? utiliteitsbouw ? algemeen ontwerp?ir.J.H.Brinkhuis en ir.F.Silvis, BDG Architekten Ingenieurs, ZwolleOpde gemeentegrens van Hengelo en Enschede is sinds juli van ditjaar de afvalverbran.dingsinstallatie aviTwente in bedrijf. Deze installatie, met een capaciteit van 268 000ton huishoudelijk en industrieel atvalper jaar, vormt voorlopig de laatste in een serie ver?brandingsinstallaties die de afgelopen jaren in Nederland zijn gebouwd. Naast de mo-dernsteverbrandings- en rookgasreinigingstechnieken, valt de vormgevingvan het com-plex in het oog.AFVALVERBRANDINGSINSTALLATIE aviTwenteIndustrieterrein Boeldershoek te Hengelo/Enschede wordt een waar milieupark: naastde traditionele stortplaatsen bevinden zicher een composteringsinstallatie, een slib-verwerkingsbedrijf, een papierrecyclingbe-drijf en sinds kort aviTwente, de afvalver~brandingsinstallatie.Het initiatief voor de afvalverbrandingsin-stallatie is genomen door de Regio Twente,een samenwerkingsverband van 23 Twent-se gemeenten, en elektriciteitsdistributeurnv EDON, die beiden respectievelijk voor67% en 30% in de onderneming participe-ren. Daarnaast is afvalverwerkingsbedrijfNoord-Groningen voor 3% aandeelhouder.Met deze aandeelhouders is ook grofweghet verzorgingsgebied van de installatie be-schreven: Twente en een gedeelte van Gro-ningen.In augustus 1993 verleende aviTwentedeopdracht voor het ontwerp, de bouwvoorbe-reiding en het bouwmanagement aan BDGArchitekten Ingenieurs te Zwolle. De op-dracht omvatte het bouwkundige en archi-tectonische ontwerp, de bouwconstructies,de infrastructuur en het ontwerp van debouwkundige installaties (verwarming, ven-tilatie, airconditioning). Om tijdens de uit-voering ??n aanspreekpunt over voortgangen kosten te hebben, was door de opdracht-gever in het bestek voorgeschreven dat deuitwerking van het bouwkundige en civiel-technische ontwerp doorde aannemerdien-de te geschieden.De bouwkundige en civiele werken zijn weer-gegeven in figuur 1, het tijdschemaiste vin~den in figuur 2.CD Situatie met bouwkundige en civielewerken1. hoofdgebouw2. secundaire gebouw3. kantoorgebouw4. slakkengebouw5. weeggebouw en weegbruggen6. bluspompengebouw en blusvijvers7. gasontvangststation8. vuilwaterbassinen pompenkelder9. slakkenopslag10. containerwisselplaatsbestaande bebouwing:11. kantoor Regio Twente12. opslag klein chemisch afval13. warmte-krachtcentrale14. overlaadstation15. stortplaats26 CEMENT1997/12FASE IIFASEHIFASE mvoorb~r~iding r~alisati~b~h~er en~xploitatie1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998s~art projectv?lststelling hoofd-uItgangspuntenkeute installatieinstallatie contract voorbereidingaanbestedingbouwproefb~drijfexploita tiebeheeropl~idingonderneming werving en selectieinrichting organisatieopzet organisati~ArchitectuurDe essentie van de twee onafhankelijk vanelkaar werkende verbrandingslijnen is tevergelijken met een verteringsproces: hetverbranden van 268 000 ton afval per jaaren het reinigen van de rookgassen.Uitgaan-de van dit proces is hetgebouwge?nspireerddoor een insect: een metallic groene mest-kever met machinale trekken (foto 12). Eenkever die zich voedt met afval en vervolgensschoon rookgas, bruikbare producten,reststoffen en energie uitscheidt, daarbij ge-holpen door andere schildvleugelige insec-ten. Alle gebouwen zijn, afgezien van eenanthraciet kleurige prefab betonplint, volle"dig bekleed met metallicgroen aluminium.Daarbij heeft architect Maurice Nio zijn ideekunnen verwezenlijken van de 'kevermachi-ne', een sculpturaal gebouw dat de karakte-ristieken van het omringende landschap, despectaculaire installatie en het verterings-proces in zich heeft opgenomen. De conse-quente toepassing van aluminium tot op de-tailniveau heeftgeleid tot de toekenningvande Aluminium Award 1997 aan het project.Bouwkundige en civiele werkenHoofdgebouw (fig. 3 en 4)Het hoofdgebouw, dat de hoofdprocesin-stallaties omvat,is ontworpen als een ge-mengde beton- en staalconstructie. De bun-kers zijn (uiteraard) gemaakt van beton,evenals de onderbouw van de ontvangsthaltot aan 9,0 m boven peil. De vloervan de ont-vangsthal bestaat uit in het werk gestort,monoliet afgewerkt beton op geprefabri-ceerde breedplaatelementen. Een alterna-tief rnet TI-elementen werd vanwege desterk wisselende belastingen (belaste enonbelaste velden) constructief niet als ge-lijkwaardig beschouwd.De opbouw van de ontvangsthal en het dakvan de ruwafvalbunker zijn uitgevoerd metvakwerkliggers van kokerprofielen. Het ke-telhuis is uitgevoerd als een traditionelestaalconstructie, waarbij de stabiliteit ge"deeltelijk wordt ontleend aan de beide ketel-statieven. De rookgasreinigingshal bestaatuiteen geschoord staalskelet metzware HE"profielen als gevelkolommen, dat vrijgehou-den is van de installatiestatieven.Ontvangsthal, ketelhuis en rookgasreini-gingshal zijn bekleed methorizontaal gepro-fileerde aluminiumbeplating op thermischen acoustisch ge?soleerde stalen binnendo-zen en omegaprofielen.De vrij van het hoofdgebouw staandeschoorsteen, met een hoogte van 80 m, be-staat uit een taps toelopende, geschoordestaalconstructie. Het geheel is bekleed methorizontaal geprofileerde aluminiumbepla-ting op onge?soleerde stalen binnendozenen omegaprofielen.? Tijdschema project? Plattegrond hoofd- en secundaire ge-bouwhoofdgebouw1. oprit2. ontvangsthal3. ruwafvalbunker4. ketelhuis5. slakkenbunker6. rookgasreinigingshalsecundaire gebouw7. turbinehuis8. meet- en regelruimten9. centrale bedieningsruimte10. kleedruimten, laboratorium en kantoor-ruimten11. afvalwaterbehandeling12. NSA-ruimte13. condensors en koelers10 20m~7200.? GY'?7200.D?0.00.CEMENT1997/12 27? utiliteitsbouw ? algemeen ontwerp?10 20 m@f5I..15I I@eII"ROOKGASREINIGINGSHALTKETELHUIS RUWAFVALBUNKER ONTVANGSTHAL?o Langsdoorsnede hoofdgebouwDe staalconstructie van het ketelhuis is on"dergebracht bij de leverancier van de ketels;de staalconstructie van de rookgasreini"gingshal en de schoorsteen bij de leveran-cier van de rookgasreinigingsinstallatie.Door specificaties van stramienmaten,hoofddraagrichtingen, belastingen, onder-steuningen en dilataties, zijn de uitgangs-punten voor de uitwerking van het ontwerpvan de staalconstructies vastgelegd. Debouwkundige aannemer is door een co?rdi-natie-overeenkomst belast met de integra-tie van de verschillende constructiedelen tij-densde uitvoering.Secundaire gebouwDe centrale besturing en diverse hulpsyste-men zijn ondergebracht in het secundairegebouw aan de zuidzijde van het hoofdge-bouw. Beide gebouwen zijn volledig van el-kaar gedilateerd, enerzijds vanwege de ver-schillende constructiematerialen (staal enbeton), anderzijds om een onafhankelijkeuitvoering beter mogelijk te maken.De constructie van het secundaire gebouwbestaat uiteen in hetwerk gestort betonske-let: verdiepingsvloeren metgeprefabriceer-de breedplaatelementen, versterkte stro-ken, balken en kolommen. Het dak bestaatuit een aluminium felsdaksysteem op ge?so-leerde stalen dakplaten en stalen liggers.De constructie van het turbinehuis bestaatuit een geschoord staalskelet met vak-werkliggers van koker- en HE-profielen.KantoorgebouwHet kantoorgebouw, met een vloeroppervlakvan 1100 m2in twee bouwlagen, herbergtnaast kantoorruimten, een bedrijfsrestau-rant en een ontvangstruimte annexfilmzaal.Het gebouw is uitgevoerd metinhetwerk ge-28storte wanden op de begane grond; de ver-diepingsvloer en het dak bestaan uit in hetwerk afgestorte breedplaatelementen. Hetdak wordt in de langsgevels afgesteund opIPE-profielen en met beton gevulde stalenbuiskolommen. Op hetdakzijn afschotisola-tieplaten met een ??nlaagse bitumineuzedakbedekking aangebracht.SlakkengebouwDe verbrandingsresten uit de ketels wordenin hetslakkengebouw dooreen shredderge-leid en vervolgens gescheiden in verschillen-de fracties, onder meer slakken kleiner dan40 mm, ferro en non-ferro. Dit gebouw be"staat uit een geschoord staalskelet, waarbijde stabiliteit in ??n richting wordt verzorgddoor schuine, in het werk gestorte steunbe-ren in de oostgevel.In eerste instantie diende de inpandigeshredderruirnte gedimensioneerd te wor-den op de explosiebelasting van een flesacetyleen, hetgeen resulteerde in een zwarebetonconstructie. Lateris van deze eis afge-zien en kon de shredderruimte worden uitge-voerd als een met metselwerk gevuld staal-skelet. Vanwege de geluidsbelasting is ditmetselwerk 1% steens dik, met aan de bin-nenzijde een bekleding van houtwolcement-platen.SlakkenopslagDe slakkenfractie kleiner dan 40 mm wordtgedeponeerd in de slakkenopslag. Dit is een1,5 ha grootterrein, oorspronkelijkin gebruikals afvalstortvan de Regio Twente. Het heefteen opslagcapaciteit van 40 000 ton slak-ken, genoeg voor 10 maanden. Na het ver-krijgen van een KIWA-certificaat op de geno-men monsters kunnen de slakken wordentoegepast als funderingsmateriaal in de we"genbouw.Het slakkenterrein is voorzien van een vloei-stofdichteafdichting (fig. 5). Hierbij is ondermeer gebruikgemaakt van de bodemafdich-ting en controle-drainagesystemen van hetbestaande afvalstort.Het terrein is voorzien van een sproeiwater-installatie om stofoverlast door de slakkente voorkomen. Sproeiwater en regenwaterworden opgevangen in de riolering en ver-pompt naar het vuilwaterbassin op het slak-kenterrein. Ditwaterwordt na filtering herge-bruikt als sproeiwater en voor de banden-wasinstallatie. In droge tijden wordt proces-watergesuppleerd in het bassin. In natte tij-den wordt de sproeiwaterinstallatie ingezetom het water te laten verdampen. Er wordtgeen water geloosd op de terreinriolering.De pompenkelder en het ronde vuilwater-bassin (inhoud 800 m3 ) zijn uitgevoerd in terplaatse gestort beton dat in het zicht blijft.Bluspompengebouw en blusvijverAls blusvoorziening is een vijver nodig meteen netto inhoud van 1750 m3 water. Dithoudtin dat deze inhoud ook aanwezigmoetzijn als er een 600 mm dikke ijslaag op de vij-ver ligt. In het bluspompengebouw staandrie pompen (50% reserve) met elk een ca-paciteit van 500 m3/h. Via een ringleidingom de blusvijver en om het hoofdgebouwkunnen alle brandhydranten, stijgleidingen,sprinkler- en delugesystemen worden ge-voed metbluswater.De verdamping wordt gesuppleerd door pro-ceswater. In geval van een brand heeft on-middellijksuppietie met drinkwater plaats.Op de schoon- en vuilwaterriolering in deBoldershoekweg kunnen slechts kleine de-bieten worden geloosd.Daarom is opslagca-paciteit op eigen terrein noodzakelijk. On-derin het bluspompengebouw is een ont-vangput gemaakt, waarin het schoonwater-CEMENT1997/1221700.steenmastiekasfaltbeton 40mmopen asfaltbeton 40mmsteenslagasfaltbeton 60mm1~2~~~=~~~~~~~~~~~:?:~==~=~~- asfaltgranulaat 2S0mm- ophoogzand 1000mmI-~~~~~~~~~~~~~_~_~__~__--:-draineerzand SOOmm- ------- -_.-r-~~~~~~~~~~--t~--t~HDPE-folie 2mmzand-bentoniet SOOmm19000.tand boven controle drainage systeem'--'-~~~HDPE 111110 h.o.h. 15 m'ins eetie ut inw. IllS90 ,--,-~~_onder controle drainage systeemPVC-drain 111100 h.o.h. 5 m'PVC-buis 1112S0" nog in productie? Bodemafdichting slakkenopslagdepot van met HCH verontreinigde grondtheoretisch invloedsgebied AKZO boringen? Situatie met AKZO-boringen, invloeds-gebieden en depot met verontreinigde grondf'77777)Will"" ""1::::>1-5 Vlow Vl'3 I-BORING:>:I- ::> Vlw"" :::> I-e>: :::; 0u- a"" N90 - 91? ?98 - 99 ? ? ?100 - 101? ? ?132 - 133? ?146 - 147? ?Constructieve ontwerp- enuitvoeringsaspectenZoutwinningskoepels (zie ook afzonderlijkkader)De locatie van de afvalverbrandingsinstalla-tie wordt gekenmerkt door de aanwezigheidvan met water gevulde holle ruimten tergrootte van circa 150000 m3 pertwee borin-gen,die de zoutwinning op circa 400 m diep-te heeft achtergelaten (fig. 6 en 7). In hetverleden hebben ondergrondse instortingenvan deze ruimten incidenteel tot plotselingemaaivelddalingen geleid.riool loost. Het hemelwater dat opde dakenvan alle gebouwen valt (oppervlakte 1,8 ha)wordt hieruit in de blusvijver gepompt. Viaeen afgestelde debietregelaar stroomt hetovertollige water uit de blusvijver naar hetgemeentelijke schoonwaterriool.Voor de opslag van vuil water (hemelwaterop 2,8 ha verharding) is een ruime vuHwater-kelder onder maaiveld tegen blusvijver enbluspornpengebouw gebouwd. Dit waterwordt via een vuilwaterpomp met een be-perkt debiet geloosd op het gemeentelijkevuilwaterriool.Als kunstobjecten zijn in de blusvijver eenaantal fonteinen opgenomen. Het spuitregi-me wordt bepaald door passage van voet-gangers langs de vijvers, de aanwezigheidvan vrachtwagens op de weegbrug en eentijdschakeling op het hele uur.Hetbluspompengebouw en de blusvijver zijnuitgevoerd in ter plaatse gestort beton datinhet zicht blijft. De architect heeft daarbij hetbluspompengebouw gedeeltelijk aan hetzicht onttrokken door de zuidwand van hetbassin scheef te laten oplopen.CEMENT1997j12 29? utiliteitsbouw ? constructief ontwerp?I II .., totaal inwerkingsgebied JO I1 , I II ~ drukgebied --; :I I I I~trekgebied ---l boring boring --- trekgebied ----,I I A B I II I I I I : 1 maaive(dkW~~~ir lso'~OO B~ 4~~ / / / /'x" f x', \ I /, , /tertiair " I ' .., I / /, - j /I1~ Conusweerstand lp) in MN/m'=Mpa ~ +--Wrijvingsgetal (wip) x 100%~a: 5 10 15 20 25 10 8 6 4 2