opiniecement 2001 8102Een groot deel van de Neder-landse afzinktunnels is ge-prefabriceerd in bouwdokken.Het bekendste bouwdok isBarendrecht. Nog in 1996 wer-den in Cement [1] de nadelenvan het klassieke bouwdok aande orde gesteld. Gewag werdgemaakt van een brainstor-ming bij de Bouwdienst Rijks-waterstaatnaaralternatieveuit-voeringsmethoden.Dezebrain-stormingleverdediversebruik-bareidee?nop,dietotophedenechter (nog) nauwelijks zijnuitgewerkt.B o u w s t r o m e nOp zichzelf zijn de handelin-gen in het bouwdok altijd rede-lijk ge?ndustrialiseerd geweest.De benodigde tunnelelemen-ten met vijf a zeven motenwerden vrijwel altijd na elkaaruitgevoerd, in ??n continuebouwstroom.Zonderuitzonde-ring verliepen de verschillendebouwprocessen aan het eindvandetunnelcyclus`gestroom-lijnd'.Nu hebben de meeste afzink-tunnels in Nederland altijd eenbeperkte lengte gehad; maxi-maal circa 1000 m, een afstanddie met acht ? tien elementente overbruggen is. Sommigerailtunnels waren nog wat lan-ger, maar echt de noodzaak omeen industrieel (pre)fabricage-proces in te richten, is er totdusverre niet geweest. Wat tedoen echter als tegelijkertijdtwee of meer tunnels wordenaanbesteed?P r o d u c t i e e n l o g i s t i e kHetaantalafzinktunnelsneemteerdertoedanaf.Ookindetoe-komst zullen nog vele afzink-tunnels in Nederland wordengebouwd. Het is dikwijls drin-gen in het bouwdok Baren-drecht. Door de Willemsspoor-tunnel iets op te schuiven konde Noordtunnel ernaast. Voorde Piet Heintunnel is uitgewe-ken naar Antwerpen. TussendeTweedeBeneluxtunnelendeHSL-tunnelswasergeenruim-te voor de zes Calandtunnel-elementen. Deze zijn gemaaktin het Verolmedok.De bouw van de afzinkele-menten van de tweede Bene-luxtunnel heeft 130 wekenbeslag gelegd op het dok inBarendrecht. Daarvan zijn 80weken nodig geweest voor deeigenlijke bouw. De rest van detijd was nodig voor het op-nieuw inrichten van het dok,het onder water zetten, uitva-ren en opnieuw droogzetten.Maximaal rendement uit hetseriematig bouwen van tun-nelmoten wordt bereikt als erin ??n bouwstroom met ??ntunnelbekisting, met ??n stelkranen, met ??n ploeg kanworden geproduceerd. Zowelbij de bouw van de TweedeBeneluxtunnel als van de Ca-landtunnel zijn twee bekistin-gen/bouwstromen ingezet.P a r k e r e nDe twee HSL-tunnels onder deOude Maas en Dordtsche Kilwordenmomenteelweerinhetdok in Barendrecht gebouwd:gelijktijdig en naast elkaar. Enpas als alle elementen klaarzijn, wordt de dijk doorgesto-ken. Om de ge?iste produc-tiesnelheid te halen worden nuzelfs vier tunnelbekistingen/bouwstromen ingezet. Voor detwee tunnels is naast de vier-voudige bekistingskosten bijnatwintigprocentmeermanurennodig (bij een aangenomendalingspercentage van 10).Deuitvoeringindubbelebouw-stromen van de Tweede Bene-luxtunnel, de Calandtunnel ende HSL-tunnels, hebben mijaan het denken gezet. De vraagis: waarom moet er in een tien-daagse cyclustijd en dubbelebouwstromen worden gepro-duceerd? Waarom moeteneerst alle elementen gereedzijn voordat zij beschikbaarkomen voor het afzinken? Er istoch belangrijk effici?nter tebouwen door de productie opde twee locaties van een afzink-tunnel op elkaar af te stem-men?Afzinktunnels: Ambachtelijk ofindustrieel proces?ing. Th.J.A. Paap, SAOBSinds de uitvoering van de Maastunnel in Rotterdam zestig jaar geledenhebben we in Nederland al heel wat tunnels afgezonken. We beheersenhet kunstje zogezegd. Dat zou moeten inhouden dat de bouwmetho-diek inmiddels zeer geavanceerd is. En dat is waar voor de bekistings-techniek en de stortmethode. Maar het bouwen in een bouwdok en hetuitvaren gaan nog steeds ouderwets. Ook bij de bouw van de HSL-tunnels onder de Oude Maas en Dordtsche Kil lijkt het erop alsof wehet wiel opnieuw hebben uitgevonden. Tijd om de koppen bij elkaar testeken!Productielocatie voor de elementen van de Drogdentunnelvlechthaltunnelelement in productieondiepe bassin met balkendiepe bassincaissondeurwerkhavenstorthalschuifdeuropiniecement 2001 8 103D r o g d e n t u n n e lHet fabricageproces dat isgehanteerd bij de bouw vande Drogdentunnel [3] tussenDenemarken en Zweden, isvolgens mij w?l een goedvoorbeeld van een ge?ndustria-liseerde tunnelbouwmethodeen zou het antwoord kunnengeven op mijn vraag. Alle ele-menten van deze ruim 3500 mlange afzinktunnel zijn achterelkaar in een fabriek op maai-veld gebouwd, al zijn omwillevan de bouwtijd wel twee paral-lelle bouwstromen toegepast.In het verlengde van de tweevolledig ingerichte fabrieks-hallen bevond zich een bouw-dok dat was omsloten doorhoge dijken en werd afgeslotenmet twee `sluisdeuren': eenschuifdeur vlak v??r de fabrieken een caissondeur aan dehavenzijde. De twee parallelgeproduceerde tunnelelemen-ten werden van moot tot mootvooruitgeduwd in de richtingvan het bouwdok. Zodra beideelementen gereed waren, wer-den ze in zijn geheel het bouw-dok ingeschoven. Daarna werdde schuifdeur gesloten en decaissondeur geopend en hetbouwdok ge?nundeerd. De ele-mentenwerdenopgedrevenenafgevoerd. Vervolgens werdhet bouwdok weer gesloten endrooggelegd,waarnadeproduc-tie van twee nieuwe elementenkon beginnen. Voor dit heleproces van transport was min-der dan een week nodig.S a m e n w e r k i n gOok in de Nederlandse situatiemoet een dergelijke bouwme-thode mogelijk zijn. Bijvoor-beeld in Kats, waar grote kra-nen beschikbaar zijn voor hetverplaatsen van de geprefabri-ceerde wapeningsnetten. Opdeze wijze is de cyclustijd vantien dagen per elementmootterug te brengen naar vijf da-gen. Dezelfde organisatie- enbouwtechnieken zoals die ge-bruikt zijn bij de bouw van depijlers en brugdekken van deWestbrug over de Grote Beltzijn ook hier mogelijk. Met ??nbouwstroom wordt dan dezelf-de netto bouwtijd bereikt als inBarendrecht.De Nederlandse bouwbedrij-ven weten elkaar steeds meerte vinden in het samen realise-ren van de grote infraprojec-ten. Kan binnen de voc Beton-bouw ook een samenwerkingworden gevonden met als re-sultaat ??n fabriek voor afzink-tunnelelementen?Bij een tunnelproject dat mo-menteel in Oostenrijk in uit-voering is, wordt per week eensegmentvan24mvervaardigd,opindustri?lewijzeenmeteenminimum aan personeel enbekistingsinzet. Na vijf wekenis een element van 120 m ge-reed. Reserveer ??n week voorafvoer daarvan en hernieuwdopbouwen van het systeem, enbinneneenjaarkanineenrela-tief klein bouwdok een tunnelvan bijna 1000 m lengte wor-den geprefabriceerd. Enige in-vesteringen zijn het perma-nent `draaiende' bouwdok eneen flexibele bekisting die allegewensteafmetingenmogelijkmaakt. L i t e r a t u u r1. Rigter, B.P., Alternatievebouwmethoden voor zink-tunnels. Cement 1996 nr.10.2. Limbergen, R. van, DeCalandtunnel: voor de ver-andering een afzinktun-nel. Cement 2001 nr. 1.3. Brandsen, C. e.a., Tunnelonder de Drogden in de?resund Link. Cement1997 nr. 12.Industrieel bouwproces voor de Steinhaustunnel bij het Oostenrijkse Wels; 24 m tunnel per week met ??n bekistingVoor een ervaren hoofd/constructeurwww.architechcon.nl