ir.J.F.BrantsDosbouw Arbeidsomstandigheden bijde bouw van destormvloedkeringInleidingArbeidsomstandigheden zijn nauw verwevenmet het soort van werk dat uitgevoerd moetworden. Kenmerken zijn onder meer:? groot- of kleinschalig;? een al of niet scherp tijdschema (normale40-urige werkweek met enkele overuren,dubbele ploeg van 2?8 uur, een 24-urigewerkdag);?repetitie effect (groot, klein of geheel geenrepetitie).De bouw van de 66 voorgespannen betonnenpijlers behoort tot een grootschalig project meteen groot repetitie-effect dat in een normale 40-urige werkweek gebouwd kan worden. Deplanning van de bouw van een pijler en hetdaarbij behorende overall tijdschema van de 66pijlers bepalen de opbouw van de organisatie(staf en ploegen).Tijdschema en arbeidsinzetBouwfasenElke pijler is verdeeld in 7 bouwfasen met eeneindfase voor bijkomende werken (fig. 1). Deeerste studies van het tijdschema voor de bouwvan de 66 pijlers in de drie droogdokken,gekoppeld aan het tijdschema van het uit tevoeren natte werk voordat met het plaatsen vande pijlers begonnen kon worden, gaf aan datvoor elke pijler een maximale bouwtijd van 288werkbare dagen beschikbaar was met eeninterval van 8 dagen per pijler. Dit betekent datelke 8 dagen met de bouw van een nieuwepijler begonnen moet worden.1Bouwfasen pijlerFiguur 2 geeft de opbouw aan van het tijd-schema van een pijler waarin duidelijk eenonderscheid wordt gemaakt tussen bouwenvoorspanfasen. Bij elke bouwfase is de groottevan de ploegen en de daarbij behorende stafaangegeven.2Tijdschema bouwfasenCement XXXIV (1982) nr. 11 7553Tijdschema voor de bouw van 66 pijlersBesloten werd vanwege het grote repetitie-effect het lopende band systeem in te voeren.Dat betekent dat een ploeg met de daarbijbehorende staf steeds aan dezelfde bouwfaseblijft werken en dus van pijler naar pijler gaat.Om onregelmatigheden in het lopende bandsysteem te vermijden, is een zekere tijdspelingtussen elke bouwfase noodzakelijk.Deze onregelmatigheden kunnen wordenveroorzaakt door:? storingen of vertragingen bij het verplaatsenvan materieel;? harde wind, wat alleen vertraging bij detorenkraan kan opleveren;? onvoorziene reparaties van betoncon-structies;? het uitstellen van betonstorten en/of in-jectiewerkzaamheden in verband met te lagetemperatuur;? een langere wachttijd voor de zgn. krimp-voorspanning als gevolg van te lage tempe-ratuur enz.Figuur 3 geeft aan dat de eerder genoemde288 werkbare dagen voor de bouw van ??npijler, gedurende de gehele bouwtijd van de 66pijlers is aangehouden en de winst in debouwtijd door het repetitie-effect gebruikt is omde hierboven genoemde onregelmatigheden opte kunnen vangen. Na enige tijd werd een pijlerin 242 werkbare dagen gebouwd.Vanzelfsprekend werden materieel, staf enploegen hierop aangepast. Figuur 4 geeft deorganisatie-opbouw aan die bij dit soortlopende band werk de meest effectieve bleekte zijn. De begrote en de werkelijk benodigdewerkkrachten zijn af te lezen in figuur 5. Bij hetbegin werden meer arbeidskrachten ingezetdan begroot, terwijl daarentegen het repetitie-effect langer doorwerkte dan verwacht. In eenlopende band systeem moet worden vermedendat elke nieuw op te starten activiteit (bouwfa-se) de lopende activiteiten (bouwfasen) nieternstig be?nvloedt of verstoort.5Grafiek van begrote en werkelijk benodigdearbeidskrachten4Organisatie uitvoeringWerving van arbeidskrachtenHet aantrekken van arbeidskrachten begon ineen tijd (eind 1978/begin 1979) dat hetwerkloosheidscijfer in de bouwnijverheid hetlaagst was sinds jaren (fig. 6). Met deervaringen van de laatste jaren, opgedaan6Werkloosheidscijfers in de bouwnijverheidtussen 1974 en 1981Cement XXXIV ( 1982) n r. 11 7567Informatie over het deltagebiedtijdens de bouw van andere offshore con-structies die altijd min of meer in afgelegengebieden werden gebouwd, werden studiesgemaakt waarvandaan de werkkrachtenverkregen konden worden. Het bouwterreinvoor de 66 pijlers is gelegen op een kunstmatigaangelegd eiland in de mond van deOosterschelde en is dus slechts te bereiken perboot of over een aan te leggen 3 km langehulpbrug. Studies voor andere bouwterreinendie in een buurt liggen waar meerarbeidskrachten verkregen zouden kunnenworden, mislukten aangezien het transport vande geprefabriceerde pijlers onoverkomelijkebezwaren met zich meebracht.Om verstoringen van het arbeidspotentieel inde provincie Zeeland te voorkomen, werd inoverleg met de regionale autoriteiten,aannemers en vakbonden besloten geenmensen aan te trekken uit de directe omgevingvan het bouwterrein. Studies werden gemaaktom arbeidskrachten uit zuid- of west Brabant tevervoeren met bussen, hoovercrafts of anderesnelboten en zelfs werd nog de mogelijkheidnagegaan voor transport door de lucht (fig. 7).Helaas ontbreken spoorwegverbindingen in denaaste omtrek.In het algemeen zijn werknemers in debouwnijverheid echter gewend dagelijks langeafstanden af te leggen en particuliere auto'svan de werknemers worden (gedeeltelijk)gefinancierd door de werkgever in de vorm vanreiskostenvergoeding. De reistijd wordteveneens als reisuren door de werkgeververgoed. Daarom werd gezocht naar demogelijkheid om werknemers groepsgewijs zichte laten verplaatsen met eigen auto's. Om dereistijd zo kort mogelijk te houden bleek de aanleg van de 3 km lange hulp-brug de meesteconomische oplossing te zijn. De langstereistijd bedroeg ? 2 V/uur; wat nog acceptabel is volgens de bouwCAO die bepaalt dat de werknemers niet langerdan 11 ? uur van huis mogen zijn.PloegendienstVoor het storten van het beton van de bouw-fasen I, II, III en IV, waarvoor gezien de hoe-veelheid in een meer-ploegendienst moestworden gewerkt, blijft het probleem van te langvan huis te zijn (2 ? 12 uur dienst). In hetalgemeen is de Hollandse werknemer in debouw niet geneigd van huis te blijven en inwerkkampen te overnachten. Voor de ploe-gendienst van de betonstortploeg werd insamenwerking met arbeidsinspectie en vak-verenigingen een oplossing gevonden doordedagploeg in??nweek2?8en3?12uurte latenwerken, terwijl de nachtploeg kon volstaan met3x12 uur. Door het omwisselen van dag- ennachtploeg in een 2-wekelijkse cyclus kwammen niet boven een gemiddelde arbeidsweekvan 40 uur. Figuur 8 laat zien hoe hetbetonstorten van de 7 bouwfasen gedurendeeen 2-wekeiijkse cyclus was georganiseerd.Daaruit blijkt duidelijk dat elke week eenononderbroken stort van 3 dagen plaatsvond.Deze oplossing voldeed uiteindelijk ook aan deactieom overuren te beperken gezien de steedstoenemende werkloosheidscijfers in debouwnijverheid. De werknemers die onder debagger CAO vallen en belast zijn met deuitvoering van zgn. natte werkzaamheden (teweten baggeractiviteiten, leggen filtermatten,plaatsen pijlers, plaatsen breuksteen voor dedrempel enz.), zijn daarentegen gewend inploegendiensten van 2x12 uur te werken. Hetverblijf in werkkampen wordt door hen dan ooknormaal geaccepteerd. Voor deze werknemersis in de nabijheid van het werk een kampopgericht waar 250 mensen een onderdakkunnen vinden. Het complex bestaat uit:a. een gebouw voor algemene doeleinden,zoals een gezamenlijke eetzaal met keukenen zalen voor ontspanning, waaronder TV,leestafels, biljart, tafeltennis enz.;b. vijf aparte gebouwen met elk 50 eenper-soonskamers.Het voordeel van deze afzonderlijke gebouwenis dat dag- en nachtploegen gescheidenkunnen worden, zodat de rust gegarandeerdwordt. Elke kamer heeft een eigen douche entoilet, terwijl een groep van 16 kamers nog debeschikking heeft over een eigen zitkamer.8Tweewekelijks stortschemaCement XXXIV (1982) nr. 117579Opleidingsschema herscholingscursusOpleidingNaast de campagne voor de werving vanwerknemers in de bouwnijverheid uit de diversegebieden rond het deltagebied, werd -gezien dereeds eerder genoemde lagewerkloosheidscijfers ten tijde van de start vande betonwerkzaamheden - in samenwerkingmet het ministerie van Sociale Zaken eenopleidingsschool voor het project gesticht.Studies werden gemaakt hoe, waar, voor wieen voor hoeveel leerlingen de school moestworden opgezet. Aanbevolen werd de schoolzo dicht mogelijk bij het project te installerenom de leerlingen aan de werkomstandighedente wennen en een geregeld bezoek aan hetwerk te kunnen organiseren om de leerlingen inde praktijk te laten zien wat zij op de trainings-school hadden geleerd. Het doel en de leerstofwerden gebaseerd op reeds eerder opgerichtehersctiolingsinstituten in gebieden metaflopende industrie?n (textiel enschoenenindustrie).Elke cursus bestond uit (fig. 9): . 4weken hoofdzakelijk theorie: lezenvan tekeningen; houtbewerking metmachines; materiaal en materieeltheorie; timmeren.10Rechten en verplichtingenondernemingsraadB. 7 weken half praktijk en half theorie:timmeren van bekistingen;werken met houtbewerkingsmachines;onderhoud van machines;betontheorie;lezen van tekeningen.4 weken hoofdzakelijk praktijk:timmeren van ingewikkelde bekistingen;aanvullende theorie.Na de eerste cursus bleek dat op een groot-schalig project als de stormvloedkering, deleerlingen teleurgesteld waren dat zij niet inpraktijk konden brengen wat zij op schoolhadden geleerd. Het was nu eenmaal zo, datalle bekistingen min of meer door bekisting-fabrieken in den lande waren gemaakt, zodatslechts weinig timmerwerk beschikbaar was.Genoemd kunnen worden reparaties aanbekistingen, diverse sparingen aanbrengen (demeeste sparingen werden echter door het groterepetitie-effect in staal of rubber uitgevoerd).Aangezien ook de meeste onderdelen zoalsSupporten, wapening, voorspanankers,voorspankabelomhulling enz. geprefabri-ceerdop het werkterrein werden aangevoerd, werdende leerlingen in de latere cursussen hiermeemeer vertrouwd gemaakt. In totaal volgden 87leerlingen de cursussen, waarvan 75 met goedgevolg. Vijf leerlingen wilden reeds naar debouwplaats voordat de cursus be?indigd was.Na twee jaar was nog 50% van de leerlingenop de bouwplaats aanwezig, terwijl van deandere 50% ongeveer 75% elders in debouwnijverheid werkzaam was. Door de steedstoenemende werkloosheid werd de cursus infeite na 2 jaar overbodig.Sociale wetgevingA. wet op de ondernemingsraden (WOR);B. arbeidsomstandighedenwet (Arbo wet).Het doel van de WOR is het stellen van regelsvoor de belangenbehartiging van de werknemers (medezeggenschap) in het belangvan het goed functioneren van een onderneming. Een OR is verplicht zodra een onderneming meer dan 100 werknemers in dienstheeft.Het aantal leden van een OR is als volgt: 7gekozen leden bij 100-200 werknemers; 9gekozen leden bij 200-400 werknemers; 15gekozen leden bij 1000-2000 werknemers.Kandidaatstelling kan worden geregeld door:a. vakorganisaties waarbij kiesgerechtigdewerknemers in de betrokken ondernemingzijn aangesloten;b. een aantal kiesgerechtigde werknemersdie geen lid zijn vaneen vakorganisatie of lidzijn van een vakorganisatie die geen kandidatenlijst heeft ingediend.De OR heeft tenminste zes keer per jaar eenoverYegvergadering met de ondernemer. Voorde eerste keer sinds de WOR in werking wasgetreden, werd de (tijdelijke) combinatie, die deuitvoering verzorgt van de stormvloedkering,verplicht tot het installeren van een OR. Debelangrijkste rechten en plichten van een ORzijn aangegeven in figuur 10. De met *aangegeven onderwerpen zijn min of meer nietvan toepassing op een OR van een tijdelijkecombinatie.Een overzicht van de hi?rarchische commu-nicatie in een onderneming of tijdelijkecombinatie, de aanvullende communicatie ende communicatie van de OR met alle takkenvan de onderneming is aangegeven in figuur11.De nieuwe arbeidsomstandigheden wet (Arbowet) die in 1980 werd afgekondigd, vervangt deoude veiligheidswet van 1934. De wet zalgefaseerd (8 ? 10 jaar) in werking treden. Hetdoel van de wet is het bevorderen vanmenswaardige arbeid door vaststellen vanbepalingen voor een beleid met betrekking tot:a. veiligheid;b. gezondheid;c. welzijn.Eisen worden gesteld aan:? produktie en werkmethoden;? schade aan de gezondheid zoveel mogelijkte beperken;Cement XXXIV (1982) nr. 11 75811Communicatielijnen in een onderneming? minst gevaarlijke werktuigen, machines,stoffen enz.;? gevaren zoveel mogelijk bij de bron voor-komen;? inrichting arbeidsplaatsen en werkmethodenzoveel mogelijk aan de werknemer aanpassen;? bij samenstelling en toewijzing taken aanwerknemer rekening houden met persoonlijkeeigenschappen - leeftijd, ervaring, lichamelijkeen geestelijke gezondheid;? arbeid mag geen nadelige invloed hebbenop lichamelijke en geestelijke gezondheid;? zoveel mogelijk vermijden van kortcycli-schemonotone werkzaamheden en werkzaamhedenin volledig machine-gebonden tempo;? arbeid moet bijdragen tot zelfontplooiing envermeerdering van vakkennis.Een en ander kan worden bereikt door:? werknemer het eigen werk naar eigen in-zicht en vakbekwaamheid te laten verrichten;? contact onderhouden met collega's;? informatie over doel, resultaat en eisendie aan zijn werk worden gesteld.De OR of een door de OR ingestelde Arbocommissie heeft tot taak zich te beradenomtrent de zorg voor veiligheid, gezondheid enwelzijn en pleegt daarom overleg met enadviseert aan de werkgever. De OR heeft rechtop:? inlichtingen door: de werkgever, arbeids-inspectie en deskundige diensten;? gelegenheid om met ambtenaren van dearbeidsinspectie te spreken;? gelegenheid om ambtenaren van de ar-beidsinspectie te vergezellen gedurende in-spectiebezoeken.Ondernemingen kunnen verplicht worden tothet aantrekken van deskundigheid op hetgebied van veiligheid, gezondheid en welzijn.Een of meer werkgevers kunnen gezamenlijkaan deze verplichting voldoen door eenerkende dienst in te stellen. Deze erkendediensten adviseren en assisteren dewerkgevers, werknemers en OR. Decombinatie voor de uitvoering van destormvloedkering (Dosbouw) heeft gemeendreeds nu in de geest van de Arbo wet temoeten werken, door het aanstellen van:? een veiligheidsinspecteur;? een veiligheidscommissie om de veilig-heidsinspecteur te adviseren;? een eerste hulp verpleger met kliniek enambulance;? wekelijks spreekuur van een bedrijfsartsvoor werknemers die klachten hebben die zijnontstaan door werkomstandigheden;? eerste hulpcursussen voor werknemers (opiedere 25 werknemers een gediplomeerdeEHBO-er).Om fraude van de sociale verplichtingen tevoorkomen van (onder)aannemers, moet ie-dere werknemer op het werkterrein zichkunnen legitimeren. In overleg met arbeids-inspectie en vakverenigingen verstrekt dehoofdaannemer legitimatiekaarten waarop allegegevens vermeld staan van de betreffende(onder)aannemer. Een 24 uurs wacht bij deingang van de hulp-brug kan controleuitvoeren.Cement XXXIV (1982) n r. 11 759