4EJAARGANG23-24Het metalliseren van betondoor Ing. G. J. HamerDECEMBER1952CEMENTtijdschrift gewijd aancement en betonalgemeen-redacteur:ing. G. J. Hamer (verantwoordelijk voorde inhoud)redactie-secretaris:H. M. Mosredactie-adres:Herengracht 507, Amsterdam-C,telefoonnummers: 34821 en 34552adminstratie-adres:Nw. Achtergracht 102-104, A'dam-C, tel.56968, Postgiro 525812 t.n.v. N.V. Uitg.Mij ,,Met Couragie", A'damabonnementsprijzen:1. Nederland, Indonesi?,Overzeese Gebiedsdelen,Belgi? en Luxemburg 9,-- p.j.2. Studie-abonnementen voor:T.H.-studenten, M.T.S.-ersen militairen 5,-- p.j.3. Buitenland 12,-- p.j.Overneming van artikelen en illu-stratiesna schriftelijke toestemminguitgave ENC1-CEMIJ n.v.Dr.-Ing. Sanders is, met zijn broer A. J.Sanders, de uitvinder van het metalliserenvan beton, waarop in 1916 octrooi isverleend.Door bepaalde metaalzouten op hetbetonoppervlak te laten inwerken, hetgeentot zekere diepte plaats-vindt, wordt eenfraaie en ook duur-zame kleuringverkregen. Daar vele metaalzoutenvoldoen, is er een grote verscheidenheid inkleuren te bereiken.Het metalliseren van beton is eeneenvoudige en weinig kostbare werkwijze,waarmee zeer deugde-lijke en verrassenderesultaten zijn te bereiken. Degemetalliseerde be-tonhuid is --afgezienvan enige metaalzouten-- volkomenweervast en kleurecht, zodat er geen enkelbezwaar t?gen bestaat, gemetalli-seerdbeton ook in de buitenlucht toe te passen;bovendien wordt het betonoppervlak doorde metallisatie duurzamer en ook harder.Vooral na de tweede wereldoorlog heeft hetgewapend beton weer een groter de-biet aanzich getrokken, speciaal de gro-terebouwwerken en de woningbouw. De grijzekleur, het monotone oppervlak en hetkleurverschil in half-vochtige en half-drogetoestand van beton zijn de redenen, waarom hetbeton soms niet die waar-dering geniet, welkehet ?it hoofde van zijn goede eigenschappen engrote voor-delen overigens algemeenondervindt.Wel zijn er producten op basis van witportlandcement, die goede resultaten ge-ven,moar niet op elke plaats en in alleomstandigheden wenst men witte of lichtgetinte vlakken.De betonwarenindustrie heeft wel de fa-bricageveredeld door natuursteenkorrels in de deklaagtoe te passen en het opper-vlak te bewerken,waardoor zowel de kleur als de structuur aanhoge eisen vol-doen, maar voor groteoppervlakken is deze oplossing niet zoeenvoudig en zijn de kosten veelal hoog.Velen hebben zich sinds jaren op dit vraagstukgeworpen, zowel in het binnen-als buitenland,en nog steeds werkt men hieraan verder, zonderdat het metalli-seren van beton nader wordtbekeken. De uitvinder bezit echter allegegevens; hij is nog steeds bereid zijn vindingmet hulp van belangstellenden ten dienste vande betonwetenschap verder toe te passen. Hij isdan ook een tegenstander, en velen met hem,van het bekleden of het wegwerken van hetbeton. Dr-Ing. Sanders is nog steeds eenovertuigd voorstander van de voordelen van hetmetalliseren van beton.Op de Jaarbeurs te Utrecht, in 1917, liethij een gebouwtje zetten, waar-aan doorde ontwerper, Jan G rata-nia, b.i., de vormvan een tuinhuisje werd gegeven. Deafmetingen van de hoofdruimte wareninwendig ca 8 x 6 m, waaraan links eenentree en rechts een kleine bibliotheekaansloten. Er werden betonplaten voorgebruikt, die bevestigd waren aan eenstevig houten geraamte. De dakbedekkingbestond uit cement-pannen. Hier was geensprake van een betonconstructie maar vanprefab betonplaten, tegels en dak-pannen,die gemetalliseerd werden. De keuze vielop platen voor het in-en uitwendige, daarmen het ge-bouwtje wilde demonteren omhet na de Jaarbeurs elders op te stellen. Degemetalliseerde platen kregen dus hetkarakter van bekledings-architectuur.Gemetalliseerd be-Cement 4 (1952) Nr 23-24foto 1. Dr.-. L. A. Sanderston is echter evengoed toe te passen bijbestaande en bij nieuwbouw. Platenhebben het voordeel, dat zij vlak liggendbewerkt kunnen wor-den, hetgeen gunstigis als er ver-sieringen worden gewenst.Deze mogen echter niet te krachtig wor-den uitgevoerd, opdat een goede harmoniemet het overige werk wordt bewaard.Een kloeke architectuur van de on-derdelen gaf het gebouwtje toch een forskarakter. Door de pilasters was ergelegenheid, grotere en kleinere platen totmax. 1,5 x 2,0 te laten zien, waardoortevens kon worden aangetoond, dat dehinderlijke eigenschap vanbekledingswerk, nl. te veel voegen,architectonisch juist is op te lossen zonderook maar ??n voeg te verbergen. Zowelhet exte-rieur (foto 2) als interieur (foto 3)tonen duidelijk de bekleding door dezichtbaar gebleven en rhythmischgeplaatste bevestigingsknopjes van deplaten.De architect bereikte in het inte-rieur,naast rust ook rijkdom en op-gewektheidzonder diepzinnig te worden. De opgaafom het proc?d? in al zijn artistiekemogelijkheden, waaronder de rijkste, tetonen, werd een evenement door de groteplas-tische mogelijkheden van het ge-wapend beton en vooral door de fraaie enveelzijdige kleurwerking van hetmetalliseren. Door verschil in cement endoor de variatie ver-kregen metverschillende metaal-zouten werden opnatuurlijke wijze mooie nuanceringen inde kleuring bereikt, die gelijkwaardigwaren aan de natuurproducten hout ensteen. Bij metalliseren heeft men het ookin de macht, de nuancering te versterken,te verzwakken of er tekening in tebrengen.De uitwendige oppervlakken, incl. dedakbedekking, waren met me-381foto 2. vooraanzicht van tuinhuis metwanden, dakbedekking, enz. vangemetalliseerd betontaalzouten gekleurd en dof gehou-den. Deplaten waren eenkle?rig, de dakpannentweekleurig en de bouwdelen (goot, enz.)veelkleurig uitgevoerd.De entree had een hoge lambri; de platenhiervan waren zo bewerkt, dat op bepaaldeplaatsen zuiver roodkoperen strepen envlakjes zichtbaar waren. Het plafond (foto3) bestond uit tegels, waarop ??n-enveelkleurige boomblaadjes metmetaalzouten waren beschilderd. Detegels, in de was gezet, verkregen kleurenmet diepe, warme toon.De grote schouw, het hoofdmotief in dekamer, was een waar kunst-stuk (foto 3)en stond met een zware betonmuur met delambri in verbinding. Door het zachtgolvend oppervlak werd het magere enlevenloze van een vlakke lambrivermeden; een fijn verschil in don-kere enlichtere partijen versterkte dekleurwerking. De naden van de lambriwaren door geornamenteerde betonlijstenafgedekt. Schouw en lambri werdengepolijst uitgevoerd en evenals het groteschouwstuk in de was gezet.De roestkleurige wanden bestonden uitlange panelen met blauw geme-talliseerdeornamentbanden; de wand was dof en hadeen ruwig oppervlak. De donkere, zachtglim-mende lambri en het groen-blauw-achtige met metaalzouten beschil-derde,geornamenteerde plafond in de wasvormde een geslaagde tegen-stelling. Hetinterieur toonde duide-foto 3. vloer, wanden, plafond,ornamentwerk en plastiekenvan gemetalliseerd betonCement 4 (1952) Nr 23-24382foto 4. beeld van gemetalliseerd betonlijk, welke fraaie kleuren met me-tallisatiezyn te bereiken; het beton gaf dan ook nietde indruk van harde steen of koudmarmer.De kunstvoorwerpen (foto 3) en de arend(foto 4) zijn eveneens van gemetalliseerdbeton gemaakt.Het beeldhouwwerk werd ontwor-pendoor de beeldhouwer C. Agten-berg enwerd onder zijn leiding uitgevoerd; demetallisatie stond onder leiding van dekunstschilder H. Heuff.De heer L. A. Sanders is de eersteNederlandse technicus, die ?an eenbuitenlandse technische hogeschool totDoctor honoris causa werd be-noemd (DeIngenieur, 1913, Nr 42, blz. 873/4) voorzijn verdienste op het gebied van detheorie van het gewapend beton. Zijneerste artikel verscheen in De Ingenieur,1889, Nr 15-19, waarna vele publicatiesvolg-den in de jaren 1899--1905.Hij was jarenlang ook trouw mede-werkeraan ,,Beton und Eisen", dat onder redactiestond van Prof. Dr.-Ing. Edler Fr. vonEmperger.Het standaardwerk van de heer Sandersheet ,,Het cement-ijzer in theorie enpractijk", Amsterdam 1907. Hierin wordtbehandeld zowel de zuivere theorie vanhet gewapend beton met behulp van deWet van Bach-Sch?le, dus met ,,gebogen"lijn, als de benaderde theorie met doorrechte lijnen afgesloten span-ningsfigurenmet of zonder mede-werking van het in detrekz?ne voorkomende beton. Hij pastezijn theorie?n toe op platen, rechthoe-kigebalken, T- en -balken en op kolommen.Dr.-Ing. Sanders gaf dus een geheeluitgewerkte theorie. De benaderde theoriewerd in de eerste G.B.V. 1912, waaraanhij meewerkte, opgenomen.Juiste vakterminologie (II)*out goedcuoeren kuberencurina nat of vochtig houdendilatatie-, expansievoeg ultzet[tings]voeg, krimpvoeg N.B.: Tegenongelijke zetting: zet[tings]voegdiiatometer uitzettingsmeterdoorzetten (v. specie) door-, omzetten, omwerkenDrilwulststahl gewrongen kruisstaalemaille emailestrichlaag, afstrijklaagfabricatie vervaardiging, fabricagefabriekmatig beton fabrieksbetonflagstone tuintegel, stapsteenformeel 1. formeel (ondersteuning)2. bekisting (formeel is hier beslist fout)gecentrifugeerd beton slingerbetongemeng mengselgewapend-beton (de) het gewapend betongewapend betonconstructie gewapend-betonconstructiegewapend betonvoor-schriftengewapend-betonvoorschriften, voorschriftenvoor gewapend betonglasbouwsteen glazen bouwsteenglastegel glazen tegelgradatie, gradering, mechan.samenstelling,korrelverdelinggranito terrazzogrint (de) het grindgus, guszand grindzandhardbeton slijtvast betonHoogoven-cement hoogovencementhoogvast zeer sterk, van grote sterktehoogwaardig met grote aanvangssterkte, snelverhardendInbetonneren 1. met betonspecle omstorten2. inbetonneren (ankers tijdens storten van dewand)kies het grindkieselgoer, -guhr infusori?naarde, diatomee?naardekift grindzandkisting oekistingkookkoekproef kookproefkorrelgrootte- verhouding korrelverdelingkoudwaterkoekproef koekproefkrimping krimpkunstbims kunstpuim [steengruis]lichtbeton licht beton (2 woorden)m?tal d?ploy? gerekt-metaalgaasm?tallique beton gemetalliseerd betonmoieraarde zie kieselgoerfout goedmosaic, moza?k moza?eknaaldtriller trilnaaldontcenteren 1. lossen (ontlasten)2. ontstempelen (stempels wegnemen)3. ontkisten (bekisting verwijderen)ontschaien ontkistenontvormen 1. ontkisten2. ontvomen zie ontcenterenoppervlaktetriller Tri???lplaatpantserlaag ' slijtvaste laagplasticiteit 1. kneedbaarheid, plasticiteit (klei, deeg)2. smijdigheid, plasticiteit (betonspecie)plastisch 1. kneedbaar, plastisch2. smijdig, plastischPortland-cement portlandcementpretensioned spanbeton voorrekspanbeton, voorgespannen beton metvoorgerekt staalposttensioned spanbeton narekspanbeton, voorgespannen beton metnagerekt staalrabitzgaas pleistergaasrabitzwand wand van gepleisterd gaasruwmateriaal grondstof, onbewerktmateriaalschaling bekistingschalinghout bekistingshoutschokmaat; -proef schudmaat; -proefslump, [injzakking zetmaatslumpproef,[injzakkingsproefzetproefstrekmetaai gerekt-metaalgaassupporten steunijzers, afstandhouders, steunblokjestoplaag dek-, bovenlaagtorderen wringenultbreldmaat; -proef schudmaat; -proefuitrapen berapenverblendsteen bekledings-, blindeersteenvibrator trillervloeibaarheidsgraad smijdigheid, plasticiteitvloeimaat; -proef schudmaat; -proefvochtopname vochtopnemingvolumedeel maatdeelwateropname wateropnemingzakking, zetting zetmaatzakkingsproef zetproefzetting zetmaatzwemsteen drijfsteenBetonbouw kan worden gebruikt tegenover houtbouw, anders is de omschrijvingbouwen in beton beter Nederlands.Betongoot is een goot bestemd voor het transport van beton en een betonnen goot iseen goot gemaakt van beton; dit geldt ook voor betonbuls en betonnen buis, enz. Is ergeen verschil in be-tekenis, dan wordt vaak aan het kortste de voorkeur gegeven, al-* Zie Cement 4 (1952) nr 21-22, blz. 358.hoewel dit taalkundig minder goed is.Beton is dus niethetzelfde alsbetonspecie;betonspecie is naverharding beton.Vele interessante woorden en verklaringen zijn wegens plaatsgebrek niet vermeld.Bestudering en toepassing van de woorden uit N 1015 zullen onze vaktaal een goedeterminologie geven.G. 3. H.Cement 4 (1952) Nr 23-24 383
Reacties