TUNNELBOUW25 JAAR METROBOUW INROTTERDAMBinnenko~ zal met de ingebruikneming vanhet traject Coolhaven - Marconiplein, alswestelijk eindpunt van de oost-west lijn, demetrobouw in Rotterdam voorlopig wordenbeeindigd. De stad is dan 40 km metrolijn en 38stations rijk, verdeeld over een noord-zuid lijnvan 21,8 km en een oost-westlijn van 18,2 km.menten leidde. De waterdichtheid vande tunnelelementen die zonder stalenotnhulling werden uitgevoerd, hield indat de kwaliteit van het beton hoogtnOest zijn en scheurvorming zoveelmogelijkvoorkotnen moestworden. Detunnelelementen werden in moten meteenlengtevan 15 mgebetonneerd.Aan-vankelijkwerdende moteninz'ngeheelgestort (fOto3)inlangdurige storten.N a-derhand zou bij de bouwvan de tunnelonder de Oude Maas worden overge-gaan tot het storten van de vloer als eer-ste fase, waarna in de tweede fase wan-denendakvolgden.Vooreengoedever-dichting van het beton werden zgn. tor-pedotrillers gebruikt die in de bekistingwerden neergelaten en door het trillenen het lichte gewicht, in de betonspecienaar boven dreven, waarmee een uitste~kende verdichting werd bereikt. _In.de verbinding van de moten werdende dilatatievoegen waterdicht gemaaktmet een strook rubber voorzien van ge-vulcaniseerde strippen.Het koppelen van de tunnelelementenop de afzinkplaatswas vroeger een lang-durigenvoor de betrokkenengevaarlijkkarwei omdat dit geheel onder wateronder druk moest worden uitgevoerd.Voor het sneller kunnen koppelen vandetunnelstukken, is door Gemeente-werken Rotterdam in sa~enwerkingmet Vredestein een rubber afdichtings-1 Hoofdlijnen metronet: boven denoord-zuid lijn, onder de oost-west lijn .Voor het traject onder de Nieuwe Maasdat hierop aansloot, werd het bouwdokBrienenoord gegraven waarin de tun-nelelementen werden geprefabriceerd.Om dit bouwdok voldoende droog tekrijgen, werd rondom een blikkenscherm aangebrachtdat tot in de water-ondoorlatende laag stak. De 0,8 mmdikke stalen platen waren op een framegeklemd dat met spuitlansen in de bo-dem werd gedreven. Frame en spuitlan-sen werden omhoog gebracht als deplaatop dieptewas. Overigens wordtditsysteem nog altijd gebruikt om veront-reinigde grond af te zonderen van deomgeving, waarbij momenteel nylon-doek als scherm wordt toegepast.Het bouwdok kon twee tunneleletnen-ten tegelijk bevatten. In totaal waren er12 nodig, wat tot zes series van twee ele-Het begin .In 1959 viel het besluit tot de bouw vaneen metro in Rotterdam. Op 14 novem-ber 1960 startte de bouw officieel methet slaan van de eerste damwandplankvoor het bouwdok Weena.Het eerste traject dat in 1968 in gebruikwerd genomen, was bijna 6 km lang enliep vanafhet Centraal Station over 2,1km ondergronds, 1,05 km onder de ri-vieren bijna 2,7 kmbovengronds op een I-------------~--_iviaduct.Hiermee is de Rotterdamse metrobouwin- hoofdlijnen gekarakteriseerd in on-dergronds en bovengronds bouwen. In '-'-__-.,- -----'de loop van de tijd is er niet alleen eenrespectabel metronet aangelegd, er zijnook tal van ontwikkelingen geweest dievaak grote invloed hebben gehad opontwerp en bouwwijze, zowel bij detunnels als bij de viaducten. Als derdeuitvoeringswijze onderscheiden we deonderheide baan als alternatief van deaanleg op een aarden baan.TunnelbouwVoor het eerste ondergrondse gedeeltedat dwars door het stadscentrum voer-de, waren twee tijdelijke bouwputtenbeschikbaar:Blaaken Weena. De daarinvervaardigde tunnel- en stationstukkenwaren gemiddeld 60 m lang en werdenvia het tot kanaal omgevormde trac?naar hun afzinkplaats gebracht (fOto 2).Eenmaal op de bestemming volgde hetafzinken op de tevoren ingeheide fun-deringspalen.Ter gelegenh?eid van deze bijzon-dere gebeurtenis wordt op 24aprilinDeDoeleneensymposi:-um gehouden met als motto 'Een kwarteeuw metro in Rotterdam'. Uitgebreideinformatie hierover treft u aan in de ru-briek Berichten uit de betonwereld. Indit artikel zullen we de ontwikkelingendie zich in de metrobouw gedurende 25jaar hebben voorgedaan, in grote lijnenvolgen.24 Cement 1986 nr. 45 Paal met nastelbare kop; deverbinding tussen paal en paalkopis een nylon manchet die metinjectiespede wordt gevuldOok 'inden droge' zijn tunnelgedeelten 1--------------...,...,gebouwd. Meestal gebeurde dat in een ki h fl Ib d d 4 Wer ng van et Gina pro te vooropen ?ouwput tussen twee amwan - de afdichting tussenschermen. Somswarenmaatregelenno- tunnelelementendig om te voorkomen dat de bouwput-bodem zou openbarsten.Enkele bijzondere constructies hebbenzich voorgedaan. In de eerste plaats deVoor de oost-west lijn van de metro isslechts ??n bouwdOk nodig geweestdatvlak achterstation Coolhaven was gele-gen.Hier zijn na de openingvan het sta-tion in 1982 zeven tunnelelementen ge-bouwd voor het trac? Schiedamseweg.De bebouwing terplaatsemaaktdeel uitvan Delfshaven, een van de historischestukjes Rotterdam. CJekozen is voor denatte bouwwijze ter beperking van dehinder voordescheepsvaart in de Cool-haven en omdat vlak langs de huizenmoest worden gebouwd, zonder dat defunderingen beschadigd mochten wor-den.aangezien het aanwezige zatidpakketvoldoende draagkrachtig Was om er de 1-------------'-------1tunnel op te laten rusten.2 Metrotunnel eerste fase inuitvoering, gedeelte vanafCentraal Station naar Coolsingel enverder richting Nieuwe MaasEind 1964 werd de laatste moot gestortvoor het 12e tunnelstuk in het bouwdokBrienenoord. Maar 15jaar daarna werdhet bouwdok opnieuw klaargemaakt,nu voor het bouwen van 6 tunnelstuk-ken van 90 m lengte om de Oude Maaste kruisen. Dit werk was onderdeel vande doortrekking van de noord-zuid lijnnaar Spijkenisse. Deze tunnel behoefdeniet op palen te worden gefundeerd,profiel ontworpen, het zgn. (Jina-pro-fiel, dat sindsdien bij .alle afzinktunnelsoveral terwereldwordt toegepast (fig. 4).De tunnelelementen werden gefun-deerd op een paalfundering. 'tevorenwerden de palen geheid, die warenvoorzien van een nastelbare kop. Welexact op hoogte lagen twee op palenge-fundeerde jukken die het tunnelele-ment op de uiteinden droegen. Was hetelement eenmaal daarop neergelaten,dan volgde het nastellen van de palen.Dit gebeurde door het oppersen van delosse kop door middelvangrouttotdeze ,...------------------1.---------------1de onderkantvan de tunnelvloer raakte.Een aluminium buis in het hart van depa:J. brachtde kop verticaalomhoog (fig.5).Cement 1986 nr. 4 25BRUGGENBOUWInhangen viaductliggerdan ook zonder meer de moeite waard.De globale attendering in dit .artikelwordt besloten met een literatuur-op-gave van artikelen die over de metro-bouwinRotterdam totnu toe in Cementzijn verschenen.P.L.SpitsLiteratuur- Metroviaduct Rotterdam-Zuid,irAJ.Chr.Dekker, Cement 1966 nr. 9, nr10 en nr. 12 .- Metro Rotterdam (rubriek Beton inbeeld) Cement 1968 nr. 2.- MetroviaductZuidverlengd, ingJ.vanDijke, Cement 1970 nr. 6- Metro naar Hoogvliet, ir.A.B.M. vander Plas, Cement 1972 nr. 11- Ondertunneling woonhuizen bijbouw Rotterdamse metro,ir.Th.J.F.Smeele, irS.B. de Vries,ir.E.Horvat, ing.AJ.Bruijnj?, Cement1976 nr. 10- Speciaal nummer over de metrobouwin Rotterdam, Cement 1977 nr. 10steunpuntsafstand te verkleinen tot 40m, behoefden de ter plaatse gestortekolomplaten niet langer te wordenvoorgespannen. Daardoor kon metnor~maal gewapend beton worden volstaan,wattijdwinstopleverdeinde uitvoering.De rails zijn direct op de zgn. railop~stortingenhevestigd. Voordelen hiervanzijn dat de constructie lichter en goed-koper wordt dan bij eenballastbed, ter-wijl het o1lderhoud wordt.beperkt enhet rijcomfort hoger is.Tot slotHet bouwenvan de metrolijnenin Rot-terdam heeft geleid tot een grootaantalontwikkelingen op zowel bouwkundig,constructief als vervoerstechnisch ge-bied, metnamebij de tunnels,viaductenen de onderheide baan.Daarnaastvalt te denken aande ontwik-kelde ommantelingvan heistellingenom het lawaaiin gebieden met hoge be-bouwingsgraad terug te brengen totaanvaardbare niveaus.Ontwikkelingen zijn er ook op het ge-bied van de metrostationbouw, devormgevingvanstations, viaductenenz. I---------~~-~-----lHet organiserenvaneen symposium 7 Doorsnede over een drie-baIksmet25jaarmetrobouwals onderwerp is viaductOnderheide baanDie gedeelten van het metronet waar-voor geen tunnel ofviaduct nodig was,zijn gedeeltelijk aangelegd op een on-derheide baan. Bijvoorbeeld is dat ge-,beurd bij de doortrekking van het sta-tion Capelsebrug naar Ommoord. Opdeze onderheidebaan konde rails directen grotendeels voegloos worden beves-tigd. De standaardoplossing bestaat uit 6onderheide poeren ofdwarsliggers m?tdaartussen gedeeltelijk geprefabriceer- I--'-~~--~-~~--~-----;de platen. Op de pr