Expeditie en opslag van cementdoor Ir. K. L. A. van der LeeuwCement is een stortproduct bij uit-nemendheid en men zou daarommisschien verwachten, dat het ookzou worden vervoerd op dezelfdemanier als andere stortproducten,namelijk los gestort in schepen ofdaarvoor ingerichte spoorwagons.Toch is deze wijze van vervoer voorcement eerst in de laatste jaren naarvoren gekomen en nog lang niet al-gemeen in gebruik. Wat is daarvande oorzaak? Deze ligt uiteraard inde belangrijke eigenschap van ce-ment om met water te reageren endaarmee een harde massa te vor-men. Het is duidelijk, dat deze, ove-rigens zeer gewilde eigenschap --die aan het cement zijn waarde ver-leent -- moeilijkheden kan geven,zodra men cement gaat vervoeren opeen wijze, waarbij het product aande invloed van het klimaat is bloot-gesteld. Wil men bereiken, dat hetcement ook op het bouwwerk of inde betonfabriek zijn grootst moge-lijke waarde heeft, dan moet menzorgen, dat het -- voordat het terplaatse is -- zo min mogelijk metwater en/of waterdamp in aanra-king kan komen. Deze eis druktzijn stempel op het gehele probleemvan expeditie en opslag van cement.CementfabriekZoals de lezers bekend zal zijn, ver-laat het cement de ovens in de vormvan kleine bolletjes; de cement-klinker*). In die toestand van nogvrij grove stukken is het niet bijsterreactief en behoeft men geen bij-zondere voorzorgen tegen vocht tenemen. Op de cementfabrieken slaatmen de cementklinker op in grotehallen, waarbij het van zeer onder-geschikt belang is, of hierin al danniet buitenlucht kan toetreden. Gaatmen echter uit deze voorraad puttenen het materiaal fijnmalen, dan ver-andert de hele zaak. De cement-klinker wordt hierbij vermalen toteen zeer fijn poeder. Volgens hetNederlandse normaalvoorschrift (N481) is voor het normale klasse Acement hierbij toegelaten een maxi-mum zeefrest van 18% op de zeefN 480-d-0,090. Het tegenwoordig inons land in de handel zijnd cement isgewoonlijk nog aanzienlijk fijner; dezeefrest op de genoemde zeef ligtmeestal in de buurt van 10 %. Ver-schillende soorten hoogwaardig ce-ment zijn nog beduidend fijner.Zelfs bij de genoemde cijfers moetmen rekenen, dat ongeveer de helftder korrels kleiner is dan 30 . Eenzo fijn poeder is door het grote op-pervlak vanzelfsprekend zeer reac-tief en zal daardoor reeds reagerenmet uit de lucht opgenomen water-damp. Men moet derhalve niet al-leen de rechtstreekse aanraking metwater vermijden, maar bij enigs-zins langdurige opslag zelfs de luchtzoveel mogelijk buitensluiten.Voor de cementfabriek zelf is ditprobleem nog vrij eenvoudig, maarmet het oog op een zo goed moge-lijke aanpassing van de expeditieaan de vraag zal men hier steeds eenvrij grote buffervoorraad willen be-waren; de aangewezen weg om dezeop te slaan is in betonnen silo's.Nadat de silo gevuld en de vul-opening gesloten is, blijft het cementhierin practisch volkomen van delucht afgesloten en dientengevolgevrijwel onbeperkt houdbaar. Ompractische redenen moeten de silo'szo groot zijn, dat ze zeker per stukenige honderden tonnen kunnenbergen, anders zou immers de doorde gehele installatie ingenomenruimte te groot worden in verhou-ding tot de opslagcapaciteit. Nu iszelfs voor een yrij kleine cement-fabriek een silocapaciteit van bv.10 000 ton niets abnormaals, zodathier de bouw van een uitgebreidesilo-installatie geen bezwaar vormt.Betonwarenfabriek en bouwwerkGeheel anders wordt de zaak bij deverbruikers van cement. Is de ver-bruiker een fabrieksbedrijf, dat terplaatse regelmatig grote hoeveel-heden cement verwerkt, dan loonthet veelal nog wel enige silo's tebouwen en hierin het cement op teslaan. Het meeste cement wordtechter verwerkt op bouwwerken,waar men slechts vrij korte tijd ce-ment nodig heeft. Is het bouwwerkgereed, dan houdt het cementge-bruik ter plaatse op en zou men desilo's weer moeten afbreken. Slechtsvoor bouwwerken van zeer groteafmetingen met een buitengewoongroot cementverbruik, zoals bv.grote stuwdammen, kan het demoeite waard zijn, silo's voor decementopslag te bouwen. Bovendienbereikt een groot gedeelte van hetop bouwwerken gebruikte cementde plaats van bestemming alleen viade handel en tussenhandel, die eropmoeten rekenen het cement weer tekunnen doorleveren aan hun klan-ten. Deze zouden met de bouw vaneen silo niet gebaat zijn, daar bij deverkoop in dikwijls kleine partijenhet vervoer van onverpakt cementzeer grote bezwaren ontmoet.Behalve de reeds genoemde moei-lijkheden, verbonden aan de reactiemet vocht uit de lucht, welke na-tuurlijk nog extra groot wordenwanneer men cement bij regenweerzou moeten laden of vervoeren,heeft een dusdanig fijn poeder alscement is, nog een sterke neigingtot stuiven. Een wagen met de schopladen is daarom practisch onmoge-lijk. Het laden en vervoeren vanonverpakt cement is dan ook iets,dat alleen goed uitvoerbaar is bijgrote installaties. Er wordt hieropnog aanstonds teruggekomen.102foto 1. twee verrijdbare draaikranen brengen 50 zak cement iegelijk in het schip*). Zie ,,Cement" 1-2, blz. 6, 2e kol.foto 2. automatische Flux-pakmachine met een capaciteit van ca 2 000 zak per uurfoto 3. De cementzakken worden van het laadperron af direct op de auto gereden.Verpakt cementHet zal uit de voorafgaande be-schouwing ieder duidelijk zijn, datde enige weg voor het vervoer vancement is, het te verpakken. Dit isdan ook van oudsher de methodevan expeditie van cement. Natuur-lijk mag bij een dergelijk product deprijs van de verpakking niet hoogzijn; men moet daarom om te be-ginnen een verpakking kiezen, diegoedkoop maar van sterk materiaalis en bovendien de eenheid van ver-pakking niet te klein nemen. Oor-spronkelijk maakte men veel gebruikvan houten vaten, die trouwens totvoor betrekkelijk korte tijd nog welvoorkwamen voor cement, dat overzee moest worden vervoerd. Practi-scher is het gebruik van zakken,waarvoor men in de aanvang uit-sluitend jute gebruikte. In laterjaren vond de papieren zak steedsmeer toepassing en op het ogenblikheeft de laatste de jute zak reedsvrijwel geheel verdrongen. Wel heb-ben de tijdsomstandigheden, waar-door jute nog moeilijker te verkrij-gen was dan papier, hierbij eenwoordje meegesproken, maar ookvoor de oorlog won de papieren zaksteeds meer terrein. In Europa isvoor beide soorten vrijwel algemeengebruikelijk een zak met een nettoinhoud van 50 kg cement en in Ame-rika 94 Ibs (of 42,7 kg) cement.VerpakkingHoewel dus voor expeditie en opslagbij de handelaar de verpakking inzakken vrijwel een gebiedende eisis, brengt dit voor de cementfabriekde bouw en het gebruik van dikwijlsvrij ingewikkelde pakmachine mee.Foto 2 toont een dergelijke zeer mo-derne pakmachine van grote capa-citeit. De hiervoor gebruikte zakkenzijn van het algemeen gebruikelijketype met ventiel.De zak is hierbij van te voren ge-sloten op dit ventiel na, dat enigeovereenkomst heeft met het ventielvan een fietsband. Door deze ope-ning wordt het cement in de zakgeblazen en wanneer de gevulde zakdoor de machine is afgeworpen enop de verdere transportinrichtingvalt, drukt het gewicht van hetcement het ventiel dicht.Bij de hier afgebeelde Flux-machineis de bediening tot het uiterste be-perkt. De ene bedienende man heeftniets anders te doen dan de zakkenop de vulopeningen te schuiven enop de regelmatige gang van de ma-chine te letten. De zak hangt samenmet de vulinrichting aan een balans(de tegenwichten zijn bovenaanduidelijk zichtbaar); is het vereistegewicht bereikt, dan slaat zij dooren de toevoeropening wordt hier-door automatisch afgesloten. Demachine controleert daarna nog hetgewicht, en als dit juist is, wordt dezak ter bestemder plaatse afgewor-103pen. Een op de foto duidelijk zicht-bare klopinrichting kan in werkingworden gesteld om zo nodig eenregelmatige vulling van de zakkente bevorderen. Met een dergelijkemachine kan men zonder moeite een2000 zakken per uur vullen. Viatransportbanden en glij goten gaande zakken dan naar de laadperrons,waar ze worden geladen in spoor-wagons of auto's dan wel in schepen.De foto's 3 en 4 geven een beeld vanhet laden en vervoer per vrachtauto,terwijl foto 5 een voorbeeld laat zienvan een verdeeltafel, die de zakkenvan een transportband opneemt voorhet laden met twee ploegen aan eengroot laadperron voor het laden ,inschepen. De aan het hoofd van ditartikel afgebeelde foto 1 toont ten-slotte het laden met hijskranen inschepen van de genoemde verdeel-tafel af. Het spreekt vanzelf, dat dehier afgebeelde laadinstallaties nietanders dan voorbeelden tonen endat veel verschillende uitvoerings-vormen mogelijk zijn, aangepast aanplaatselijke omstandigheden.Papier of juteAllicht zal de lezer hier de vraagwillen stellen, welke soort zak debeste is, en zonder over dit veel om-streden punt een bepaalde uitspraakte doen, wil ik toch enige verschil-punten uiteenzetten.Uit een oogpunt van beschermingtegen weersinvloeden, met nametegen regen, zijn geen van beidesoorten volmaakt; beide regenenvrij gemakkelijk door, al houdt deuit drie of meer lagen stevig papieropgebouwde zak iets beter tegendan jute; de jutezak stuift boven-dien meer.Uit een oogpunt van zindelijkheiden bescherming is dus de papierenzak wel in het voordeel. Daartegen-over staat, dat de papieren zakslechts eenmaal kan worden ge-bruikt. Wel is men er onder invloedvan de papiernood na de oorlog toeovergegaan het papier te verzame-len en te regenereren, doch de zakals zodanig moet toch nieuw wordengemaakt. Dit lijkt dus wat duurder.Men moet echter niet vergeten, dathet verzamelen, terugzenden, reini-gen en weer sluiten van de jute-zakken bij elkaar ook de nodigekosten veroorzaken, die direct of in-direct ten laste van de afnemerkomen. Alles bijeengenomen zullenpersoonlijke smaak en voorkeur eengrote rol spelen bij de keus.Los gestort cementFig. 6 toont een principeschema vaneen installatie om cement los tevervoeren. Behalve in schepen, kanmen op deze wijze ook cement ladenin speciaal daarvoor gemaaktespoorwagons of vrachtauto's. Vooralin dit laatste transportmiddel zittenloto 4, De vrachtauto's rijden af en aan onder de laadinrichting voor de schepen.foto 5. Een verdeeltafel neemt de zakken van een transportband op; twee ploegenladen ze vervolgens in de schepen.de opslag van cement bij de hande-laar en op bouwwerken. Waar beidegebruikelijke soorten zakken slechtseen beperkte bescherming tegenweersinvloeden geven, zal men eropbedacht moeten zijn, de opslagruimtezodanig te maken, dat de bescher-ming zo hoog mogelijk wordt opge-voerd. Een goed gesloten en zodroog mogelijke ruimte is daarbijeen gebiedende eis. Weliswaar is uitproeven gebleken, dat cement zelfsna een opslag van verscheidenemaanden in vochtige lucht nog be-hoorlijk bruikbaar kan zijn, dochde kwaliteit (de vastheidscijfers)gaat toch tamelijk snel achteruit.Dikwijls wordt de vraag gesteld, of104nog grote mogelijkheden voor ver-voer, ook naar kleinere afnemers.In ons land heeft men tot dusvernog geen ervaring met vervoer vanlos gestort cement, al staat men welreeds op het punt hiermee een aan-vang te maken. Op verschillendeplaatsen in het buitenland is menal verder. In een afzonderlijk artikelhopen wij binnenkort iets te kunnenvertellen van deze hoogst interes-sante wijze van cementvervoer, dieongetwijfeld een grote toekomstheeft.Opslag bij de handelaaren op het werkTot slot nog een enkel woord overfig. 6. schema van een installatie voor buiktransport per schipeen cementloods van ramen voor-zien mag zijn. Nu heeft licht vol-strekt geen invloed op de houdbaar-heid van cement en zo bekeken iser dus tegen het maken van ramenin de cementloods geen enkel be-zwaar. Aangezien echter ieder raameen plaats is, waar gemakkelijkerregenwater kan doorlekken danelders en ter plaatse condensatiekan optreden, geef ik persoonlijk devoorkeur aan een geheel geslotenruimte met kunstlicht. Moet hetcement lang worden opgeslagen, danverdient het aanbeveling de ruimtein de winter iets te verwarmen, ten-einde de lucht beter droog te kun-nen houden; noodzakelijk is ditechter niet.Onder alle omstandigheden blijfthet echter wel aanbevelenswaardig,het cement niet langer op te slaandan beslist noodzakelijk is, daar hetdoor de opslag nooit beter, dochmeestal wel slechter wordt. Alleenbij opslag in silo's kan, zoals reedsvermeld, het vocht uit de luchtpractisch geen invloed doen geldenen is de duur van de opslag vanweinig belang.Onderstaande woorden komen voor in het artikel ,,Expe-ditie en opslag van cement".Vraag 6: Wat betekent N 480-d0,090?Dit is de handelsaanduiding voor een bepaalde draadzeefIn het normaalblad N 480 zijn de afmetingen van controle-zeven voor Nederland vastgelegd. De zeven bestaan uit:a. een rond stuk metaaldraadweefsel ofb. een rond stuk geperforeerde metaalplaatbeide omgeven door een opstaande rand (montuur), dievolgens dit N-blad is vervaardigd. De monturen moetenonderling uitwisselbaar zijn. Het materiaal is:a. zinkvrij bronsdraad,b. geperforeerd messing- of staalplaat.Controle-zeven dienen ter controle van de materiaalfijnteen van andere zeven. Voor keuring van controle-zevenzie N574.Met de letter d wordt aangeduid:a) bij draadzeven de maaswijdte in mm,b) bij plaatzeven de gatmiddellijn in mm.N 480-d-0,090 betekent dus een controlezeef met een maas-wijdte van 0,090 mm. Deze zeef heeft ca 4900 mazen per cm2.N 480-d-2,4-200 is een controlezeef met een gatopening van2,4 mm ? en een middellijn van 200 mm.Op N480 staan verder nog aangegeven de zeven met eenmiddellijn van 200 en 350 mm, de draaddikten (a) en degemiddelde maatafwijking(+en -) der mazen, de grootstemaataf wijking ( + en -) van de mazen, draden, hartaf-standen der gaten (b) en plaatdikte (c). De maaswijdtenlopen van 0,050 tot 0,85 mm en de gatwijdten van 1,0 tot90 mm; de draaddikten van 0,040/0,045 tot 0,450 mm.De wijze van gebruik der controlezeven dient voor elkesoort te zeven materiaal afzonderlijk te worden vastgesteld.Vraag 7: Wat betekent ?1 is een lengtemaat; 1 = --------- of 0,001 mm.1000Vraag 8: Hoe komt men in Amerika aan zakken met94 Ibs cement?Oorspronkelijk werd hier cement geiporteerd in zeil-schepen uit Europa in vaten van bruto 400 lbs of nettoca 376 lbs. De later opkomende Amerikaanse cement-industrie vond de vaten te zwaar; zij ging over tot hetgebruik van zakken met het halve netto gewicht, dus188 lbs. Deze bleken nog te zwaar te zijn, zodat men deinhoud nog eens halveerde en op 94 lbs kwam; 1 lbs == 1 Engels pond = 0,454 kg = 454 g. Een Amerikaansezak bevat dus 94 x 0,454 = 42,7 kg. v. d. L.Errata Cement 3-4Op blz. 52 staat in de voetnoot: metaalwerk; dit moet zijn:metselwerk.blz. 67, 2e kolom, regel 10 staat: kristalhoudende; dit moetzijn: kristalwater houdende.blz. 67, 2e kolom regel 21 staat: slechts; die moet zijn:slecht.105
Reacties