Als we terugkijken naar de jaren '70 en begin jaren'80 waren er de Directie Bruggen en de DirectieSluizen & Stuwen. Elk had eigen adviseurs voor devormgeving: Wim Snieder voor de bruggen enBureau VFD voor sluizen en stuwen. In die tijdbeperkte het werk van de esthetisch adviseurs zichtot het geven van adviezen aan de constructief ont-werpers. `Ze verfraaiden, maar hadden weinig ofgeen invloed op het ontwerp', aldus ir. Olierook.Begin jaren `90 organiseerde de Bouwdienst bijeen-komsten waar constructie en architectuur bediscus-sieerd werden. Daaruit ontstond de VAG Vormge-vers Advies Groep die hoe langer hoe meer voet aande grond krijgt binnen de Waterstaat. Het is nu zodat architecten vanaf het begin bij het vormgevings-proces worden betrokken. Hun invloed neemt toe ener is ruimte voor een originelere aanpak.A r c h i t e c t e n w e r k E u r o p e e s a a n b e s t e e dDe voorganger van ir. Olierook, ir. T. Visser, heeftsamen met ir. K. Rijnboutt, de toenmalige Rijks-bouwmeester, in 1992 de eerste stap gezet naar eengestructureerde samenwerking met architecten.Beide heren besloten hun opzet de formaliseren eneen architectenpoule in te stellen. Daartoe is eenEuropese aanbesteding uitgeschreven. Architectenwerd gevraagd onder bepaalde voorwaarden mee tegaan werken aan het ontwerpen van civiele con-structies. De opzet is ontwerpwerk uit de hand tegunnen, danwel door middel van een meervoudigeopdracht. De huidige poule bestaat uit 19 architec-ten en binnen de Bouwdienst is het de heer J.Vos dieoptreedt als `beheerder' van de poule en voorstellendoet voor de keuze van de architecten bij bepaaldewerken.Elke drie jaar wordt een nieuwe aanbesteding uitge-schreven. Niet de totale poule wordt vernieuwd,ongeveer de helft van de architecten schrijft in vooreen tweede termijn. De Rijksbouwmeester assisteertbij de selectieprocedure en keuzebepaling.Ter vergelijking: bij de Nederlandse Spoorwegen isRob Steenhuis de NS Bouwmeester. Die bemoeitzich met de vormgeving van civiele werken maar ookmetdestations,deinrichtingvandetreinenenz.Hetontwerpproces binnen Holland Rail Consult wordtgekenmerkt door een directe inschakeling van veelaleigen architecten.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB r u g g e n b o u wcement 2003 18Bouwdienst Rijkswaterstaat loopt warm voor architectuur in civiele werkenAMBITIEINVORMGEVINGVormgeving staat bij de Bouwdienst in hoog aanzien. Het is goed in beeld te krijgenhoe een en ander geregeld is. In een gesprek met ir.M.J.Olierook, de HID van deBouwdienst en ing. J.Vos, ontwerpingenieur bij dezelfde dienst, worden de lijnen ver-duidelijkt en het beleid toegelicht. Wat opvalt is het doelbewust nastreven van inte-graal ontwerpen.V o r m g e v e r sA d v i e s G r o e pZitting in de VAG hebben vertegenwoordigers van de(ontwerp)afdelingen van de Bouwdienst, aangevuldmet medewerkers (projectmanagers) van de regionaleDirecties Limburg en Zuid-Holland, specialistischedienstenzoalsdeDienstWeg-enWaterbouw(DWW)en de afdeling planvorming/ontwerp van het RIZAen vervolgens een medewerker van het ontwerpateliervan de Rijksbouwmeester.1 | Voorbeeld van integralevormgevingsvisie A2(Amsterdam ? Utrecht)Ontwerp: Aletta vanAalst & Partners,architecten- eningenieursbureau,AmersfoortI n t e g r a l e a a n p a kIr. Olierook benadrukt dat het ontwerpwerk zichvandaag de dag verder uitstrekt dan een individuelebrug of viaduct. Als voorbeelden van integraal beleidnoemthijdeA4Burgerveen?Leiden,deA12waarbijvooral de omgeving een bepalende rol speelt en denoordelijke tak van de A2 waarvoor de architectAletta van Aalst een concept voor de invulling heeftgemaakt (figuur 1). Daarbij wordt tevens een visiegegeven op aansluitende wegen en landschappelijkeinpassing en inrichting.Bij de A4 is onderscheid gemaakt in drie verschil-lende delen van het trac?:? gast in de omgeving ? vraagt om een bescheidenaanpak;? thuis ? hier kan met meer nadrukkelijkheidworden vormgegeven;? panorama ? de weidsheid van de omgevingwordt met bescheiden ingrepen geaccentueerd.Bij de A12 is onderscheid gemaakt tussen wei ? stad? bos, ofwel per weggedeelte wordt een visie ont-wikkeld. Maar, het zijn wel onderdelen van ??n ge-heel. Een sprekend voorbeeld daarvan is de A2, ge-deelte rondweg Den Bosch - Eindhoven. Viaducten envooral de geluidsschermen zijn duidelijk `familie',ondanks de verschillen in grootte en afwerking.R o l v a n d e R i j k s b o u w m e e s t e rIn de derde architectuurnota is aangegeven op welkewijze de Rijksbouwmeester zich nader bezighoudtmetcivielewerken.Zoheefthijkwaliteitsteamsinge-steld voor de Betuweroute en de Hoge SnelheidsLijn. Daarnaast speelt hij een rol op ontwerpniveaubij de A12 en de Zuiderzeelijn.De VAG onderhoudt relaties met de Rijksbouw-meester, zeker waar het de aanbesteding voor nieuwearchitecten betreft. Opvallend is wel dat de Europeseaanbesteding niet heeft geleid tot deelname van bui-tenlandse architect(en). Maar, daar kan veranderingin komen, aldus de heer Vos.Ir.Olierookwijstwatdeintegraleaanpakvanwerkenbetreftophetfeitdattegenwoordigdenodigewerkenin Design & Construct worden aanbesteed. Daarbijwordt veel overgelaten aan de markt. De Bouwdienststelt van tevoren puur functionele eisen. Om wat devormgeving betreft er niet bekaaid van af te komen,moet de ambitie goed worden geformuleerd. Al metal een ontwikkeling die begeleiding vereist, terwijlde markt haar creativiteit mag ontplooien.D r a a g v l a kNieuwbouw van infrastructuur en kunstwerkenroept vaak weerstand op. Weerstand die zich uit viabewonersprotesten en rechterlijke procedures. Hoe`verkoop ` je nu deze nieuwe kunstwerken aan hunomgeving? Door inspraakprocedures te starten eninformatietegeven.Deervaringleertdatmetwerkendie weerstand oproepen, een goed gepresenteerdarchitectonisch ontwerp begrip kan kweken. Vooralals de architect als niet-Waterstater het project kantoelichten en verduidelijken, ontstaat eerder draag-vlak.Als we tot slot op projectniveau kijken wat de herenVosenOlierookgeslaagdeprojectenvinden,noemenzij de staalbetonbrug bij Veghel, de Erasmusbrug,de Eilandbrug Kampen, het verkeersknooppuntRidderkerk en de 2eBeneluxtunnel. Dan ineens,`maardeverkeerspostinNijmegen,datiseenjuweel'(foto 2).Vanuit de hoekkamer van de heer Olierook in ge-bouw Westraven bij Utrecht hebben we een prach-tig uitzicht op de Galecopperbrug over het Amster-dam-Rijnkanaal.Demeestepylonenvandebrugzijningepakt vanwege conservering (simpel gezegd eennieuwe verflaag). De kleur van de eerste, behandeldepyloon is blauwachtig/groen. Deze verwijst naar dehuisstijlkeuren van de Rijkswaterstaat. De herenmerken tevens op dat de stichting `Kleur buiten'ernaar streeft om bewuster met kleuren in Neder-land om te gaan. De toepassing van kleur op kunst-werkenmoetoverigenszorgvuldigbepaaldworden.Pieter SpitsA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pB r u g g e n b o u wcement 2003 1 92 | Verkeerspost Nijmegen,vanwaaruit het scheep-vaartverkeer op deWaal wordt begeleidontwerp: architecten-bureau Karelse Van derMeer, Groningenfoto: BouwdienstRijkswaterstaat