-opdracht aanbesteedA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWa t e r b o u wcement 2003 714Markante pompgebouwen voor een bijna onzichtbare keringBALGSTUWJUIST INGESCHAALD1 | Balgstuwkering bijRamspol, met deopvallende pomp-gebouwen2 | Locatie van deBalgstuwkeringonder directie van de Bouwdienst van Rijkswater-staat. Uit de in totaal 34 voorstellen bleken er tweein uitvoering het goedkoopst te zijn: een stuw methefdeuren en een balgstuw. Het eerste voorstel zouniet alleen een veel grotere impact op het landschaphebben, maar in het onderhoud ook veel duurderzijn.En dus viel de keuze op de balgstuw, een wereldpri-meur zowel in omvang als in gebruik. Er zijn al dui-zenden balgen in gebruik, maar het betreffen vrijwelaltijd constructies die permanent als dam werken(zie kader), en dus slechts eenmaal worden opge-blazen.Vanaf het begin was de inzet van het WaterschapGroot Salland dat de kering, naast het leveren vanveiligheid, ook goed in het landschap moest passen.AannemerHBGCivielschakeldedaaromhetAmster-damse architectenbureau Zwarts & Jansma in omhet bovengrondse gedeelte van de pompgebouwente ontwerpen en om advies te geven over de ver-schijningsvorm van alle zichtbare delen.V a n s t r a k n a a r u i t b u n d i gAanvankelijk was het uitgangspunt van Zwarts &Jansma om de stuw zo min mogelijk te laten opval-len, aldus projectarchitect Reinald Top. Het eersteontwerp bestond daarom uit niet veel meer dan hetdoortrekkenvanhetbetonnenlandhoofdtoteenlaagboven het maaiveld, met roostergevels aan de water-zijde. Dit was in overeenstemming met de manierwaarop de architect de stuw benaderde: een strakkelijn van mensenhand dwars door de grillige vormvan de Ramsgeul.Het Waterschap bleek echter toch een wat uitbundi-ger uitstraling in gedachten te hebben, omdat destuw zelf vrijwel geheel onder water verdwijnt. Metdeze extra wens in gedachten pakte het architecten-bureau het ontwerp opnieuw aan. Reinald Top ver-klaarde hierover: "Als je aan het concept gaat mor-relen om er wensen in op te nemen die bij hetbedenken nog onbekend waren, leidt dit vrijwel perdefinitie tot een afzwakking van het idee. Je kan danbeter een nieuw concept bedenken waarin dienieuwe randvoorwaarden wel vanaf het begin zijnopgenomen."Hetconceptvanonopvallendevolumesdie de strakheid van het dijklichaam volgen werddaarom overboord gezet ten gunste van een conceptwaarin de karakteristieke bolle vorm van de balgwerd overgenomen (fig. 3).E e n o p v a l l e n d e v e r s c h i j n i n gIn het nieuwe ontwerp wordt elk pompgebouw ge-vormd door vijf elliptische kegelschalen (foto's 4 en5). Naar elkaar toe hebben de schalen een steedsgrotere diameter. Zo ontstaat er aan de waterzijderuimte voor een extra verdieping, terwijl het gebouwaan de landzijde laag blijft. Hierdoor is de impact opde omgeving gering. De schalen zijn bekleed met ge-profileerde platen van roestvrij staal. Hun glimmen-de uiterlijk garandeert opvallendheid. Door de diffu-severstrooiingvanhetlichtendeweerspiegelingvande omgeving gaat er echter een immaterieel karak-ter vanuit, dat niet een zware stempel op de omge-ving drukt.Het balgdoek ligt aan de uiteinden van de keringenpermanent boven water. Om het rubber tegen ultra-violet licht te beschermen waren eveneens schalennodig. Oorspronkelijk zouden deze in roestvrij staalworden uitgevoerd. Toen het nieuwe ontwerp voorA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWa t e r b o u wcement 2003 7 15B a l g s t u w e n i n N e d e r l a n dIn Nederland bevinden zich naast de balgstuwkering bij Ramspol, nog vijf veelbescheidener projecten die gebruikmaken van een balgstuw. Deze zijn allemaalpermanent geheel opgeblazen en fungeren als dam.naam locatie lengte (m) hoogte (m)stuw Hogebat Roer in Roermond 2 x 28,0 0,8stuw Verdeelwerk Dinkel nabij de Lutte 23,5 1,0stuw Brektum Ornsebeek nabij Zenderen 14,0 1,5stuw Wheele Bornsebeek nabij Borne 11,0 1,5stuw Stroomesch Bornsebeek nabij Borne 12,0 1,5Bron: www.proproject.nl3 | Presentatie van het eerste ontwerp4 | Pompgebouw aan hetRamsdiep. Glimmendeschalen verwijzen naarde vorm van de balgA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWa t e r b o u wcement 2003 716depompgebouwenzichontwikkeldewerdhetechtervanuit architectonisch oogpunt noodzakelijk deschalen in beton uit te voeren. Op die manier ont-staat een krachtig beeld met een duidelijk onder-scheid tussen de elementen van de kering en die vande pompgebouwen, zonder dat de duidelijke verwij-zing naar de vorm van de balg verloren gaat.De voornaamste functie van de pompgebouwen ishet herbergen van lucht- en waterpompen. Het zui-delijke pompgebouw bedient beide keringen in deRamsgeul, terwijl het noordelijke gebouw alleen destuw in het Ramsdiep voor z'n rekening neemt. Eris dus enige programmatische asymmetrie, zeker inaanmerking nemende dat het zuidelijke gebouw inde toekomst ook het informatiecentrum zal herber-gen. Dit is in het ontwerp echter niet tot uitdrukkinggebracht. Volgens Top blijft zo niet alleen de nodigeflexibiliteit voor de toekomst gegarandeerd, maarontstaat ook een evenwichtiger beeld. Overigens wasook de zogenoemde `footprint' (de door de aannemergedefinieerde onderconstructie waarop de architectzijn gebouwen moest ontwerpen) aan beide zijdengelijk.C o m p l e x e r e v o r m , i n g e w i k k e l d e ru i t v o e r i n gUiteraard had het nieuwe ontwerp wel wat meervoeten in de aarde. Zo bleek het lastig de kraanbaan,nodig om machines voor onderhoud uit de kelderste takelen, in te passen. Verder moest de constructiedriedimensionaal worden doorgerekend. Stalen vak-werkspanten aan de randen van de schalen over-spannen de gebouwen in de dwarsrichting. Hierbijis het lage dakvlak aan de onderflens en het hogedakvlak aan de bovenflens van het spant bevestigd.Het dak is van binnen naar buiten opgebouwd uitstalen platen, foamglas isolatie, bitumen en RVS-platen. Hierdoor konden de dakvelden een bijdrageleverenaandestabiliteitenwarenextrakruizenover-bodig. De gevels zijn aan de landzijde ingevuld metroosters en zwarte baksteen met ijzerertstoeslag.Door deze toeslag krijgen de stenen een soort glans,passend bij het RVS-dak. Aan de waterzijde zijn glas-gevels aangebracht, die een aardig uitzicht biedenover de boten die het Ramsdiep passeren. Hiervanzal echter door weinigen genoten kunnen worden,aangezien de gehele stuw computergestuurd is.B e l a n g r i j k e m e e r w a a r d eRijdend over de N50 vallen de pompgebouwen dui-delijk op bij het oversteken van de Ramsbrug dienaast de stuw ligt. Hun prominente aanwezigheidkan, in ieder geval onder het overgrote deel van de,tot nu toe, meer dan 30 000 bezoekers van het infor-matiecentrum, rekenen op brede waardering.Volgens de heer Smeenk, voorlichter van het Water-schap Groot Salland, draagt het geslaagde ontwerpvan de voor de kering zelf relatief onbelangrijkegebouwen, wel in belangrijke mate bij aan de waar-dering en acceptatie van de bevolking voor een der-gelijke landschappelijke ingreep. Aangezien demeerkosten voor een aantrekkelijk ontwerp mini-maal zijn, loont deze extra aandacht voor de inpas-sing in het landschap en de uitstraling zeker demoeite.B r o n n e nDe informatie in dit artikel is gebaseerd op gesprek-ken met de heer H.J. Smeenk, medewerker interneen externe communicatie van het Waterschap GrootSalland, en de heer ir. R. Top, architect bij Zwarts &Jansma. Meer over dit onderwerp is te vinden op dewebsites www.zwarts.jansma.nl en www.wgs.nl. 5 | Kering in z'n totaliteitfoto's: Zwarts & Jansma