Het afwerken van betondoor A. L. KlaassenBeton is een zelfstandig materiaal, dat een constructieve taak endikwijls ook een aesthetische functie heeft. Wij behoeven alleenmaar te denken aan de nieuwe stations te Enschede, Hengelo (O.)en Leiden, waar de constructieve kracht van het beton op dire cteen fraaie wijze ook het gezicht van het gebouw bepaalt.Dat beton doeltreffend en tegelijkertijd mooi kan zijn, weet ieder,die de vele slanke en sterke betonnen bruggen in het Nederlandselandschap, de viaducten, betonnen openbare gebouwen, kantorenen andere objecten heeft leren kennen.Nog niet altijd neemt de architect genoegen met het uiterlijk vanhet beton-als-zodanig; hetzij omdat zijn stijl het materiaal niet totdirecte uitdrukking kan brengen, hetzij omdat hij andere bedoe-lingen heeft. Vele gebouwen en huizenblokken hebben een beton-nen skelet, maar bijvoorbeeld nog een bakstenen bekleding, diehoofdzakelijk het uiterlijk bepaalt.Er zijn nog meer gevallen, waarin men het beton niet kan of wilmissen, doch waarbij een stap verder moet worden gegaan uitaesthetische of technische overwegingen.1. Om bepaalde redenen kan het uiterlijk van het beton afbreukdoen aan de doelmatigheid of de bedoeling van het object (struc-tuur, kleur).2a. Het beton moet dienst doen onder ongunstige omstandig-heden, zoals: agressieve chemische invloeden, veel vocht, groteslijtage-oorzaken e.d. (bijv. industriegebieden, havenplaatsen,gevels op het Zuid-Westen, enz.).2b. Het beton kan zijn taak als constructiemateriaal goed vervullen,doch het gaat een sterkere of zwakkere chemische reactie aanmet gassen of vloeistoffen, waarmee het direct in aanrakingkomt (silo's, opslagruimten voor chemisch-actieve stoffen,vloeistofbakken in de conservenindustrie e.d.).Een middel om betonwaren voor de onder 2a en 2b genoemdetaken geschikt te maken staat momenteel in Nederland in hetmiddelpunt der belangstelling; het is bekend onder de naamocrateren. Dit is een veredeling van het beton langs chemi-sche weg, waardoor de chemicali?nbestendigheid ervan sterk ver-betert. Afgewacht moet worden, of dit proc?d?, waarvan de toe-passing thans beperkt is tot betonnen fabrieksproducten, in debouwwereld dezelfde rol kan gaan spelen als het ,,gewone"beton nu.De meest voor de hand liggende methode om het aanzien van hetbeton te wijzigen of om het verder te beschermen is het opbren-gen van een laag, die kan bestaan uit bijvoorbeeld verf (een rek-baar begrip!) of een ander vloeibaar, filmvormend materiaal.Uitdrukkelijk moet hierbij worden aangetekend, dat een verf-laag of andere ,,coating" nimmer een deel van de taak van het betonz?lf kan overnemen.In de eerste plaats is een verffilm even goed of slecht als de onder-grond, waarop hij wordt aangebracht, zodat een ondeugdelijkebeton-ondergrond nimmer met een verflaag ,,goed" gemaakt kanworden.In de tweede plaats dient het roesten van betonstaal te wordenvoorkomen door het beton voldoende dekking te geven.Onder normale omstandigheden kan een verflaag krachtig mede-helpen om het vocht van het betonstaal ,,weg te houden", dochhet is duidelijk, dat dit een hulpmiddel is en geen hoofdzaak.Alleen voor bescherming van beton tegen zeer agressieve invloe-den is een chemicali?nbestendige deklaag van overwegend belang.De bekendste materialen, die voor wijziging van het uiterlijkvan beton of voor extra-bescherming ervan in aanmerking komen,zijn:a. lakverven of lakverf-systemen in diverse typen,b. muurverfsystemen en plastieklagen,c. bitumineuze verven of lagen,d. cementverven,e. silicaatverven,f. betonemail,g. pleisterlagen van diverse samenstellingen,h. vochtkerende middelen.De bovengenoemde mogelijkheden worden thans aan een kortebeschouwing onderworpen, die een beeld geeft van de ontwikke-ling op dit gebied.a. Lakverfsystemen1. Chloorrubberlakken vinden veelvuldig toepassing op beton.De belangrijkste overweging hierbij is, dat de (oliearme of olie-vrije) chloorrubberlak niet verzeept op de betonnen ondergrond,die door de bij de verharding vrijgekomen kalk altijd alkalisch is.De hechting van chloorrubberlak is meestal geen groot probleem,omdat de ruwe structuur van het beton borg staat voor een goedemechanische verankering.Chloorrubberlakken van goede kwaliteit hebben een behoorlijkechemicali?nbestendigheid (zuren en logen) en een redelijke weer-bestendigheid. Ze zijn niet bestand tegen hogere temperaturendan ca 50 ?C. De verwerking vereist enige ervaring (,,draden"),doch dit behoeft geen onoverkomelijk bezwaar op te leveren.2. Lakken op basis van polyvinylcopolymeren zijn minderbekend, doch bevinden zich in sterke ontwikkeling. Ze zijn olie-vrij, verzepen niet en hebben (afhankelijk van hun type) een frap-pante chemicali?nbestendigheid. Er zijn momenteel geen anderelaktypen, die oplosmiddelen, zwavel-, salpeter- en zoutzuur, logenen gassen in zeer hoge concentratie weerstaan.Polyvinylharslakken kunnen zijn samengesteld op basis van poly-vinylacetaat of polyvinylchloride; meestal zijn het compositieshiervan, de z.g.n. copolymeren. De hechting op beton is uitste-kend, de warmtebestendigheid goed (tot ca 70 ?C) en de weerbe-stendigheid zeer goed. De verkregen afsluiting is vrijwel herme-tisch.De sterke oplosmiddelen voor deze laktypen vereisen een goedeventilatie tijdens de verwerking (met kwast of door spuiten), ter -wijl het gebruik van rubber handschoenen aanbeveling verdient.Waar betonnen bassins voor opslag van bijvoorbeeld zuur-reage-rende levensmiddelen, veevoeders e.d. worden gebruikt, zijn depolyvinylharslakken bij uitstek op hun plaats, aangezien zij na ver -harding geen geur of smaak aan het materiaal meedelen. In bepaal -de gevallen maakt een dergelijk laksysteem de toepassing van het-- zeer kostbare -- roestvrije staal onnodig. Enkele succesvolletoepassingen van deze producten op beton zijn bekend (foto 1).Opmerking: Het is uiteraard mogelijk, genoemde producten toete passen als isolerende grondlaag voor andere verftypen of -sy-stemen, die dan specifieke eigenschappen kunnen bezitten en olie-vetzuren mogen bevatten.foto 1. betonbassins (bezinkbakken voor aardappelmeel)beschermd tegen corrosie (sterke verzuring) door zuur-en loogbestendig laksysteem op basis van polyvinyl-harslakken260 Cement 6 (1954) Nr 15-16Tetem te Enschedefoto 2 en 3. beton na isolatie beschilderd met matverf opvernisbasismodelmakerij van Stork te Hengelo (O)b. Muurverfsystemen en plastieklagen1. Emulsieverven worden vrijwel uitsluitend op beton toege-past ter verandering van kleur en/of oppervlaktestructuur.Het is belangrijk hier op te merken, dat ,,emulsieverf" geenszinssynoniem is met het begrip ,,saus" of ,,waterverf". Ook op hetgebied van emulsieverven doet zich een min of meer stormachtigeontwikkeling voor. De ,,gewone" emulsieverven zijn in de regelsamengesteld op basis van lijm en case?ne, al of niet met toe-voeging van lijnolie of andere drogende oli?n, antiseptischestoffen, ammonia e.d. Het verdunningsmiddel is water.Bij toepassing van deze oliearme producten is de kans op verze-ping gering, maar niet uitgesloten. Het gebruik ervan is beperkttot binnenwerk; de afwasbaarheid is nihil of gering.Een grote stap vooruit betekende het verschijnen van meer hoog-waardige emulsieverven.isamengesteld op basis van veredelde, dro-gende (zgn. gestyreniseerde) oli?n, polyvinylacetaat of latexachtigestoffen. Deze bindmiddelen, met uitstekende verftechnische eigen-schappen, bieden de gebruiker een afwasbaarheid, welke die vande lakverven nabij komt (water, zeep, borstel), terwijl de dikwijlszo gewenste porositeit (,,ademen") en het fraaie mat -effect, ge-handhaafd blijven. Door hun bijzondere samenstelling zijn zijpractisch onverzeepbaar.2. Matverven op vernisbasis bevatten vrijwel steeds verzeep -bare bestanddelen, zodat toepassing, vooral op vers beton, alleenmogelijk is na isolatie met een onverzeepbaar product (zie ondera), dan wel indien het beton volkomen is ,,uitgewerkt". De vernis-basis kan zijn afgestemd voor gebruik binnen of voor buiten. Der-gelijke matverven vinden vooral toepassing wegens hun fraai op-pervlakte-effect (mat tot zijdeglans), uitstekende afwasbaarheiden grote duurzaamheid (foto 2).3. Plastieklagen hebben geen ander doel dan het verschaffen vaneen decoratief effect, en eventueel het minder zichtbaar makenvan een ruwe, niet egale ondergrond. Zijn zij oliehoudend, dan isisolatie noodzakelijk. Verzepingsverschijnselen dringen zelfs ge-makkelijk door een plastieklaag van 1 cm en meer heen!c.Bitumineuze lagenTeerverven, bitumenemulsies en bitumineuze coatings zijn nuttigeproducten voor ,,ruw" werk. Alleen in dikke lagen aangebrachtgeven ze voldoende afsluiting tegen vocht van buitenaf. De duur-zaamheid van de gerenommeerde producten is goed. De grote be-perkingen in de toepassing zijn vooral gelegen in het weinig fraaieuiterlijk (zwart, grijs, donkerbruin, zeer donkergroen) en in deonmogelijkheid, later een ander verfsysteem aan te brengen.d. Cementvervenzijn vrij veel in gebruik voor het kleuren van baksteen- en beton-gevels. De duurzaamheid is goed, de waterwerende eigenscha ppenzijn vrij goed. Een volkomen afsluiting, die beton volledig tegenvocht-doortrekken tot de wapening kan beschermen, wordt, voorzover mijn ervaring uitwijst, nog niet verkregen; cementvervenzijn altijd iets poreus. Als verfraai?ngsmiddel van betonnen con-structiedelen zijn het nuttige producten.e. Silicaatverven of minerale vervenDeze producten dienen eveneens voornamelijk om buitenmureneen andere kleur en/of structuur te geven. Ze worden zeer harden verbinden zich chemisch met de ondergrond, mits de receptuurjuist is.De silicaatverven hebben enige minder prettige eigenschappen,waardoor het gebruik de laatste jaren achteruit is gegaan; de voor-naamste zijn:1. de verwerking is vrij lastig en het gereedschap heeft veel telijden;2. het succes van het schilderwerk hangt in hoge mate af van desamenstelling van de (direct v??r het aanbrengen gemaakte)werkvoorraad, die niet kan worden bewaard;3. ten minste 3 lagen zijn nodig voor een goed resultaat; de pig-mentering (kleur) is aan sterke beperkingen onderhevig;4. brosheid en barsten komen voor, in het bijzonder wanneer desamenstelling niet is afgestemd op de ondergrond;5. aanbrenging is alleen op nieuw werk mogelijk, aangezien dehechting op oude muren steeds dubieus is.6. het overschilderen van silicaatverven stuit veelal op bezwaren.f. Betonemailis een tegenwoordig veel toegepast product voor afwerking vanlambrizeringen e.d. in woningen en verblijfsruimten. De voor-delen zijn: goede bestendigheid tegen mechanische beschadigin-gen, goede afwasbaarheid, goede dichtheid.Beperkingen en nadelen: betonemail dient door een gespeciali-seerd bedrijf te worden aangebracht (veelal gespoten). Indien meteen vernis wordt afgelakt, die olievetzuren bevat, dan is isolerennoodzakelijk (zie onder a.).g. PleisterlagenDeze worden veelal aangebracht om het beton een ander aanziente geven, dan wel om als ondergrond te dienen voor een verfsy-steem, bijvoorbeeld van emulsieverf. In het algemeen bezittenpleisterlagen geen beschermende eigenschappen; in aesthetischopzicht heeft de witte of zeer lichtgrijs geschuurde muur de laatstetijd opgang gemaakt. Meer en meer neigt men echter thans naarde opvatting, dat kleuren t? belangrijke taken voor ons kunnenvervullen, dan dat men dominerende wandvlakken ongekleurdzou kunnen laten. Zuiver wit is nl. zelden de meest geschikte om-gevingskleur voor verblijfsruimten. Pleisterlagen zijn echter uitbetontechnisch oogpunt af te keuren, omdat de hechting van eenpleisterlaag op beton veelal problematisch is.h. Vochtkerende middelenvoor het behandelen van poreuze muren zijn veelal kleurloos, be-vatten paraffine of andere vette en vrij harde bestanddelen (geenolievetzuren), die in oplossing zijn gebracht door vluchtige vloei -stoffen. Aangebracht op droog beton, op baksteen en op pleister-lagen geven deze producten een goede waterafstoting, terwijl dekleur van de ondergrond niet of zeer weinig wordt be?nvloed. Opdeze wijze kunnen ,,doorslaande" muren en constructies voorenkele jaren worden gesloten. Ook wordt daardoor een vrij goedebeveiliging verkregen tegen het doortrekken van vocht tot dewapening.Dergelijke vochtwerende preparaten geven geen hermetischeafsluiting; dit is voor normale gevallen ook niet nodig. Bestendig-heid tegen agressieve invloeden mag er echter niet van wordenverwacht.ConclusieDe waarde van beton, als constructief en vormgevend bouwmateri -aal, is voldoende bekend en aangetoond. Voor bouwmeesters enanderen, die om technische of aesthetische redenen van de toe-passing van beton menen te moeten afzien, is het nuttig zich terealiseren, dat de middelen, om de aesthetische functies van hetbeton te ondersteunen of uit te breiden, legio zijn. Vergeleken bij25 jaar geleden zijn grote vorderingen gemaakt in de ontwikkelingvan niet -verzepende verfraai?ngs - en beschermingsmiddelen vobeton.Cement 6 (1954) Nr 15-16 261