Het NORAH-project (Noordelij-ke Randweg Haagse regio) betreftvoor een deel een verbindingtussen RW4 en RW44, en bestaatuit een stadsrandweg met tweekeer twee rijstroken en een dub-belsporige trambaan parallel aande weg. De kruising met het Rijn-Schiekanaal (Vliet) te Voorburg/Leidschendam is onderdeel vande NORAH. Deze kruising is in-middels door het Aquaduct Vlietgerealiseerd.Dit project bestaat uit een 305 mlang betonnen kunstwerk metaansluitend aan de oostzijde eenpolderconstructie, opgedeeld ineenwegpoldervan3500m2eneenHOV-polder (Hoogwaardig Open-baar Vervoer) van 6700 m2(fig. 1).Het kunstwerk bestaat uit veer-tien betonmoten, waarvan negengesloten (1 t.m. 9) en vijf als openbak(10t.m.14).Degronddekkingop het dak van de tunnelmotenverloopt van 1,5 m naar 5 m op hetdiepste punt. De kerende hoogtevan de open bak varieert tussen4,5 m en 9 m.De nog te realiseren fietsbrugvormt de verbinding voor fietsersenvoetgangersvandeVINEX-wo-ningbouwlocatie Leidschenveen.O r g a n i s a t i eBesteksmatig was medio 1998door de opdrachtgever alleen ge-vraagd om uitvoering van detail-engineering van het kunstwerkAquaduct Vliet. Zowel opdracht-gever als aannemer hebben gedu-rende het detailontwerp oog ge-had voor de wensen en eisen vande directe omgeving. Zo zijn er talvan wijzigingen doorgevoerd diegevolgen hadden voor het defini-tief ontwerp. Daarnaast is in op-dracht van derden het ontwerpvan een stallingsgarage en de fun-dering van een fietsbrug, beidebovenop de tunnel, constructiefen inclusief benodigde voorzie-ningen ten behoeve van de toe-komstige bouw ervan, tijdig mee-genomen.Uitgangspunten en criteria voorhet ontwerp van de tunnelmotenzijn separaat vastgelegd, ener-zijds om de doorgang van hetontwerp en uitvoering van de tun-nelmoten te verzekeren, ander-zijds om de verdere ontwikkelingvan het ontwerp te omkaderen,zodat het eindproduct passendzou zijn in het ontwerp van detunnelmoten.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2002 860Aquaduct Vliet, LeidschendamRationeel ontwerpen en bouwening. M. Kreling PMSE, Multiconsult bv, BredaIn de civiele techniek is het gebruikelijk gestructureerd in fasen te ontwerpen,zoals definitief ontwerp en detailontwerp. In het definitief ontwerp wordt hetconceptontwerp vastgelegd, hoofdafmetingen enz. en wordt tevens dekrachtswerking gedocumenteerd. Met dit ontwerp wordt in de vervolgfaseverder gewerkt: de detailfase, een hectische fase omdat hiervoor veelal te wei-nig tijd is gereserveerd en de uitvoering er te dicht op zit. Wijzigingen in hetconcept zijn eigenlijk niet gewenst qua tijd, constructie enz.In dit artikel wordt ingegaan op een ogenschijnlijk ondubbelzinnig besteks-werk, dat gedurende de detailfase ingrijpend is gewijzigd. Invloeden vanuit deomgeving, veelal in opdracht van derden, zijn waar mogelijk meegenomenzonder het resultaat van de hoofdconstructie en de uitvoeringstijd van hetbestekswerk te be?nvloeden. Op het tunneldak zijn enkele spraakmakendeconstructies gerealiseerd.1 2 3 4 5 6a 87 9 10 11 12 13 146bper. 2periode 4periode 1periode 3periode 5polderHOVwegreferentie-as trambaanreferentie-as tunnelref.astunnelasM50CasHOVtunnelref.astrambaanas HOV-tunnelas M50Cref.astunnelasM50Cref.astrambaanasHOVtunnel1 | Uitvoeringsfaseringtunnelmoten; schevekruising met de Vliet terplaatse van moten 6 en7; pompkelder ondermoot 7C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2002 8 61In een scala van organisatorische,juridischeentechnischebelangenen diverse raakvlakken, hebbende betrokken partijen, opdracht-gever,aannemerenderden,waar-onder externe opdrachtgevers,stapsgewijs resultaten zoals deel-ontwerpen opgeleverd en zijn deminimaal benodigde voorzienin-gen in het werk meegenomen omeen latere opbouw van construc-ties mogelijk te maken. De doel-stelling: ontwerp en uitvoeringvan de tunnelmoten niet vertra-gen, is hierbij gehaald.S t o r t v o e g v e r s u ss l u i t v o e gDe onderdoorgang in de Vliet isin situ gebouwd, tussen damwan-den op een drooggezette onder-water-betonvloer. De doorvaart-breedte in de Vliet bleef op mini-maal 10 m gehandhaafd. In hetbestek was een sluitvoegdetaille-ring voorzien, waarbij betonmoot6 was opgesplitst in een drietaldelen, moten 6a, 6b en tussenlig-gend een sluitmoot (fig. 1). Gere-aliseerd is echter een aanstortingvan moot 6b direct aan moot 6a.Hetbesteksargumentvoordekeu-ze van een sluitvoeg was geba-seerd op een constructieve be-schouwing. Anders gezegd: eenaansluiting van een betondeel opeen reeds belast deel zou langs-krachten op de gehele constructieveroorzaken. Het idee van tweegelijkbelaste constructie-onderde-lenmetdaartusseneensluitmoot,die na enige (krimp)tijd zou wor-denaangestort,levertgeenofnau-welijks langskrachten op.In het midden van de Vliet waseenbouwkuipvoorzien,metdaar-in verdiept gelegen de betoncon-structie van de sluitvoeg. Was ditvanuit aannemersoogpunt logis-tiek gezien al niet wenselijk, daar-naast vormde een bouwkuip mid-denin een vaarweg een risicovolonderdeel.Enerzijdsisdekansopaanvaring groter, anderzijds zietmenindebouwkuipeenaanvaringnietaankomen.Bovendienzoudeniet naar andere constructie-onderdelen afgeschoorde bouw-kuip direct bezwijken bij een rela-tiefgeringecalamiteitenbelasting.Een en ander heeft ertoe geleid,ondanks besteksargumenten, tekijken naar een directe aanstor-ting van het tweede deel van demoot (6b) aan het reeds gestorteen belaste eerste deel (6a), ofwelde sluitvoeg te vervangen dooreen stortvoeg. In figuur 2 zijn zo-wel de besteksfasering als tweealternatieve faseringen weergege-ven.Het eerste alternatief gaat uit vanballastenvanmoot6a,voorafgaandaan het aanstorten van moot 6b.Door het gelijktijdig (volgens hetprincipevancommunicerendeva-ten) aanbrengen van de waterbe-lastingopdeel6benontlastenvanmoot 6a, ontstaat resulterend eengelijkmatiger belasting in langs-richting van de tunnelmoot.Om een goede indruk te krijgenvan de totale krachtswerking in detunnelmoot,maarookindefunde-ringspalen,isgebruikgemaaktvande eindige-elementenmethode.Bijhettweedealternatiefvervalthetinwendig ballasten van moot 6a.De twee alternatieven zijn verge-leken met het besteksuitgangs-punt. Het resultaat van dergelijkeberekeningen is een omvangrijkehoeveelheid uitvoer, waarbij dekunst is inzichtelijk te presente-ren, zonder te vervallen in kwan-titeit.Daartoezijnderesultatenineerste instantie als diapresentatiemet opdrachtgever en aannemerbesproken.Direct aanstorten bleek wel dege-lijk constructief mogelijk, zonderaanpassingen in het definitiefontwerp.Tevensbleekdathetalter-natief met ballasten qua krachts-werking niet wezenlijk afweekvan het alternatief zonder ballas-ten. Daarbij komt dat het ballas-ten en `ontballasten' in relatie totdeuitwendigewaterdrukmoeilijkuitvoerbaar zou zijn. In de volle-dige onderbouwing van het directaanstorten zijn ontwerpaspecten5a/6a3a/4a6a 6b6a 6b1a/2a5a/6a3a/4a6a6a 6b6a 6b1a/2a 6a6a 6b6a 6b6a1/23/45/6Besteksfasering1 moot 6a bouwen2 uitwendig belasten moot 6a(omringende waterdruk)3 moot 6b los van 6a bouwen4 uitwendig belasten moot 6b(omringende waterdruk)5 storten sluitvoeg (ca. 2 m lengte)6 belasten sluitvoegFasering aangepast ? met ballast1a moot 6a bouwen2a uitwendig belasten moot 6a(omringende waterdruk)3a moot 6a ballasten; inwendig tunnel4a moot 6b aan moot 6a bouwen5a/6a ontballasten moot 6a, gelijktijdigmet belasten moot 6bFasering aangepast ? zonder ballast1a moot 6a bouwen2a uitwendig belasten moot 6a(omringende waterdruk)3a/4a moot 6b aan moot 6a bouwen5a/6a belasten moot 6b en daarmeegehele moot 62 | Fasering sluitvoeg vol-gens bestek en tweealternatieve faseringenmet stortvoeg, respec-tievelijk met en zonderinwendig ballasten vanmoot 6aC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2002 862voegband (breed 350)opruwen; boucharderenvoegband (breed 350)dilatatievoegstrookaanstralen (verw. cementhuid)dilatatievoegstrookdilatatievoegstrookaanstralen (verw. cementhuid)voegband (breed 350)dilatatievoegstrookPVC ?250 t.b.v. HWAinjectieslang; type INFILTRA-STOPlater doorboren ?32moot 6a moot 6bRVS strip (gehele breedte vloer)binnenzijdebuitenzijdevoegband breed 350met klemconstructiedilatatievoegstrook DV2Lbouchardereni.v.m. verlijmenvlak afwerkenextra injectieslangtype INFILTRA-STOPaanstralenaanstralenopruwen;N.A.P.N.A.P.MV +1.003 | Dwarsdoorsnede terplaatse van stortvoegtussen moten 6a en 6bmet voegdetailzoals verschilkrimp en dwars-krachtcapaciteitbijscheurvormingnader uitgewerkt.Er is zekerheidshalve zodanig ge-detailleerd dat scheurvorming inde voeg niet kan leiden tot water-bezwaar in de tunnel. Daartoe isde stortvoeg in detail beschouwdals dilatatievoeg en is er voorzienin een later gemonteerd water-dichtheidsprofiel op het reedsgestorte tunneldeel. Tevens zijnseparateinjectievoorzieningenop-genomen, alsmede een kanaal-ruimte om lekwater af te voerennaar de waterafvoerbuizen in detunnelvloer (fig. 3).S t a l l i n g s g a r a g e o pt u n n e l m o t e nIn het inrichtingsplan zijn naastde tunnel ook enkele woontorensopgenomen. Een inventieve op-lossing voor een parkeervoorzie-ning voor de toekomstige bewo-ners, is gebruik te maken van deruimte bovenop de tunnel, resul-terend in een ondergrondse stal-lingsgarage.Het tunnelontwerp is zodanig datte allen tijde een garage bovenopde tunnel kan worden gebouwd(fig. 4). De benodigde voorzienin-gen zijn bij de uitvoering van tun-nelmoten 2, 3 en 4 meegenomen.Gelijktijdig met het tunnelont-werp is een aantal constructie-varianten uitgewerkt, rekeninghoudend met een zo groot moge-lijk aantal parkeerplaatsen, metzo min mogelijk obstakels alskolommen en wanden. Tevensdiende rekening te worden ge-houden met krachtsafdracht naaronderliggende tunnelmoten metgegeven randvoorwaarden alsplaats tunnelwanden enz.4 | Bovenaanzicht, langs- en dwarsdoorsnede stallingsgarage op onderliggende tunnelmoten 2, 3 en 4cement 2002 8 63In overleg met Bouwdienst Rijks-waterstaat en derden is een ont-werp tot stand gekomen afge-stemd op het tunnelontwerp ende stallingsgarage. Hiermee zijnde beschikbare ruimte en con-structieve mogelijkheden zo opti-maal mogelijk benut.F u n d e r i n g f i e t s b r u g o pt u n n e l m o t e nIn het bestek is verwoord dat `destadsregio het voornemen heeftterhoogtevandeNORAHdeVliette kruisen met een fietspad doormiddel van een beweegbare brug'.Een constructieve uitwerking inhet definitief ontwerp van detunnel was niet uitgevoerd.De fundering van de fietsbrug be-staat uit verschillende construc-tieonderdelen (fig. 5). De ophaal-brug is gepositioneerd op eenkelderconstructie (foto 6) op tun-nelmoot 6b, die tevens onderdeelvan het remmingwerk is. De klepvan de ophaalbrug en de prefabbetonnen aanbrug zijn opgelegdop een caisson, dat eveneens eenonderdeel van het remmingwerkis. De prefab betonnen aanbrug isaan de andere zijde opgelegd opeen landhoofd op tunnelmoot 5.Overige voorzieningen zijn rem-mingwerken en fenderwanden.Alle constructieonderdelen zijngefundeerd op funderingsplatenop het tunneldak (foto 7), dooroplegpuntenschuifvastverbondenmet de tunnel. Om een ondub-belzinnige horizontale krachts-afdracht naar de oplegpunten teverkrijgen, is tussen het dak en deonderzijde van de funderingspla-ten een glijdfolie aangebracht.Uitgangspunt voor de gehele op-bouw is, dat in geval van een aan-varing de verbinding van het con-structie-element met de tunnel-moot bezwijkt bij overschrijdingvan een zekere aanvaarkracht, omgroteschadeaandetunneltevoor-komen.Een ander bijzonder aspect is dathet caisson, vanwege logistiek enhijsbaarheid, in drie verticale de-len op de oever is geprefabriceerden in den natte is ingehesen (fotoasVlietAS-FIETSBRUGreferentie-as tunnelasVlietreferentie-as HOVHOVstalen ophaalbrug niet getekendasVlietlandhoofd Nprefabbetonnen aanbrugfunderingsplaatglijfolieoplegpuntlandhoofdinstallatiekelderoplegpuntkeldervloerkeldervloerfenderwandremmingswerkfunderingsplatenfunderingsplatenstoppalenstoppalencaissonremmingswerkmoot 6b moot 7moot 6amoot 5det. 1det. 2+3det. 4-3.095-3.125-3.655+0.500fendervar.peil Vliet -0.400gewapendvulbetonN.A.P. N.A.P.?385x13.0HEB340stang ?575 | Langsdoorsnede tunnelen onderbouw Vlietbrugmet details caisson enremmingwerkC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2002 864montagemoer h=15ankerplaat QR-B 160*180*100stelstrip t=10ribbelbuis ?80 inw./?85 uitw.door duiker verwijderenafdichtingsprofiellijmen onder caisson-3.125diep 5mminkassing ?170mmring lijmen onder caissonstaaf DG?36 lg.320koppelmof ?67-220FeP 1030inkassing ?170 diep 5mm metneopreen ring Dik40mmuitw. ?150 met gat?80ribbelbuis 5mm uit betongietmortelinjectiebuis t.b.v. volgrouten ankers-3.000-1.460/+0.205afdichtingsprofielFeP 1030 t.b.v. montage voorzien vanPVC omhullingbuis met zoekerDYWIDAG dubbelgeribdvoorspanstaven ?36geinjecteerd grouttijdelijke afdichtingsplaat(2* 15 stuks uitvoeren)gietopening ?25 t.b.v. voeggietmorteldiep 5mmafdichtingsprofiel-1.460/+0.205inkassing ?170mmneopreen ring dik 40mmPVC omhullingbuis met zoekerFeP 1030 t.b.v. montage voorzien vanribbelbuis ?80 inw./?85 uitw.DYWIDAG dubbelgeribdvoorspanstaven ?36ring lijmen onder caissonuitwendig ?150 met gat ?80tijdelijke afdichtingsplaatinkassing ?170 diep 5mm metribbelbuis 10mm uit betonribbelbuis 5mm uit sparingontluchtingsopeninggietmortelgietopening ?25 t.b.v. voegbuitendiameter ribbelbuis? inwendig 90x2,5sparing ?130-?150 hoog 200mmingestorte staalplaat ?180x50mmen kraag inwendige diameter=met CUGLATON conusmortelmet gat ? 58na spannen vullenontluchtingsbuisgeinjecteerd groutmet aan kopzijden in te lijmenafvoergoot min. 30mm - max.70mmlosse staalplaat ?120 dik 40mm metconische inkassing en gat ? 40conische moerRVS spuwers gietmortel(evt. PLEXIGLAS t.b.v. controle voeg)6 | Kelder en remmingwerk op dak moot 6b7 | Funderingsplaten voor caisson en remmingwerk op dak moot 6a en land-hoofd voor prefab brugliggers op dak moot 5detail 1detail 2 - t.p.v. voorspanstaafdetail 3 - t.p.v. gietopening hor. voegdetail 48) en gefixeerd op het dak van detunnel. Na inwendig droogzettenzijn de voegen ge?njecteerd en isverticaal voorgespannen (fig. 5).Omdat deze constructie niet uit-sluitend verticaal wordt belast,maar in geval van een calamiteitook horizontaal, met dwarskrachten wringing als gevolg, is hetcaisson gevuld met beton.Hetgeheleontwerpisineenrede-lijk korte doorlooptijd tot standgekomen en volgens planning op-geleverd, gebaseerd op innovatiefen gedurfd werken en een uitste-kende relatie tussen aannemer,constructeur en opdrachtgever. sProjectgegevensopdrachtgever Aquaduct endirectie:Bouwdienst Rijkswaterstaatconstructeur:Multiconsult bv, Bredaaannemer:BAM NBM Beton- & Industriebouw bvC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater bou wcement 2002 8 658 |Inhijsen van op de oevergeprefabriceerd caisson-deel