Lassen en vermoeiing 2 2 0 09 76 Lassen en vermoeiing Regelmatig worden vragen gesteld over beperkingen bij de keuze en de verwerking van de beschikbare betonstaalsoorten. Waarom een verbod op toepassing van hechtlassen? Waarom wordt verplicht HWL voorgeschreven? Waarom een verbod op gebruik van betonstaal gericht van rol (dus HK)? Bovendien gaan de coderingen voor de leveringstoestanden HWL, HK en HKN verdwijnen en zijn de hieraan gekoppelde beperkingen en opvattingen straks dus niet meer van toepassing. Dit artikel levert enige toelichting op deze zaken voor met name de constructeurs/tekenaars/aannemers van gewapend-betonconstructies. ir. Theo Breedijk 1) Beperkingen betonstaal nader bekeken 1) ir. Theo Breedijk is oud-voorzitter van de normcommissie NEN/Kiwa Betonstaal NEN 6008:2008 en oud-lid van de Kiwa-commissie Krachtlassen Betonstaal NPR 2053:2005. 76_81_18_Lassen_2 76 02-03-2009 18:27:14 Lassen en vermoeiing2 2 0 09 77 Beperkingen die aan de toepassing van de beschikbare beton­ staalsoorten worden gesteld zijn vaak kostenverhogend en soms kan er zelfs nauwelijks aan worden voldaan. Als reden van deze beperkingen worden in de regel lasbaarheid en vermoeiingseigenschappen van het beton staal genoemd. Vaak zijn er echter twijfels of deze beperkingen wel terecht zijn. Ook bestaan er op dit gebied meerdere voorschriften en 'interne richtlijnen' (met onvoldoende achtergrond informatie) waar­ door de samenhang wellicht onvoldoende duidelijk is. Zo bestaat soms de misvatting dat bij HWL het hechtlassen geen invloed heeft op de vermoeiingssterkte en dat bij (te) zwaar constructief lassen geen verlies van sterkte en/of rek optreedt. Betonstaalsoorten De beschikbare betonstaalsoorten staan weergegeven in de recent vernieuwde NEN 6008:2008, de leveringsnorm voor lasbare betonstaalsoorten in de vorm van staven/rollen, gepuntlaste wapeningsnetten en tralieliggers. In een recent artikel uit Cement [1] is toegelicht dat NEN 6008:2008 gekop­ peld is aan de Europese NEN ­EN 10080:2005 (zonder CE ­merk), waardoor de bekende coderingen van de zoge­ noemde. leveringstoestanden HWL, HK en HKN (de globale fabricagemethoden) zijn komen te vervallen. Alleen op verzoek kan men de fabricagemethode zonodig navragen, wat in de praktijk nauwelijks haalbaar lijkt. Nieuw ingevoerd zijn de zogenoemde ductiliteitsklassen A, B en C met verschillende eisen voor de verhouding treksterkte/vloei(rek)grens ( R m/Re) en de rek bij maximale belasting ( A gt). In tabel 1 staat een vergelijking tussen NEN 6008 versie 1991/97 en 2008. In deze tabel is een kolom met de indicatie van lasbaarheid (+/NPR) en een kolom met vermoeiingseigenschappen toegevoegd, die later worden toegelicht. Door het verdwijnen van de aanduidingen voor de leverings­ toestanden HWL/HK/HKN (de globale fabricagemethode) zullen ook de hieraan gekoppelde bestaande beperkingen/ opvattingen verdwijnen. Echter, wellicht komen er nu andere beperkingen/opvattingen omtrent de ductiliteitsklasse A/B/C. Zo is van belang dat momenteel in de VBC/NEN 6720 geen rekening wordt gehouden met het verschil in rekeis tussen FeB500HKN (2,75 %) en FeB500HWL/HK (3,25 %), maar dat straks via de Eurocode 2 wel kan worden gerekend met verschil in ductiliteit (plasticiteit) tussen B500A (1,05/3,0%), B500B (1,08/5,0%) en B500C (1,15/7,5 %). Het onderscheid tussen de betonstaalsoorten A, B en C is in NEN 6008:2008 in principe herkenbaar via de in deze norm aangege ­ ven voorbeelden van profileringen. Alleen voor de 'kenner' leveren deze nog een mogelijke relatie naar de fabricagemethode. Niettemin lijkt het zinvol hier nog onderstaande globale beschrij ­ vingen van de meest toegepaste fabricagemethoden van de huidige op de markt zijnde betonstaalsoorten te geven. 1/2 Buig-rek koudvervorming en opspoelen van B500B/ FeB500HK foto's: Van Merksteijn wapeningsstaal Tabel 1 Vergelijking tussen NEN 6008 versie 1991/97 en 2008 betonstaalsoort diameter (mm)R e (MPa) R m (MPa) R m/ Re Agt (%) lasbaarheid vermoeiing (MPa) hecht constr. staaf gericht he-las B500A (nieuw) FeB500HKN (oud) 4 - 16 4 - 16500 500 - 550 1,05 - 3,0 2,75 + +NPR NPR 100 100100 < 100 100 B500B (nieuw) FeB500HK (oud) FeB500HWL (oud) 6 - 50 6 - 16 6 - 40500 500 500 - 550 550 1,08 - - 5,0 3,25 3,25 + + +NPR NPR NPR175/145 1) 200? 200? 100 3) < ? < ? 100 100? 100? B500C (nieuw) 6 - 50 500 2) - 1,15 ? 1,35 7,5 + NPR 175/145 1) 100 3) 100 1) diameter > Ø28 mm2) Re,act./Re,nom. < 1,25 3) tenzij hogere waarde (? 175) wordt aangetoond NB.: T.z.t. kan een verbeterde FeB500HKN (koudgeprofileerd) mogelijk ook voldoen aan B500B en een verbeterde FeB500HK (koudgerekt) eventueel ook aan B500C, terwijl FeB500HWL (watergekoeld) t.z.t. ook (deels) geleverd kan worden als B500C. 1 2 76_81_18_Lassen_2 77 02-03-2009 18:27:19 Lassen en vermoeiing 2 2 0 09 78 ? Het gebruikelijke FeB500HWL (watergekoeld Ø8 ­ 50 mm) wordt vervangen door B500B en wellicht ook B500C. Lasbaarheid In een eerder gepubliceerd artikel in Cement [2] is uitgebreid ingegaan op de fabricage ­ en lasbaarheidsaspecten van betons­ taal met de nadruk op het te maken onderscheid tussen lassen met weinig laswarmte (vooral de hecht ­/puntlasverbindingen) en lassen met matige tot grote laswarmte (o.a. de stompe lasverbindingen). Dit onderscheid betreft de zogenoemde metallurgische lasbaarheid van het betonstaal en wordt hieron­ der nader toegelicht aan de hand van het voor de praktijk belangrijke onderscheid tussen hecht ­/puntlasbaarheid en constructieve lasbaarheid. Hecht-/puntlasbaarheid Hechtlasverbindingen dienen uitsluitend voor transportbesten­ dige verbindingen ten behoud van de geometrie van wape­ ningsconstructies (binddraad vervangende hechtlasverbindin­ gen). Vlechten vereist in de regel meer tijd en ervaring en meer wapening voor voldoende stabiliteit van een wapeningskorf. Daarom zijn hechtlasverbindingen in de huidige tijd van prefa­ bicage en arbo ­voorschriften nauwelijks te vermijden. Hecht­ lasverbindingen mogen vooral de sterkte ­ en rekeigenschappen van het betonstaal weinig beïnvloeden en het gehechtlaste betonstaal moet aan de vereiste waarden blijven voldoen. Hecht ­/puntlasverbindingen vereisen relatief weinig neerge­ smolten lasmetaal (weinig laswarmte). Deze relatief kleine warmte ­inbreng, gevolgd door een snelle afkoeling direct onder het lasmetaal veroorzaakt een plaatselijke harding (verbrossing) van het betonstaal. Echter, deze heeft dankzij het maximum van 0,22 % C van het betonstaal, slechts een gering nadelig B500A/FeB500HKN, Ø4 - 16 mm Verkrijgt door koudwalsen/profileren van glad walsdraad de vereiste sterkte ( R e) met nog redelijke ductiliteit ( R m/Re en A gt). Dit materiaal wordt geproduceerd op rollen en na richten voor­ namelijk toegepast als fabrieksmatig geproduceerde gepuntlaste wapeningsnetten met een volgens NEN 6008 vereiste afschuif­ kracht van de puntlasverbinding. Ook worden rollen geleverd aan met name wapeningscentrales die hieruit gericht en gebogen producten produceren. B500B/FeB500HK, Ø6 - 16 mm Verkrijgt via koudrekken/buigen van geribde 'walsdraad' (half­ fabrikaat betonstaal) de vereiste sterkte ( R e) met nog goede ductiliteit ( R m/Re en A gt). Dit materiaal wordt geproduceerd op rollen en voornamelijk als rollen geleverd aan met name wape­ ningscentrales voor fabricage van gericht/gebogen producten. Ook worden rollen tot gepuntlaste wapeningsnetten verwerkt. B500B/FeB500HWL-watergekoeld, Ø8 - 50 mm Verkrijgt direct als rechte warmgewalste staven via een specifieke waterkoeling de vereiste sterkte ( R e) met goede ductiliteit (R m/Re en A gt). Deze rechte staven worden al dan niet via wapeningscen ­ trales als rechte/gebogen producten toegepast. Het natuurharde FeB500HWL (microgelegeerd/luchtgekoeld = duur) en rollen watergekoeld FeB500HWL (lastig voor draadwalserijen en wild gehaspeld) zijn nauwelijks beschikbaar. Recent zijn enkele kleine betonstaafwalserijen gestart met watergekoeld FeB500HWL dat op spoelen wordt opgewikkeld (vergelijkbaar met HK). Maar het is niet bekend of deze ontwikkeling doorzet. Samengevat ? De aanduidingen voor de leveringstoestand HWL, HK en HKN komen te vervallen en nieuwe aanduidingen voor de ductiliteitsklasse A, B en C zijn geïntroduceerd. ? Het gebruikelijke FeB500HKN (koudgeprofileerd t.m. Ø16 mm) wordt vervangen door B500A en een verbeterde HKN kan straks ook voldoen aan B500B. ? Het gebruikelijke Feb500HK (koudgerekt t.m. Ø16 mm) wordt vervangen door B500B en eventueel deels B500C. 3 4 76_81_18_Lassen_2 78 02-03-2009 18:27:21 Lassen en vermoeiing79 3/4 Zware gehechtlaste transporteerba- re wapeningskorf foto's: BAM Infraconsult 5 Gepuntlaste rolmatwapening foto: Van Noordenne Wapeningsstaal genschappen). Daarnaast kan er ook sprake zijn van breuk in het lasmetaal met al dan niet beoogde minimale lassterkte of bijvoorbeeld bij de afbrandstuiklas van ongewenste breuk op de smeltlijn (zogenoemde plaklas). Vooral bij de krachtlasverbindingen is van belang dat 'lasbaar' betonstaal naast de metallurgische lasbaarheid (met name chemische samenstelling en betonstaalsoort), ook wordt bepaald door de constructieve lasbaarheid (met name het type lasverbinding), de executieve lasbaarheid (de lastechnologie inclusief de wijze van uitvoering) en de te stellen beproevings­ eisen (met name de trekproefeisen). Recent is de herziene versie verschenen van De Nederlandse Praktijk Richtlijn NPR 2053:2005 'Lasverbindingen met betonstaal en stalen strippen', die voornamelijk de krachtlasver­ bindingen behandelt. Deze NPR stelt ook de eisen bij de mechanische beproeving van hechtlasverbindingen. In de NPR 2053:2005 staan: ? tabellen met aanbevolen praktijkgerichte type/soorten krachtlasverbindingen inclusief las ­ en staafafmetingen en aanbevolen trekbeproeving per soort verbinding; ? onderscheid naar al dan niet volledige krachtsoverdracht inclusief een modelfactor; ? lasmethode ­kwalificatie voor de meest kritisch geachte prak­ tijkafmetingen en lascondities; ? lasserskwalificatie annex productiecontrole proeven enz. Daarom is in tabel 1 voor constructieve lasbaarheid bij alle effect op de sterkte ­ en rekeigenschappen. Bij de trekproef ligt de breuk meestal buiten de las en bij eventuele breukinitiatie op de las is het rekverlies in de regel gering. Globaal kan men stellen dat 'lasbaar' betonstaal dankzij het maximum van 0,22 % C met name hecht ­puntlasbaar is, wat voor de praktijk ook verreweg het belangrijkste is. Daarom is in de bovenstaande tabel voor hecht ­/puntlasbaarheid bij alle betonstaalsoorten B500A/B/C de indicatie '+' aangegeven. Dus zijn de op basis van ductiliteit/plasticiteit gekozen betonstaalsoorten B500A/ B/C alle goed hecht ­/puntlasbaar. Belangrijk is echter dat te grof/zwaar uitgevoerde hecht ­/punt­ lasverbindingen (bijv. door ondersnijding bij kleinere staafdia­ meters) en/of ongunstige staafdiameterverhouding bij kruislas­ verbindingen (bijv. te heet bij dun op dik, zie later), wel de sterkte ­ en rekeigenschappen nadelig kunnen beïnvloeden. Hierbij kan vooral door te snelle breukinitiatie op de las te groot rekverlies optreden (dit is kritischer bij B500A met de lagere rekeigenschappen). Daarom is regelmatige controle op zorgvuldige werkwijze bij het hecht ­/puntlassen noodzakelijk. Nederland loopt in Europa al sinds jaren voorop met de prakti ­ sche koppeling van controle op het richten van rollen betonstaal en controle op het hecht ­/puntlassen bij met name de wapenings ­ centrales. Hierbij worden deze bewerkingen van het betonstaal inclusief praktische lasserkwalificatie gecertificeerd onder regime van de Kiwa ­beoordelingsrichtlijn BRL 0503 'Gehechtlaste wape ­ ningsnetten, wapeningsconstructies en buig ­ en vlechtwerk. Constructieve lasbaarheid Constructieve lasverbindingen (zogenoemde krachtlasverbin­ dingen) worden tijdens de verwerking van betonstaal vooral toegepast als staaf/staaf, staaf/plaat en plaat/plaat lasverbinding bij het verbinden (montage) van prefab ­betonelementen. Ook de vrijwel uitsluitend fabrieksmatig uitgevoerde stompe lasver­ bindingen zoals de afbrandstuiklas en elektrische druklas zijn krachtlasverbindingen. Krachtlasverbindingen zoals (te) zwaar gelaste kruis ­ en over­ lap ­lasverbindingen en handgelaste stompe lasverbindingen, vereisen in de regel relatief veel neergesmolten lasmetaal (matige tot grote laswarmte). Bij deze relatief grote warmte ­ inbreng gevolgd door een langzame afkoeling kan de rond het lasmetaal optredende structuurverandering leiden tot groot sterkteverlies van zowel het koudvervormde als het waterge­ koelde betonstaal. Deze huidige beschikbare betonstaalsoorten zijn immers niet 'natuurhard' (luchtgekoeld) en verliezen bij volledige (door ­en ­door) verhitting > 650 ºC grotendeels hun sterkte. Bij de trekproef van (te) zwaar gelaste krachtlasverbin­ dingen ligt de breuk direct naast de las met eventueel te lage sterkte en/of rek (dit is kritischer bij B500A met de lagere rekei­ 5 6 7 6/7 Constructieve staaf/plaat-lasver- bindingen foto: Staja Constructie b.v. 76_81_18_Lassen_2 79 02-03-2009 18:27:23 Lassen en vermoeiing 2 2 0 09 80 Samengevat ? Alle betonstaalsoorten B500A/B/C zijn goed hecht/puntlas­ baar (lassen met weinig laswarmte), maar regelmatige controle op zorgvuldige werkwijze is noodzakelijk (bijv. via BRL 0503) om te grof laswerk aan met name de kleinere staafdiameters te voorkomen. ? De betonstaalsoorten B500B/C zijn constructief lasbaar (B500A in mindere mate) indien hierbij de richtlijnen van NPR 2053:2005 worden aangehouden en hierop ook regelmatig wordt gecontroleerd (bijv. via BRL 0512). Risicovolle krachtlas­ verbindingen 'bij de smid om de hoek' en op de bouwplaats (met name te zwaar/heet gelast) moeten worden vermeden. Vermoeiing Om praktische redenen wordt bij de betonstaalsoorten volgens NEN 6008 uitgegaan van 'universeel' bruikbaar betonstaal dat ook bepaalde vermoeiingseigenschappen bezit. Echter naar schatting slechts 5 ­ 10 % van de gewapend­betonconstructies wordt ook daadwerkelijk dynamisch belast, dat wil zeggen meer dan een 'overwegend statisch' belaste betonconstructie volgens de VBC/NEN 6720. Algemeen wordt aangenomen dat voor overwegend statisch belaste betonconstructies een (basis) vermoeiingssterkte van 60 MPa (max. spanningsrimpel 2 ? a) volstaat voor windbelasting en dergelijke. De leveringsnorm NEN6008:2008 beperkt zich in principe tot de vermoeiingsei­ genschappen van staven/rollen en gepuntlaste wapeningsnetten (niet verwerkt betonstaal), maar onderscheidt hierbij ook het van rol gerichte staafmateraal. Voor bewust dynamisch belaste beton­ constructies levert de in herziening zijnde Voorschriften Beton ­ Bruggen (ontwerp VBB/NEN 6723:2008) naast de vermoeiings­ eigenschappen op basis van NEN 6008:2008 onder andere ook de vermoeiingseigenschappen van diverse typen lasverbindingen en mechanische verbindingen (zie tabel 2). De in de tabel weergegeven maximale spanningsrimpels gelden voor bovenspanning 0,6 R e (voor B500 dus 300 MPa) en N = 1 miljoen spanningswisselingen. Dit is tevens het aangenomen knikpunt ( N*) in de S­N ­kromme, met aan weerszijden de spanningsexponenten k 1 en k 2 (zie verder NEN 6008:2008 en ontwerp VBB/NEN6723:2008). Van belang is dat bij regelma­ tige beproevingen de dure vermoeiingsproeven (moeten) worden beperkt tot N = 1 ­ 2 miljoen spanningswisselingen, maar bij toepassingen kan worden gerekend tot N = 10 ­ 20 miljoen spanningswisselingen. Uit de tabel blijkt dat verwerking/lassen van betonstaal door de plaatselijke massaovergangen, kerfwerking enz. een aanzienlijke betonstaalsoorten de indicatie 'NPR' aangegeven. Dus alle op basis van ductiliteit/plasticiteit gekozen betonstaalsoorten B500A/B/C zijn (voorzover van toepassing) constructief lasbaar mits hierbij de richtlijnen van NPR 2053:2005 worden aangehouden. Het is vooral belangrijk dat te 'zwaar/heet' gelaste krachtlasverbindingen worden voorkomen door de richtlijnen van de NPR aan te houden en dat hierop ook regel­ matig wordt gecontroleerd. De NPR beoogt vooral de gecertifi­ ceerde toepassing van krachtlasverbindingen uitgevoerd door gecertificeerde lassers onder regiem van de Kiwa­beoordelings­ richtlijn BRL 0512 waarmee het risicovolle lassen 'bij de smid om de hoek' en op de bouwplaats wordt tegengegaan. Naast gecertificeerde (serie)productie van met name lasplaten dienen ook de op de bouwplaats uitgevoerde incidentele krachtlasver­ bindingen aan de richtlijnen van de NPR te voldoen. Met betrekking tot normen en voorschriften over lassen van betonstaal moet hier volledigheidshalve nog worden vermeld dat recent NEN­EN­ISO 17660­1/2:2006 ('Welding of reinfor­ cing steel') is verschenen. Deze norm is destijds gestart als ISO­ norm op basis van een bestaande Duitse norm die wordt 'gedragen' door specialisten van lasinstituten. Aan deze ISO­ norm hebben weinig landen meegewerkt en het is Nederland helaas niet gelukt deze norm naar een meer handzame op de praktijkgerichte norm om te buigen. Nederland heeft tegen de norm gestemd, maar deze is inmiddels als NEN­EN­ISO norm gepubliceerd. De opstellers van de NPR 2053:2005 hebben destijds de ontwikkeling van de ISO­norm nauwgezet gevolgd en waren/zijn van mening dat de NEN­EN­ISO 17660­1/2:2006 om reden van niet praktische toepasbaarheid en veiligheid, onvoldoende bruikbaar is bij het lassen van betonstaal en stalen strippen voor de Nederlandse betonbouw. Tabel 2 Vermoeiingseigenschappen van diverse type verbindingen B500A B500B/C max. spannings- rimpel 2 ? a [MPa] spannings- exponent k 1/ k2 max. spannings- rimpel 2 ? a [MPa] spannings- exponent k 1/ k2 rechte staven Ø ? 28 mm 100 4/5 175 5/9 Ø > 28 mm 145 5/9 vanaf rol gericht staafmateriaal 100 4/5 100 1) 5/9 gebogen staven, red. factor 0,35 + 0,026 D/d gepuntlaste wapeningsnetten 100 4/5 100 4/5 hecht-/punt-kruislasverbindingen, afbrandstuiklasverbindingen 100 4/5 100 4/5 overlap- en overige stompe lasver- bindingen 60 4/5 60 4/5 mechanische verbindingen 60 4/5 60 2) 4/5 1) tenzij conform NEN 6008:2008 een hogere waarde ( ? 175 MPa) kan worden aangetoond2) tenzij conform BRL 0504 een hogere waarde ( ? 100 MPa) kan worden aangetoond (cat. 2) 8 9 bovenspanning= 0,6 R e (300MPa) 1 spanningswisseling 2 Ta onderspanning spannings- rimpel k1 N * log N log 2 Ta k2 76_81_18_Lassen_2 80 02-03-2009 18:27:23 Lassen en vermoeiing2 2 0 09 81 8 Spanningsrimpel 9 Toelichting k 1 en k 2 10 Gevlochten zware wapeningskorf foto: Wapeningsstaal Bischop b.v. ? Literatuur 1 Breedijk, T. De nieuwe betonstaalnorm NEN 6008:2008. Cement 2008/3. 2 Breedijk, T. Betonstaal, fabricage- en lasbaarheidsaspecten. Cement 1981/4. lap­smeltlasverbindingen zijn qua geometrie vanzelf ongunstig voor vermoeiing. Bij de mechanische verbindingen bestaan grote verschillen in geometrische uitvoeringen, kerfwerking, enz. waarbij meestal ook sprake is van een grote invloed van de staafdiameter. In de BRL 0504 voor mechanische verbindingen is vastgelegd dat voor de toepassing in 'overwegend statisch belaste' betoncon­ structies (cat. 1) moet worden voldaan aan de (basis)vermoei­ ingssterkte van 60 MPa. Voor bewust dynamisch belaste mechanische verbindingen (cat. 2) kan per verbindingstype/ staafdiameterrange met statistisch onderzoek een hogere vermoeiingssterkte worden aangetoond. Samengevat ? Naar schatting slechts 5 ­ 10 % van de gewapend ­betoncon ­ structies wordt daadwerkelijk dynamisch belast waarbij de betreffende voorschriften VBB/NEN6723 van toepassing zijn. ? Verwerking van betonstaal (lassen en richten) heeft relevante nadelige invloed op de vermoeiingssterkte. Niettemin moet bij het stellen van kostbare/lastige beperkingen steeds worden geverifieerd dat de optredende dynamische belastingen hoger zijn dan de in VBB/NEN 6723 aangegeven vermoeiingssterk­ tes en dat deze beperkingen niet te generiek worden gesteld. ? Er bestaat dringend behoefte aan gedegen vermoeiingsonder ­ zoek van de betonstaalsoort B500B aan van rol gericht beton­ staal t.m. Ø16 mm en gehechtlast betonstaal Ø16 ­ 32 mm. ? Meer informatie t.breedijk@kpnplanet.nl verlaging van de vermoeiingssterkte bij rechte staven veroorzaakt. Het onschuldig lijkende hechtlassen levert al een flinke reductie van de vermoeiingssterkte. Niettemin blijft het zinvol om bij bewust dynamisch belaste betonconstructies nauwkeurig te veri ­ fiëren of de optredende staalspanningswisselingen daadwerkelijk hoger zijn dan de in de tabel aangegeven waarden. Hiermee kunnen kostbare en/of lastige beperkingen aan de keuze en/of verwerking van het betonstaal wellicht worden voorkomen. Zo is de verlaagde vermoeiingssterkte van 100MPa (gehechtlast en/of gericht van rol) toch nog relevant hoger dan de basis ­vermoei ­ ingssterkte van 60 MPa. Verder kunnen de qua vermoeiing kriti ­ sche constructiedelen wellicht beter gelokaliseerd worden aange ­ geven zodat (te) generiek gestelde beperkingen niet nodig zijn. Bij de vermoeiingseigenschappen van de betonstaalsoort B500A (100 MPa) is om praktische redenen ervan uitgegaan dat dit voornamelijk wordt toegepast als gepuntlaste wape­ ningsnetten (dus inclusief rollen en bijlegstaven) met staafdia­ meters maximaal Ø16 mm. Bij de vermoeiingseigenschappen van de betonstaalsoorten B500B/C is bij rechte staven sprake van een belangrijke invloed van de staafdiameter, maar is dit om praktische redenen beperkt tot 2 diameterranges, Ø8 ­ 28 mm (175 MPa) en > Ø28 mm (145 MPa). Het van rol gerichte B500B gaat volgens NEN 6008:2008/ NEN ­EN 10080:2005 t.m. diameters Ø16 mm. Vooral voor de grotere van rol gerichte diameters Ø14 ­ 16 mm bestaan momen ­ teel gerede twijfels over de haalbaarheid van de vermoeiingssterkte van 175 MPa (als bij rechte staven). Helaas is het tot dusver niet gelukt hiernaar een gedegen onderzoek uit te voeren, zodat in NEN 6008:2008 voor van rol gericht staafmateriaal vooralsnog de (mogelijk teveel?) verlaagde vermoeiingssterkte van 100MPa is opgenomen, tenzij voor de toegepaste maximale diameter en betreffende richtmachine(type) met statistisch onderzoek een hogere waarde (? 175 MPa) kan worden aangetoond. Voor gepuntlaste wapeningsnetten B500B/C is in navolging van B500A (maar max. Ø16 mm) de vermoeiingssterkte van 100 MPa aangenomen. Daarom moet dit vooralsnog ook van toepassing worden geacht voor de hiermee vergelijkbare hecht ­/punt ­kruislasverbindingen bij de verwerking van betonstaal. Echter, helaas is het ook voor hecht/punt ­kruislas­ verbindingen B500B tot dusver niet gelukt een gedegen onder­ zoek uit te voeren waarbij met name ook de invloed van de staafdiameter (Ø16 ­ 32 mm) wordt meegenomen. Afbrandstuiklasverbingen zijn qua geometrie nog redelijk gunstig en overige stompe lasverbindingen worden bij de verwerking van betonstaal vrijwel niet meer toegepast. Over­ 10 76_81_18_Lassen_2 81 02-03-2009 18:27:25