WONINGBOUW UITVOERINGSTECHNIEK100 M HOGE WOONTORENET TUNNELBEKISTINGEBOUWDMGPENSIOENFONDSEN BOUWEN WOONTOREN AAN HET WEENAir.F.H.Knops, Boele & Van Eesteren, Den HaagHoogbouw stelt specifieke eisen aan de uitvoeringsorganisatie en -techniek. Vooral debouwsnelheld Is bepalend. Hoe bouwt men een hoge woontoren? In de Nederlandsewoningbouw is het systeem van tunnelbeklsting een beproefd systeem in de laagbouw, metbelangrijke voordelen op het gebied van bouwsnelheid en logistiek. Ook voor hoogbouw blijkthet succesvol, getulge de bouw van de -woontoren aan het Weena, met ruim 100 m voorlopighet hoogste woongebouw van Nederland.De pensioenfondsen SBF Bouw enUnilever zijn opdracht-gevers voor debouw van een woontoren aan hetWeena, waarin 124 woningen zijnsamengebracht. De woontoren bestaatuit 35 verdiepingen met een oppervlakvan elk circa 400 m2en eenverdiepingshoogte van 2,70 m (fig.1 en2).Op de begane grond bevinden zich detechnische ruimten ten behoeve vanPIT, GEB, stadsverwarming, hydro-foorinstallaties en vuilcontainers. Te-vens bevinden zich aan weerszijden vande entreehal fietsenbergingen. De 1 een 2e verdieping worden geheelingenomen door de bergingen van dewoningen. De woonlagen 3 t.m. 33 tel-len elk vier woningen, een centrale halmet liften en twee noodtrappenhuizen.Op de 34e en 35e verdieping zijn tweepenthouses geprojecteerd met een dak-terras. Op de dakopbouw bevindt zichde gevelreinigingsinstallatie, een grotekraan met een hangbak waarmee het ge-hele geveloppervlak kan worden bestre-ken.Het gebouw is gefundeerd op een op hetmaaiveld gelegen fundatieplaat met eendikte van 1,60 m, ondersteund door 136voorgeboorde prefab betonpalen. Hetopgaande werk bestaat uit een in hetwerk gestort betonskelet van woning-scheidende wanden en vloeren. De ge-velwanden zijn voor een deel in hetwerk gestort en voor een deel samenge-steld uit geprefabriceerde betonele-Cement 1990 nr. 4 79WONINGBOUW UITVOERINGSTECHNIEK2 Plattegrond standaardverdiepingDe gevel wordt afgewerkt met Panel-craft panelen, in verschillende kleuren.De panelen worden bevestigd op houtenregels, waartussen isolatiemateriaal isaangebracht. De structuur van de plat-tegrond is zodanig, dat geen aanvullen-de stabiliteitsvoorzieningen nodig zijn.De combinatie IBC, Best en Boele & vanEesteren, Den Haag, kreeg de opdrachtvoor de bouw, na voorselectie uit eenaantal aannemerscombinaties, waarbijaanpak, bouwmethodiek, bouwtijd eninbreng in het bouwteam de belangrijk-ste selectiecriteria waren.BouwsysteemUitgaande van het gekozen ontwerp ende daaruit volgende opzet van de con-structie kwamen drie bouwsystemenvoor dit project in aanmerking:PrefabbetonDe verbindingen tussen de afzonderlij-ke prefab elementen geven vanwege deslankheid van het gebouw en de daar-mee samenhangende stabiliteit nogalwat constructieve problemen. De eisenten aanzien van de geluidisolatie tussende woningen dicteren de minimalewanddikte; gelet op de maximaal te hij-sen massa van de elementen leidt dit totbeperking van de elementgrootte. Ditversterkt het probleem van de construc-tieve verbindingen.GlijbekistingEen snel bouwsysteem voor een hogebetonconstructie met continue hori-zontale doorsnede is het systeem metglijbekisting. Het later aanbrengen vande vloeren zal in dit geval, gezien de be-werkelijkheid ervan, het in tijd bereiktevoordeel geheel teniet doen. Een andernadeel van dit systeem is de maatvoeringvan de vrije wandeinden, alsmede de ve-le sparingen die moeten worden meege-nomen voor raam- en deuropeningen.Tenslotte ontstaan er stabiliteitspro-blemen door het ontbreken van de vloe-ren tijdens de opbouw.TunnelkistHet systeem met tunnelbekisting biedtintegrale uitvoering van wanden envloeren. De technische cyclustijd van ditbouwsysteem wordt bepaald door debenodigde tijd voor de montage van detunnel en de verharding van het beton.De verharding wordt versneld door ver-warming in de tunnel. In de regel be-draagt deze cyclustijd een etmaal.TunnelbekistingGelet op de open structuur van het ge-bouw kreeg het tunnelsysteem verre-weg de voorkeur boven de andere ge-noemde systemen. De enige aanpassingvan de constructie betrof het vervangenvan de betonnen achterwand van de lift--schacht door metselwerk. Hettunnelsysteem is door en door be-proefd in de woningbouw. Bijzonder indit geval was echter dat, in tegenstellingtot de gangbare horizontale routing inde bouw van eengezinswoningen, derouting hier verticaal was.CyclustijdDe uiteindelijk praktisch haalbare cy-clustijd wordt voornamelijk bepaalddoor de gehele logistiek van het bouw-proces. Vooral de beschikbare bouw-plaats (circa 20 x 20 m2) stelde beperkin-gen aan de hoeveelheid in te zetten ar-beidskrachten en transportmiddelen.Door middel van verlenging van de pro-duktietijd tot circa 12 uur per dag - doorglijdende arbeidstijden - kon een opti-80 Cement 1990 nr. 4male cyclustijd van twee dagen per ver-dieping worden gerealiseerd. Het pro-duktieproces per bouwlaag kon name-lijk in rwee nagenoeg gelijke delen wor-den verdeeld, met elk een produktietijd(montage tunnels, wapenen en storten)van een dag (fig. 3). Hierdoor kon de be-kistingsinzet beperkt blijven tot circa65% van het te bekisten oppervlak perverdieping.Voor de onderste bouwlagen bedroeg decyclustijd drie dagen per bouwlaag, inverband met het hoge wapeningsper-centage.BetonsamenstellingDe gestelde eisen aan de betonspeciewaren:- sterkteklasseB 35 voorlaag 1 t.m. 11 enB 25 voor de lagen 12 en hoger;- het verschil tussen buitentempera-tuur en specietemperatuur mochtmaximaal 25?C bedragen;- bij het ontkisten moest de vereistedruksterkte zijn bereikt, ondanks dekorte verhardingstijd van 's avondsomstreeks 21.00 uur tot 's morgens07.00 uur, dus ten minste 14 N/mm2na 10 uur verharden.De vereiste ontkistmgssterkte wordt ge-controleerd met de rijpheidsmethode.Deze methode is gebaseerd op het gege-ven dat er een rechtstreeks verband be-staat tussen de warmteontwikkeling inde betonspecie en de sterkteontwikke-ling. Het produkt van verhardingstij denbetontemperatuur wordt rijpheid ge-noemd. De betontemperatuur wordtcontinu op verschillende plaatsen ge-meten en geregistreerd in een rijpheids-computer, die daarmee de rijpheid uit-rekent. Door koppeling van de verwar-mingsapparatuur aan de rijpheidscom-puter kan het stookproces in de tunnelszodanig worden gestuurd, dat aan devereiste sterkteontwikkeling wordt vol-daan.Met inachtneming van bovenstaandeuitgangspunten is gekozen voor de vol-gende betonsamenstellingen:- bij een temperatuur van minimaal15?C om 07.00 uur:320 kg hoogovencement klasse A;superplastificeerder;stooktemperatuur 50?C;- bij een temperatuur van minimaal10?C om 07.00 uur:300 kg hoogovencement klasse A;50 kg portlandcement klasse C;superplastificeerder; stooktemperatuur48?C; - bij een temperatuur vanminimaal 5?C om 07.00 uur:300 kg hoogovencement klasse A;100 kg portlandcement klasse C;superplastificeerder;stooktemperatuur 45?C.Voor de versnelde verharding zijn con-vectie-gaskachels in de tunnels ge-plaatst. Het verhardingsproces/stook-proces werd bestuurd door de rijpheids-computer.Het temperatuurregiem is afhankelijkgesteld van de buitentemperatuur, demaximaal toegestane afkoeling van 3?Cper uur en de benodigde stooktijd om derijpheid te halen.Voorbeeld300 kg hoogovencement klasse A;50 kg portlandcement klasse C; C-waarde 1,6;(de C-waarde is een wegingsfactor voorde gevoeligheid van het cement voortemperatuurinvloeden); vereiste rijpheid1050?Ch (fig. 4).Cement 1990 nr. 4 81WONINGBOUW UITVOERINGSTECHNIEKTabel 1 geefteenoverzichtvandegeme-ten waarden.TenslotteVoor dit unieke hoge tunnelproject isreeds in een vroeg stadium overleg ge-voerd met de veiligheidsinstanties en iseen ARBO-projectplan gemaakt. Eenvan de belangrijkste veiligheidscriteriain verband met de omgeving was, dat alhet bouwmaterieel minimaal 5 m bin-nen de terreingrens moest blijven en erniets naar beneden mocht vallen.Om uiteindelijk de totale beoogdebouwtijd te kunnen realiseren, zijn alleafbouwactiviteiten voor wat betreft decyclusrijd per verdieping op de beton-bouw afgestemd en zijn de intervaltij-den van opeenvolgende bewerkingengeminimaliseerd.Door het samenspel van snelle bouw-systemen en een goede logistieke aan-pak is de bouwcombinatie in staat in eenjaar tijd de hoogste woontoren van Ne-derland te bouwen; 100 m hoog, 35bouwlagen en 124 woningen op eengrondoppervlak van 400 m2.BetrokkenenOpdrachtgevers: Stichting Bedrijfspen-sioenfonds voor de Bouwnijverheid enStichting Unilever Pensioenfonds Pro-gress.Architect: Bureau Hoogstad - Van Til-burg, Rotterdam.Constructeur: Aronsohn raadgevendeingenieurs, Rotterdam. Aannemer:Boele & Van Eesteren, DenHaag en IBC Bouwgroep NederlandBVCement 1990 nr. 4 83