Vijftig jarenAsbest-Cement*Fabricage, EigenschappenProducten eh Toepassingendoor ing. G. J. HamerDEFINITIE: Asbest-cement is een kunst-steen, gemaakt van een mengsel van hetbindmiddel portlandcement, ge?igendeasbestvezels, water en evtl. nog toevoeg-stoffen.AsbestDit oorspronkelijke Griekse woord betekentonvergankelijk, onbrandbaar. Vaak komthet nog voor, dat men asbest door zijn vezel-achtige structuur als een plantaardige stof be-schouwt. Dit is onjuist, want het is een mine-raal, dat in de vorm van aderen of nestenin het moedergesteente voorkomt (zie foto 1).Doordat het gloeiende asbest in vloeibarevorm in de rotsspleten omhoog werd gedrevenen daarna plotseling afkoelde, ontbrak de mo-gelijkheid om een harde en dichte vorm te ver-krijgen. Asbest ?s dus een vulkanisch gesteente.Men onderscheidt bij deze natuursteen hoorn-blende-asbest en serpentijnasbest; het laatsteis het beste en komt vooral uit Canada; hetwordt verder gevonden in Zuid-Afrika, Siberi?,enz. De kleur der vezels is wit, geelgrijs ensoms roodachtig.Serpentijnasbest bestaat uit 43% magnesium-oxyde, 43% kiezelzuuranhydride en 13% kristal-water; het bevat dus geen kalk, wat voor defabricage van asbest-cement van belang is.De lengte der asbestvezels in het gesteente isverschillend. De lange vezels worden gebruiktvoor het weven van vuurvaste stoffen; alleende korte vezels (g??n mikro-asbest) kunnendienen voor 'het maken van asbest-cement.Asbest is bestand tegen hoge temperaturen;zijn smeltpunt ligt bij 1 550 ?C. Zijn warmte-geleidingsco?fficient is laag, nl. 0,17. Hetsoortelijk gewicht van asbest ligt tussen 2,1 en2,8. Asbest is verder goed bestand tegenweersinvloeden, corrosie, zuren en logen.CementHet is overbodig hier nader in te gaan, wacement is. Verscheidene artikelen in dit bladwerden hieraan reeds gewijd. Voor de fabri-cage van asbest-cement wordt doorgaans nor-maal portlandcement gebruikt.ASBEST-CEMENTDe uitvinder van de asbest-cementplaten-machine is Ludwig Hatschek te V?ck-labruck (Oostenr.), die hierop in 1900 op30 Maart octrooi heeft aangevraagd, wathem op 15 Juni 1901 (Oost. Octr. No 5970)is verleend. Het is dus thans 50 jaar ge-leden, dat dit plaats heeft gevonden. Zijnvinding heeft een geweldige vlucht geno-men, want over de hele wereld zijn asbest-cementfabrieken verrezen, die thans nognauwelijks aan de vraag kunnen voldoen.Hatschek wilde de vezels van het asbestals wapening van het beton gebruiken,zodat het wapeningsstaal verviel en ergeen kans bestond dat dit ging roesten.Hij verkreeg een sterk en licht bouw-materiaal, dat ook goede thermische eigen-schappen bezit. De warmtegeleidings-co?fficient bedraagt 0,174 kcal/h.m. ?Cbij 21 ?C en een soortelijk gewicht van1,75.*) Litteratuur:Schaap-G rin-Kneppers-Smits, Bouwmate-rialen en hun toepassingen, dl 3;Bonnema-Vegter, Kennis der BouwstoffenIII, Kunststeen, deel II, 1946;Si edl er, Baustofflehre, 1951;Sc harroo, Bouwmaterialen, 1945;H a m e r e.a., Bouwmaterialen-Zakboekje, 1949;Vers c hui iO els m a, Catalogus voor de bouw-wereld, 1951.foto 2. ruw asbest uit de groeveDoor de beide hoofdbestanddelen is as-best-cement vuurvast en roestvrij. Ook ishet bestand tegen electrolytische en elec-trochemische invloeden. Asbest-cementwordt op velerlei gebied toegepast.De eigenschappen van asbest-cement zijnniet gelijk aan die van andere cement-producten, want behalve asbest bevindener zich g??n toeslagstoffen (zoals zanden grind) in. Hierdoor heeft het ook geenpori?n. Door de grote overvloed vanwater tijdens de fabricage verkrijgt asbest-cement andere chemische en fysischeeigenschappen dan cementbeton. Het wa-penen van asbest-cement met staal ofgaas in het hart van de plaat heeft door-gaans weinig zin, omdat het op de plaat-sterkte weinig invloed heeft. Bovendienliggen de uitzettingsco?fficienten van as-best-cement en staal verder uit elkaardan die van beton en staal. Op plaatsen,waar temperatuurswiselingen kunnen op-treden, kan dit minder gunstige gevolgenhebben.Sommige gemeenten eisen, dat gewapen-de platen worden gebruikt op plaatsenwaar brandgevaar bestaat, zodat eventl.scheuren die bij blussen kunnen ontstaan,geen oorzaak geven, dat door het uit-vallen van stukken, trekgaten het blussenzouden tegenwerken.Werd tot voor kort uitsluitend asbest encement gebruikt, door onderzoekingen iskomen vast te staan, dat voor sommigedoeleinden andere samenstellingen doel-matiger zijn. Zo worden tegenwoordigmet goed resultaat gemineraliseerde plant-aardige vezels aan het mengsel van asbesten cement toegevoegd, waardoor de plaat(cementboard) taaier wordt en gemakke-lijker is te buigen.Wenst men echter een plaat, die on-brandbaar is en een grote vuurbestendig-heid bezit (voor trappenhuizen, garages,scholen, ziekenhuizen, enz.), dan wordtals bijmengsel diatomee?naarde toege-voegd. Een dergl. plaat heeft een warm-tegeleidingsco?fficient van 0,141 kcal perh.m. ?C bij 23 ?C en een s.g. van 1,06,terwijl de schijnbare poreusheid 56,3%bedraagt (dus geen condensatie). De iso-latie tegen luchtgeluid ervan bedraagt26 dB bij 200 tot 1 500 Hz.TOEPASSINGENAsbest-cement vindt behalve in de bouw-wereld toepassing voor pekelbakken (sla-gerijen) en foto-ontwikkeltanks, voor plan-ten- en bloembakken, enz. In het bouw-bedrijf ziet men ieder jaar weer nieuwemogelijkheden erbij komen: voor venti-latie en air-conditionering, voor drink-waterzuivering, voor koeling van water,enz.FABRICAGEHet asbest wordt niet geheel vervezeldge?mporteerd. Daarom worden de vezelsin de asbest-cementfabriek ontsloten, zgn.vervezeld, in een kollergang of slinger-molen. Het fabricageproces is schematischweergegeven in tek. 2 (z.o.z.).De vier bestanddelen: cement, asbest,water en kleurstoffen (de laatste alleenvoor gekleurde platen) worden in dejuiste verhoudingen tezamen in een spe-ciale menger gebracht. Deze werd vroe-ger gebruikt bij de fabricage van het be-roemde Oud-Hollands papier en wordtdaarom over de hele wereld ,,hollander"genoemd. Na voldoende uitmaling hierinwordt de breiachtige massa in een roer-kuip opgeslagen. Hier wordt hel mengsel103Cement 3 (1951) Nr 5-6verder met water verdund, nog eens goeddooreengemengd en voortdurend in be-weging gehouden. Een groot gedeeltevan het benodigde water wordt na zuive-ring opnieuw gebruikt. De hoeveelheidte verwerken asbest is zeer afhankelijkvan de soort en van de toepassing.Vanuit de roerkuip gaat het mengsel naarde zeefcylinderbakken. Hierin draaienronde zeven van kopergaas (vandaar detypische structuur op de ene zijde vaneen enkelgeperste plaat). Onder hetdraaien van de zeef neemt deze een wei-nig van het mengsel uit de bak op, terwijleen deel van het aanmaakwater door degaatjes van de zeef wegloopt, zodat eeniets dikkere op de zeef achterblijft. Doorde asbestvezels in de brij wordt echterhet wegspoelen van het cement verhin-derd.Over de genoemde zeef loopt eenvilten band zonder eind (foto 3), die hetlaagje van het mengsel ter dikte van ca0,2 tot 0,3 mm van de zeef afneemt.Op de zeef komt een nieuw laagje vanhet mengsel, zodat er een continu procesontstaat.Werken meer zeven in serie, dan komener evenveel laagjes van genoemde dikteop elkaar. Hierna passeert het vilt eenvacuumpomp, die het overtollige waterafzuigt. Het vilt geeft daarna de asbest-cementmortellaag af aan een zgn. vorm-wals, die de laagjes op elkaar drukt entevens de asbestvezels in ??n richtingstrekt, waardoor de plaat haar sterkteverkrijgt. Men gaat hiermede net zolangdoor, totdat de gewenste dikte is ver-kregen.De natte asbest-cementplaat wordt op dewals vervolgens doorgesneden (foto 4) enkomt dan op een transportband, die haarnaar de afsnijmachine voert. Hier wordtze op de verlangde afmetingen tot platengesneden, die op een platform wordenopgestapeld. Het platform wordt dan naarde droogplaats gebracht, waar de nogverse platen een viertal weken rustig kun-nen verharden. Tenslotte worden ze naarde opslagplaats gebracht, waar ze na 6tot 8 weken voldoende zijn verhard, omte kunnen worden verwerkt.De natte plaat dient verder als grondstofvoor de fabricage van golfplaten, buizen,enz. Golfplaten worden verkregen doorde verse plaat over een gegolfde staal-plaat te leggen, of door haar door eenspeciale golfmachine te voeren.Wil men buizen maken, dan wordt denog verse plaat in stroken gesneden, omeen kern gebogen en gelast.tek. 2. schema van het fabricageprocesvan asbest-cementplatenEIGENSCHAPPENZoals uit het voorstaande kan wordenafgeleid, is asbest-cement voor ons voch-tige land een bijzonder geschikt materiaal,omdat het volkomen bestand is tegenweersinvloeden (ook regen en vorst). Hetverdraagt grote temperatuursschommelin-gen, is elastisch en sterk door de asbest-vezels. Asbest-cement is brandvrij, zodathet goede weerstand biedt aan hoge tem-peraturen. Het is ook volkomen water-dicht en bestand tegen vele chemischeinvloeden, als cement deze verdraagt.Grondleidingen van asbest-cement wor-den vaak in- en uitwendig geasfalteerd,om bestand te zijn tegen veenzuren enfaecali?n.PRODUCTEN EN TOEPASSINGENDe normale kleur van asbest-cement is lichtgrijs; andere kleuren zijn: groen, roestbruin,rood en blauw.Voor de eisen betreffende uiterlijk, waterop-neming, waterdichtheid, vuurbestendigheld,breeksterkten voor platen en leien wordt hierverwezen naar normblad N 473 en voor de af-metingen ervan, incl. die van nokken naarN474.Voor pijpen, buizen en kokers zie N 475 envoor de hulpstukken hiervoor N 476.De keuringsproeven van platen, leien, pijpen,buizen en kokers staan vermeld in N 477.Asbest-cementplaten kunnen goed worden ge-verfd met verven op synthetische basis; zijzijn daarna met gewone lakverf af te schilde-ren, als de aesthetische eisen een bepaaldekleur verlangen.VLAKKE PLATEN. Deze zijn enkel- ofdubbelgeperst; beide hebben dezelfde dik-ten, nl.: 4, 5, 6, 8, 10 mm en dikker. Dub-belgeperste platen zijn aan beide zijdenglad en de eerste aan ??n zijde.Asbest-cementplaten worden in hoofdzaakgebruikt voor panelen, scheidingswandenen plafondplaten (speciaal waar brand-gevaar ernstige gevolgen kan hebben) enals bekledingsplaat bij vochtige muren.In het laatste geval is enige ruimte tussenmur en plaat, en ventilatie hiervan, ge-wenst. Verder worden zij gebruikt voortafelbladen, onderlegplaten, buitenwan-den, enz.De bevesigiging geschiedt met hout-schroeven op een houten regelwerk ofop de muur zelf, waarin dan eerst gatenvoor de plugs moeten worden geboord.Dikke platen worden gebruikt voor brand-vrije bekleding van kasten, cabines, labo-ratoriumtafels, enz.Transport en opslag. Bij het afladen van eenwagen dienen de platen vlak afgetrokken enbij verder transport op de kant gedragen teworden. Twee platen met de gladde kantentegen elkaar kunnen door 2 personen wordengedragen. Men dient voorzichtig te zijn metde hoeken.De platen worden binnenshuis vlak liggendopgeslagen; zij mogen dus niet op de kantblijven staan.foto 3. overzicht van deasbest-cementplatenmachine(foto; Eternit)104Bewerking. Dunne platen (6 mm) kunnen hetbeste In stukken worden gesneden, door zemet een scherp gepunt voorwerp (b.v. eenoude vijl) aan de voor- en achterzijde In tekerven. Daarna kan de plaat langs de scherperand van een tafel worden gebroken. De breuk-zijde is met een vijl of rasp glad te maken.Dikke platen (8 mm) kunnen het beste wor-den gezaagd met een gewone, liefst oude,fljngetande handzaag, of met een cirkelzaag,waarbij als zaag een carborundumst?en wordtgebruikt. Alle platen kan men met een ge-wone staalboor van gaten voorzien.Gaten voor schroeven dienen altijd 1?x deschroefdikte te hebben en tenminste 2 cm vande plaatrand af te komen.Bevestiging Kleine platen op tafelbladen e.d.zijn met gewone houtlijm te bevestigen. Platenvoor binnenwanden kunnen met plasticlijm ophet houten raamwerk worden bevestigd, mitsgeen brandbeschermende eisen zijn gesteld.Grote platen worden altijd geschroefd ofgeklemd.Blijven de schroeven in het zicht, dan gebruiktmen gegalvaniseerde houtschroeven met half-ronde kop (schroeflengte 25 mm, schroefdikte4 mm), waaronder een aluminium plaatje van13 mm komt, waardoor de kop een groterdraagvlak krijgt.Moeten de schroeven worden weggewerkt, dangebruikt men koperen schroeven met verzonkenkop, waarbij stopverf zonder olie de voorkeurverdient.De schroefafstand is afhankelijk van de plaat-dikte:plaatdikte max. afstandz. deklijstmax. afstandbij deklijstin mm in cm in cm4 35 505 40 606 50 808 60 10010 60 120Afwerking. Blijven de platen in zicht, dan kanmen ze opschuren en in de was zetten. Doorze met vet zeepsop af te wassen, krijgen deplaten een mooie glans. Bij plafondplaten laatmen vaak de ruwe kant in zicht, hetgeen eenaardig effect geeft.GEGOLFDE PLATEN. Deze dienen voordakbedekking (foto 5) en wandbekleding;zij vragen g??n onderhoud. Het aantalgolven is 6 , 7? of 8 per plaat. Er zijn ookplaten met vlakke gedeelten tussen degolven (foto 6) en platen waarvan de enehelft gegolfd en de andere helft vlak is.De normale golfplaat waarborgt een uit-stekende waterafvoer. Door de golven zijnde platen zeer licht (ca 15 kg/m2bij eenplaatdikte van 6 mm) en toch sterk. Deafmetingen zijn genormaliseerd. Het dek-kingsverlies is gering en bedraagt gemid-deld 12?%. Vorsten voor afdekking vangevels en nokken (vorstlengte = plaat-breedte) en aansluitingen bij dakramenworden gemaakt evenals dakramen endoorvoerplaten voor lekvrije aansluitingvan kanalen en schoorstenen. Voor top-gevels worden windveren Yan asbest-ce-ment gebruikt.De dakhelling dient ten minste 20 ? tebedragen. De overlap is bij steile dakenkleiner te nemen dan bij flauw hellendedaken; zij bedraagt 15 cm tot 30 cm. Mendient de platen altijd onder aan het daken van de windzijde af te leggen, in??n rij onder elkaar met afgeschuindehoeken of ??n golf verspringend. Golf-platen worden gelegd op houten gordin-gen en bevestigd met gegalvaniseerd ijze-ren houtdraadbouten in de bovengolf doorde overlapping of op stalen gordingen,waarbij de bevestiging met ijzeren hakenop verschillende wijzen geschiedt.De gordingsafstand dient men liever nietgroter te nemen dan 1,10 tot 1,20 m.De gebogen golfplaat wordt veel ge-bruikt voor zgn. Romneyhutten.foto 4. het afsnijden van de natte plaat op de vormwals(foto Asbestona)foto 5. dakbedekking met golfplaten van asbest-cement in de Wieringermeerpolderfoto 6gegolfde plaatmet vlakketussenstukkenCement 3 (1951) Nr 5-6 105foto 8. pijpen en kokers van asbest-cement voor verwarming en ventilatie (foto Borgers)foto 7. buizenmachineDe wijzers geven de wanddikte op deeinden en in het midden van de buisaan. (foto Eternit)DAKLEIEN. Deze worden door hydrauli-sche persing verkregen. Er bestaan ver-schillende vormen en afmetingen. Demeest voorkomende kleuren z?jn: grijs,blauw, groen en bruingroen. De leidiktebedraagt tot 4 mm.De dakleien worden doorgaans op lattenbevestigd, maar zij kunnen ook heel goed,als de dakdelen horizontaal liggen, opde bebording worden aangebracht. Denokken en hoekkepers worden met half-ronde leinokken, lang 40 cm, afgedekt.PIJPEN. Deze worden met de hand ge-vormd en kunnen enkel- en dubbelwandigzijn; de laatste isoleren het beste. Zijworden gebruikt o.a. voor rook-, gas- enwasemkanalen, ontluchting, air-conditio-nering en afvoer van water en anderevloeistoffen. De pijpen zijn al of niet voor-zien van ??n of twee moffen.BUIZEN. Deze worden op een buizen-machine gemaakt (foto 7) en geleverd metvaste mof of met een Simplexkoppeling.Zij worden tot 6 at toegepast voor water-leidingen en verder voor gasleidingen,rioleringen, grond- en standleidingen.Bij pijpen en buizen zijn alle bekendehulp- en vormstukken verkrijgbaar.GOTEN hebben een halfronde vorm eneen inwendige diameter van resp. 10, 15,20 en 25 cm. Hierbij behoren eind-, hoek-en tussenstukken. De goten worden be-vestigd, zoals zinken goten, met beugelsop ca 75 cm afstand van elkaar, Vergaar-bakken voor regenwater hebben dezelfdediameters als de goten.KOKERS. Deze zijn vierkant of rechthoe-kig, enkel- of dubelwandig; de laatstekoelen minder af. Er bestaan kokers met2, 3 en 4 kanalen. Ook hierbij zijn hulp-en vormstukken verkrijgbaar.Vierkante kokers hebben een groterdoorstoomoppervlak dan buizen van dezelfde diameter; kokers geven vaak eenmeer aesthetische oplossing, terwijl deaansluiting in hoeken en bij schoorstenenbeter is.Toepassingen: luchtverwarming en lucht-koeling, ventilatie, enz. (foto 8 -- 9).VUILSTORTKOKERS (foto 10?11). Hier-mede zijn stankvrije vuilafvoeringen inflatwoningen, kantoren, enz. te verkrijgen,ook als de stortcylinder open staat. Over-brenging van brandhaarden van de enenaar de andere verdieping worden hier-mede vermeden.Meestal wordt de afmeting 40 ? 40 cmgekozen, doch ook andere maten enronde buizen zijn mogelijk.foto 9. kanalen van asbest-cementvoor air-conditionering in eenspinnerij106fofo 10. dichte foto 11. openvuilstortkoker vuilstortkokerSCHOORSTEENKAPPEN en ROOKAF-ZUIGERS worden gemaakt voor ventila-tie en voor rookleidingen. Foto 12 toonteen schoorsteen van asbest-cement.WASEMKAPPEN zijn licht en gemakkelijkaan te brengen in keukens en zijn boven-dien brandvrij. Zij worden in elke vormgemaakt en hebben 1 of 2 ventilatieka-nalen; hoekwasemkappen echter steeds??n.BAKKEN. Douchebakken (90x90 cm)kunnen ?n de hoek van de keuken wordengeplaatst.Bakken van asbest-cement worden in velebedrijven toegepast, b.v. chloor- en pekel-bakken, fotografietanks, enz.Andere veelvuldig voorkomende toepas-singen zijn: bloemen- en plantenbakken,aquariums, kleine vijvers, vogeldrinkbak-ken, ronde bakken voor potplanten, bak-ken voor zaaigoed, reservoirs, enz.AANRECHTEN. Deze zijn bestand tegenzwakke zuren en dus ook tegen melk-zuur. Zij rotten niet en een gloeiend me-talen voorwerp brandt er niet door heen.Aanrechten van asbest-cement wordennaadloos en uit ??n stuk gemaakt. Ookworden losse bladen (links of rechts) metopstaande achterkant en afdruiprand aande voorzijde geleverd. Naast de gootsteenbevindt zich een afdruipbak.Bij het in gebruik nemen kan men deplaten het beste met een doek met rauwelijnolie, waaraan wat terpentijn of sicca-tief is toegevoegd, inwrijven. Het onder-houd bestaat uit het nu en dan af nemenmet een doek met rauwe lijnolie of metgoed vet zeepsop. Bij aardappelwaterdient men de gootsteen goed door tespoelen. Afgeraden wordt zoutzuur ensoda te gebruiken of een lekbakje voortheebladen erboven te hangen. Door degootsteen regelmatig met een harde bor-stel te bewerken, wordt zij prachtig glan-zend.SPECIALE PLATEN. Door het aanbrengenvan een veredelingslaag, gevlamd of ge-aderd in verschillende kleuren, ontstaateen glad uiterlijk. Dit materiaal is vrijhard en wordt gebruikt voor badkamers,toiletten, gangen en vestibules.Verder zijn er nog reli?fplaten, waarbijversieringsmotieven zijn ingeperst.Bij al deze platen gebruikt men vaak ge-polste VidnVme\a\eT? Wjsten om de nadenen plaateinden aan het oog te onttrekken.Tenslotte maakt men verwarmingsplatenvan asbest-cement, met een capaciteit van700 W/m2, voor wand-, paneel- en pla-fondverwarming.Cement 3 (1951) Nr 5-6foto 12. geconstrueerde schoorsteen van asbest-cement(foto W. J. v. Borselen)107
Reacties