INLEIDINGEvenals in 1960 omvatte dit jaar de Internationale Utrechtse Jaar-beurs (de 78e ?n successie), die van 12 t/m 20 maart j.l. is gehouden,een omvangrijke Bouw- en Transportbeurs, die vrijwel het geheleopen terrein alsmede drie grote hallen van het Croeselaanterreinin beslag nam.De bezoekers en vooral de standhouders op het buitenterreinkonden niet ongemerkt voorbijgaan aan het feit, dat deze Jaar-beurs vrij vroeg in het jaar plaats vond (in 1960 was de beurs bijnaeen maand later, namelijk van 5 t/m 14 april) en dat de winter ditjaar wel abnormaal lang duurde: bijna elke jaarbeursdag ging ge-paard met maartse sneeuwbuien en vrij lage temperaturen.In tegenstelling tot vroegere beurzen vond de opening dit jaarplaats op een maandag, kennelijk een dag, die -afgezien van deongunstige weersomstandigheden- door velen niet gaarne benutwordt voor een jaarbeursbezoek. Op de eerste beursdag was debelangstelling nog geringer dan de grootste pessimisten haddenvoorspeld.Eveneens in afwijking van de beurzen in voorgaande jaren, duurdedeze beurs negen dagen (in plaats van 10 dagen) en eindigde elkebeursdag om 18.00 uur (in plaats van 17.00 uur).Desondanks is het aantal jaarbeursbezoekers -beslist niet uit-sluitend potenti?le kopers of serieuze aankoopadviseurs!- vrijgroot geweest en volgens de schaarse berichten was de Voorjaars-beurs 1962 voor de meeste standhouders niet geheel zonder ver-dienste.De Bouw- en Transportbeurs was de grootste, die ooit in Neder-land is gehouden. Het predicaat 'grootste' is uiteraard gebaseerdop het feit, dat dit jaar het aantal exposanten en de tentoonstel-lingsoppervlakte groter dan ooit zijn geweest.Wellicht juist als gevolg van de omvangrijkheid van deze beurs washet zelfs bij een tweedaags bezoek niet goed mogelijk alle standste bezoeken, ook al ging de belangstelling alleen maar uit naarmaterialen en machines, die op een of andere wijze ?ets met 'cementen beton' te maken hebben en daarbij nog min of meer 'nieuw' zijn.Met behulp van het dikke boek, de offici?le catalogus, gelukte hetniet om een voorselectie te maken, aangezien in deze catalogusalleen artikelen, namen en merken zeer beknopt vermeld worden,die bovendien betrekking hebben op het gehele produktie- enverkoopprogramma van de betreffende exposanten. Ook op grondvan voorbeschouwingen, advertenties, persberichten e.d. was hetniet goed mogelijk om van te voren de echte 'nieuwigheden' tesignaleren ; trouwens, de daarin aangekondigde 'nieuwtjes' blijkendikwijls geenfechte nouveaut?'s te zijn.Het onderstaande artikel, waarin de waarnemingen van een twee-daags bezoek zijn samengevat, kan dan ook beslist geen completebeschrijving van alle ge?xposeerde nieuwe en/of interessantematerialen en machi nes zijn. Maar wellicht zal het de lezers behulp-foto 2. grote tegenstroommengerfoto 1grote 'omkeer-molen' in eenbetoncentralezaam kunnen zijn bij hun ori?ntering op het gebied van de bouw-nijverheid, omdat de hier beschreven onderwerpen, met hun dik-wijls voorkomende varianten en nabootsingen, min of meer type-rend geacht kunnen worden voor de huidige stand van zaken in de'cement-en-beton-wereld' en voor de daarin voorkomende ont-wikkeling.De algemene conclusie mag zijn, dat er op deze beurs weinig'schokkend nieuws' waar te nemen viel. Inderdaad, er waren ditjaar geen of bijna geen opmerkelijke en verrassende 'nieuwig-heden', zoals in vroegere jaren bij voorbeeld de eerste torendraai-kranen, cementsilo's en truckmixers onmiskenbaar zijn geweest.In de sector 'bouwmachines' bleken de afmetingen, gewichten enproduktiecapaciteiten weer groter geworden te zijn, zoals bijvoorbeeld bij de betonmengers. Opvallend was overigens een vrijbelangrijke perfectionering van wat vroeger reeds getoond is.BOUWMACHINES EN HULPWERKTUIGENBetonmengers en betoninstailatiesDe grootste betonmenger van deze beurs was een zgn. omkeer-molen (foto 1) van het Zweedse fabrikaat Losco (Landr? & Glinder-man, Amsterdam), waarmee in ongeveer 70 seconden circa 3 000liter betonspecie geproduceerd kan worden.Het lossen van de grote mengtrommel geschiedt door het om-keren van de draairichting en duurt ongeveer 20 seconden.De krachtbron bestaat uit een 60 pk sleepringmotor, die op eenafzonderlijk chassis gemonteerd is.Deze menger, die ook in een kleinere uitvoering geleverd wordten dan per menging een produktie van circa 1500 liter betonspecieheeft, wordt bij voorkeur toegepast in zgn. betoncentrales, hetzijop grote bouwwerken, hetzij in betonmortelbedrijven; de bedie-ning kan dan geheel automatisch geschieden, terwijl ook een druk-knopbediening toegepast kan worden.De grootste tegenstroommenger (foto 2) was ongetwijfeld eenE/rich-menger (Newa, Viaardingen), die met een inhoud van 3 000liter, per menging ruim 2 m3betonspecie kan afleveren.Deze grote menger, die vooral in aanmerking komt voor beton-warenfabrieken waar men in korte tijd vrij grote hoeveelhedenbetonspecie wil verwerken, wordt als regel opgenomen in eencomplete doseer- en menginstallatie, die voorzien wordt van eendrukknop- of vol-automatische bediening.In het laatste geval kan een serie 'ponskaarten' worden gebruikt,waarmee de gewenste mengverhoudingen, mengtijden e.d. wor-den verkregen.Ook uit enkele andere stands bleek, dat de automatisering van debetonspeciebereiding de laatste jaren een hoge vlucht heeft ge-nomen; daarbij speelt de elektronica een belangrijke rol.Verschillende exposanten (o.m. Sonco, Rotterdam) hadden onder-delen van dergelijke moderne installaties opgesteld, die vooralvoor betonwarenfabrieken en betonmortelbedrijven geschikt zijn.244 Cement 14 (1962) Nr, 4De Utrechtse Voorjaarsbeurs 1962foto 3. betoninstallatie met 'dragline-sleepschop' foto 5. hydraulisch werkende betonpompVoor de grote bouwwerken zijn thans betoninstallaties beschik-baar, waarbij de betonmolen, de cementsilo e.d. gegroepeerd zijnom een zgn. toevoerverdeler, die van een of twee doseer-weeg-silo's voorzien is.De toeslagmaterialen, die in radiaal opgestelde vakken zijn op-geslagen, dienen met behulp van een sleepschop tot bovenaan detoevoerverdeler te worden opgehoopt.De Duitse sleepschoppenspecialist Elbo-Werk (Van der Spek'Hollandia', Amsterdam) vervaardigt al enige tijd een verrijdbaretoevoerverdeler met doseer-weegsilo's, waarbij de sleepschopvolgens het zgn. dragline-principe werkt, dat wil zeggen de ver-deler is aan de kop voorzien van een arm, waarmee de sleepschopvolgens het dragline-principe heen en weer getrokken wordt,terwijl de sleepschopman in de opgebouwde cabine blijft.Dit principe wordt ook toegepast bij de Arbau-betoninstallaties(Van der Spek, Rotterdam), die voorzien zijn van een zgn. doseer-wagen (vlakdoseer-weegsilo), zodat voor de ophaal bak slechts eengeringe uitdieping van de grond nodig is (foto 3).De ge?xposeerde installatie was gecombineerd met een 1000-litertegenstroommenger van het Duitse fabrikaat V?gele.Volgens onderzoekingen van het Otto-Graf-Institut te Stuttgartmoet de spreiding in druksterkten bij een mengtijd van slechts15 seconden 3% bedragen.Vermeldenswaard zijn voorts de twee Arbau-installaties, die ge-plaatst zijn op het 'betonschip Mexico', ten behoeve van de bouwvan de brug over het Haringvliet bij Numansdorp.WatergehaltemeterBij de bereiding van de betonspecie is een nauwkeurige beheersingvan en controle op het watergehalte van het allergrootste belang.De in de loop der jaren ontwikkelde apparaten voor de bepalingvan het watergehalte blijken in de praktijk niet altijd onfeilbaar tezijn.De op bescheiden wijze ge?xposeerde Sonco-watergehaltemeter(Sonco, Rotterdam), die reeds in een vrij ver gevorderd ontwik-kelingsstadium schijnt te verkeren, zal misschien de definitieve op-lossing van dit uitermate belangrijke 'waterprobleem' kunnengeven. Naar verluidt werkt deze watergehaltemeter niet volgenshet 'weerstandsprincipe' (met behulp van elektroden), en de me-ting geschiedt daardoor geheel onafhankelijk van de korrelverde-ling, de aanwezigheid van zouten en van de specietemperatuur.Kraansilo's ('K?bels')Op vele bouwwerken wordt de betonspecie met behulp van eenbouwkraan op de gewenste plaats gebracht; de betonspecie be-vindt zich daarbij in een zgn. kraansilo ('K?bel'), die als regel vanplaatstaal vervaardigd is.Een van de weinige 'nieuwigheden' van deze beurs was de Struc-turo/-kraansilo (Van der Spek 'Hollandia', Amsterdam), die ver-vaardigd is van een polyester, Structural genoemd, welke kunststofdoor Werkspoor N.V. te Utrecht in de handel wordt gebracht.Een dergelijke 800-liter silo (foto 4) weegt circa 70 kg, dat wilzeggen ongeveer 160 kg minder dan een plaatstalen silo met de-zelfde inhoud.Als gevolg van deze gewichtsvermindering zal de capaciteit vanvele bouwkranen als het ware met 10-15% verhoogd worden.Daar betonspecie vrijwel niet aan de silowand hecht en voortsvanwege de bijzondere silovorm (geringere hoogte en groterestortmond dan bij stalen silo's), geschiedt de lossing, ook vanaardvochtige specie, zeer gemakkelijk.Andere voordelen zijn: de grote duurzaamheid (roestvrij, dusbehalve hetschoonspoelen geen onderhoud) en de doorschijnendewanden (zodat de inhoud van buitenaf waargenomen kan worden).BetonpompDe hydraulisch werkende Schw/ng-betonpomp (Wynmalen &Hausmann, Bunnik), waarvan de,prototypen reeds op enkele voor-gaande binnen- en buitenlandse jaarbeurzen zijn getoond, bestaatuit twee afzonderlijke gedeelten, te weten de eigenlijke pomp eneen oliecompressor, die door twee flexibele olieleidingen metelkaar verbonden zijn (foto 5).Het pompgedeelte bezit twee, beurtelings werkende perscilin-ders, die elk aangedreven worden door een op oliedruk werken-de, ?n een afzonderlijke cilinder geplaatste oliezuiger.Door de oliecompressor wordt de olie beurtelings in de ene en inde andere aandrijfcilinder geperst; wanneer de ene speciecilinderperst, wordt de specie door de andere cilinder aangezogen.Op deze wijze ontstaat een continue speciestroom, die als gevolgvan het hydraulische systeem zonder schokken verloopt, terwijler geen ontmenging optreedt. De uurcapaciteit bedraagt max.25 m3betonspecie en is afhankelijk van de transportafstand (max.400 m) en de opvoerhoogte (max. 55 m).BetontransportmachinesOp betonwerken maar vooral in betonwarenfabrieken geschiedthet transport van toeslagmaterialen, betonspecie e.d. bij voorkeurmet gemotoriseerde voertuigen, die in verband met de beschik-bare ruimte beperkte afmetingen dienen te bezitten en een kleinedraaicirkel moeten hebben, terwijl zij zoveel mogelijk 'universeel'moeten zijn.foto 4kraansilo vanpolyesterCement 14 (1962) Nr. 4 245foto 7. een grote bouwlift bij de afsluiting van het Haringvlietfoto 6. gemotoriseerde japanner op zgn. basis-machineBij de constructie van de Leiber-transportmachines (Agincore,Diemen) is met deze wensen rekening gehouden.De zgn. basismachine heeft een rijsnelheid van 6 of 16 km/uur eneen draaicirkel van 150 cm.De opbouw kan onder meer bestaan uit een naar een of tweezijden kippende bak (gemotoriseerde japanner, foto 6) of een hef-inrichting met kipbak met een inhoud van 550 of 750 liter (kip-hoogte max. 2 m) of met laadplateau.BouwliftenVooral na de tweede wereldoorlog zijn de constructies in woning-,utiliteits- en waterbouw steeds hoger geworden, zodat bouw-hoogten van bij voorbeeld 20-30 m thans niet meer tot de uit-zonderingen behoren.Voor het verticale transport van materiaal en personen wordendan ook vrij veel bouwliften gebruikt, die echter als regel eenbeperkte hijshoogte hebben.De in Nederland vervaardigde /carus-bouwliften (AlgemeneBouwstoffen Centrale, De Bilt), die onder meer bij de afsluitingvan het Haringvliet (foto 7) en bij de bouw van het AmsterdamseHiltonhotel worden gebruikt, hebben in de standaard-uitvoeringeen hefvermogen van 2 000 kg (of 24 personen) bij een hijssnelheidvan 0,50 m/sec; bij een grotere hijssnelheid (0,70 m/sec) wordt hethefvermogen 1400 kg.De opbouw van deze liften wordt gevormd door twee masten;deze worden samengesteld uit 2 m lange elementen, die van stalenpijp vervaardigd zijn.Deze constructie dient gewoonlijk met het stalen onderframe opeen eenvoudige betonfundering te worden geplaatst en kan dantot max. 100 m worden opgebouwd.In een kleinere uitvoering, volgens het vrijwel gelijke principe, ishet hefvermogen 1400 kg bij een hijssnelheid van 0,50 m/sec enmet een max. werkhoogte van 70 m.Uiteraard voldoen deze liften aan de desbetreffende veiligheids-eisen, zodat zij met een certificaat van betrouwbaarheid wordenafgeleverd.BEKISTINGSMATERIALENBekistingsplatenIn de betonbouw neemt de toepassing van bekistingsplaten, hetzijals bekistingsbekleding, hetzij als zelfstandige bekisting, steedsmeer toe, omdat men daarmee zeer gladde en dichte betonopper-vlakken kan verkrijgen.Op deze beurs was onder meer ge?xposeerd het Bruynzeel-Beton-plex (Bruynzeel, Zaandam), dat met een dikte van 4 mm als be-kistingsbekleding gebruikt wordt en met een dikte van 12, 15 of18 mm als zelfstandig bekistingsmateriaal in aanmerking komt.Andere tri-en multiplex bekistingsplaten waren het Cresto-beton-triplex (R.E.T., Utrecht) en het Roteplex (Rote, Westzaan); hetlaastgenoemd bekistingsmateriaal heeft een dikts van 12 (soms15 of 18) mm en het bezit een geoctrooieerd wafeloppervlak, waar-door het optreden van 'luchtbellen' in het betonoppervlak beperktwordt, terwijl het ontkisten en schoonmaken vrijwel geen moei-lijkheden oplevert.Novestrac-betonbekistingsplaten (Nove, Hoogezand) zijn specialevezelplaten, die een dikte van 5 mm bezitten en voor de be-kleding van bekistingen in aanmerking komen.246 Cement 14 (1962) Nr. 4Bekistingd ragersStalen bekistingdragers blijken op vele bouwwerken belangrijkevoordelen op te leveren, vooral wanneer het bekistingsplan zo-danig opgesteld wordt, dat de dragers op de meest effici?ntewijze toegepast worden.De H/co-bekistingdragers (Everts & Van der Weyden, Helmond)zijn thans in twee nieuwe uitvoeringen verkrijgbaar, waarvan dezwaarste, met statische waarden van M = 2 tm en R = 2t, gebruiktkunnen worden voor overspanningen tot 10 m.Met spie- en/of boutverbindingen worden de verschillende delenaan elkaar gekoppeld; voorts zijn spanmoeren ingebouwd om deporring te verstellen. De dragers zijn in staat om negatieve mo-menten en horizontale langskrachten op te nemen.Voor grote overspanningen, vooral in de bruggenbouw, is op dezebeurs een nieuw type ge?ntroduceerd, dat met behulp van trek-staven rhomenten kan opnemen tot 65 tm, en dat gebruikt kanworden voor overspanning van 10 tot 40 m (foto 8).Deze bekistingdrager kan zowel voor gebogen en geknikte alsvoor rechte stortvlakken gebruikt worden.Voorts was er een nieuw type stempel (voor een toelaatbare be-lasting van 20 t), waarvan het voetstuk op een vijzel geplaatst is,terwijl ook het kopstuk verstelbaar is.De H?nnebeck-bekistingdragers (Van Dun, Rotterdam), waarvanop deze jaarbeurs verschillende toepassingen werden getoond,worden geleverd in vier verschillende typen.In de zwaarste uitvoering (max. moment 1,7 tm) worden zijsamengesteld uit vakwerk- en volwanddragers, die in elkaar ge-schoven en dan door middel van speciale stelschroeven vastgezetworden; een lichter type (max. moment 1,25 tm) wordt alleen uitvakwerkdragers samengesteld.Voor kleinere overspanningen komen twee andere typen in aan-merking, waarbij het ene gevormd wordt door de zgn. traversen.Opmerkelijk zijn de imposante 'gigant-dragers', die in het bij-zonder bestemd zijn voor de bekisting van bruggen en grote hal-len, waarbij het max. buigend moment 15-70tm bedraagt.Stalen steigersOfschoon er voor het snel en doeltreffend opbouwen van stalensteigers een zekere ervaring nodig is, zodat er ook in ons landzelfs enkele in de steigerbouw gespecialiseerde firma's zijn, be-ginnen dergelijke steigers op de Nederlandse bouwwerken eenbekende verschijning te worden.In diverse onderdelen van de stalen H?nnebeck-profielsteigers(Van Dun, Rotterdam) zijn, zoals de naam reeds aangeeft, geenbuizen maar geoctrooieerde, open driekantprofielen toegepast(foto 9).Er komen drie hoofdelementen voor, te weten verticale ramen('staanders'), horizontale ramen ('liggers') en diagonalen, die bijde montage in elkaar gestoken of gehangen worden, terwijl opsommige punten de elementen door middel van veiligheidspallentrek- en drukvast op elkaar aangesloten worden.Door de toepassing van de genoemde hoofdelementen en alsgevolg van de eenvoud van de verbindingen kan de montage vandeze steigers snel geschieden, ook zonder dat men met dit steiger-systeem ervaring heeft.HULPSTOFFENOok in ons land worden de zgn. luchtbelvormers ('air-entraining-agents') op betrekkelijk grote schaal in betonspecie toegepast,ofschoon het helaas nog maar al te dikwijls voorkomt, dat menmeent door de toevoeging van de hulpstof alle grondbeginselenvan het maken van goed beton volledig te kunnen vergeten.Op deze jaarbeurs konden onder meer de merken Dorex A.E.A(Braat, 's-Gravenhage) en Cerol LP. (Bouwmag, Woerden) wordenaangetroffen.Voor de toevoeging aan betonspecie en cementmortel warenvoorts onder meer aanwezig Ceresit-Snel (Bouwmag, Woerden),ter versnelling van de verharding, en PC/-emu/s/e (Braat, 's-Graven-hage), ter verbetering van de aanhechting en ter vergroting vande dichtheid, in het bijzonder bij het aanbrengen van dunne dek-lagen en het repareren van betonoppervlakken.VOEGVULLINGSMATERIALENIn alle bouwwerken zijn voegen aanwezig, hetzij dilatatievoegen(zoals in betonconstructies), hetzij de voegen, die bij de aanslui-tingen met geprefabriceerde elementen, kozijnen e.d. voorkomen.In de meeste gevallen dienen deze voegen (water)dicht gemaaktte worden, waarvoor dikwijls plastisch blijvende voegvullings-materialen in aanmerking moeten komen, opdat de 'bewegingen'mogelijk blijven.foto 8. bekistingdragers voor grote overspanningenOp deze jaarbeurs was aanwezig het reeds in vele objecten toe-gepaste Compri-band (Comprifalt, Zwijndrecht), dat uit een opspeciale wijze met bitumen ge?mpregneerde, geschuimde kunst-stof bestaat en tot elke gewenste vorm gekneed en samengeperstkan worden.Voorts werden onder meer ge?xposeerd Dum-Dum voegvullings-kit (Butimix, Amsterdam), dat ook in plastic-verpakking spuitklaarwordt geleverd, en Neb/profo-voegvulling (Nebiprofa, Maarn).BETONWARENStraatstenenOp vele Nederlandse wegen en vooral stadsstraten zijn de laatstejaren miljoenen betonnen straatstenen toegepast; de huidige ?aar-produktie bedraagt dan ook volgens een ruwe schatting 400 mil-joen betonnen straatstenen.Op deze jaarbeurs waren van de ongeveer 40 fabrieken, die zichmomenteel in ons land met de vervaardiging van betonstenenbezighouden, slechts enkele aanwezig.Ge?xposeerd werden de zgn. Anti-kruipsteen (Heesseltsche Steen-fabriek, Heesselt), die aan de onderzijde van een driehoekige ver-dikking is voorzien, de Super-Stroef-Straatsteen (Van Hesteren &Janssen, Tiel), met Zwitsers morenen-split vervaardigd, en dezgn. O-kei (Bredero, Utrecht), die aan twee zijden vellingkantenbezit.foto 9. stalen profielsteigerCement 14 (1962) Nr. 4 247foto 10. geprefabriceerde vloerDakpannenReeds enkele jaren worden in ons land betonnen dakpannen1ver-vaardigd en toegepast, ofschoon er vooral van de zijde van dearchitecten een zekere weerstand tegen deze dakpannen bestaat,die echter bij nadere bestudering uitsluitend op zeer subjectievemeningen en verkeerde vooroordelen gebaseerd blijkt te zijn.De Sneldek-dakpannen (Geldens, Nijmegen) hebben een min ofmeer klassieke vorm (33 cm 42 cm), zijn uiteraard zeer sterk,hebben per m2een vrij laag gewicht (circa 38 kg) en kunnen invrijwel elke tint geleverd worden.Van hetzelfde materiaal kunnen ook diverse hulpstukken geleverdworden, zoals halve pannen, gevelpannen, nokvorsten en venti-latiepannen.Licht(gewicht) betonOp grond van het geringe volumegewicht, de goede isolerendeeigenschappen, de spijkerbaarheid e.d. van licht(gewicht)betonis het toepassingsgebied van dit materiaal vooral de laatste jarenenorm uitgebreid.Vooral in muren en vloeren wordt licht(gewicht) beton veelvuldigverwerkt.MurenDe B2-muurblokken (Bredero Beton, Utrecht), die reeds in 100 000woningen een toepassing hebben gevonden, worden in verschil-lende maten gefabriceerd voor muurdikten van 5, 7,10,15, 20 en30 cm.foto 11. spankabels voor het voorspannen von de Nabla-liggersBij deze blokken wordt opgemerkt, 'dat twee metselaars metdeze blokken het werk van zeven metselaars kunnen doen'.Zoals deze jaarbeurs liet zien, lenen deze blokken zich ook uit-stekend voor het toepassen in expositie-stands.De B.D.S.-muurelementen (Beton-Industrie 'Zwammerdam') wor-den droog op elkaar gestapeld, waarna de holle kernen met beton-specie gevuld worden, zodat een ruitvormig 'skelet' ontstaat, dataan de muren de gewenste sterkte en stijfheid geeft.De elementen worden gefabriceerd voor wanddikten van 16, 18,22, 25 en 30 cm, terwijl per m2muuroppervlak ruim 10 elementennodig zijn.VloerenDe in de Dato-vloeren (Van Baarsen-Egas, Amsterdam) toegepasteholle licht-betonblokken, die normaal een hoogte van 15 cm be-zitten, worden geplaatst tussen 15 cm hoge X-balken van voor-gespannen beton, waarna een 3, 4 of 5 cm dikke betonnen druk-laag wordt aangebracht.Afhankelijk van de dikte van de druklaag bedraagt het eigen ge-wicht van deze vloeren, die dus zonder bekisting uitgevoerdworden, 240-280 kg/m2.Bij de Omn/o-rondstaalliggervloeren (Beton Industrie 'Zwammer-dam') worden de holle licht-betonelementen, die een hoogte van15 cm hebben, geplaatst tussen zgn. rondstaalliggers, die eveneens15 cm hoog zijn (foto 10).Dergelijke liggers worden gevormd door een soort 'vakwerk',met driehoekige doorsnede, dat aan de onderkant van een beton-nen flens voorzien is, zodat een J.-vormige ligger ontstaan is.Na de montage, die dus zonder bekisting geschiedt, wordt hetvulbeton gestort, waarbij tevens een 3, 4 of 5 cm dikke druklaagwordt aangebracht.Sierbeton, 'kunststeen'Door enkele fabrieken werden fraaie voorbeelden van sierbetontentoongesteld, zoals Artistone ('De Meteoor', De Steeg), Colcret(Wernink, Leiden), Basto-slerbeton (Basto, Oudenbosch) en B.I.Z.-sierbeton (Beton Industrie 'Zwammerdam').Vastgesteld kon worden, dat thans niet meer uitsluitend de reedsmin of meer traditioneel geworden raam- en deuromlijstingen,gevelbekledingen e.d. in allerlei uitvoeringen worden vervaar-digd, maar dat ook dikwijls artistieke sierelementen wordengefabriceerd, die door beeldende kunstenaars zijn ontworpen.Een bijzonder effect wordt verkregen door de toepassing vangebroken marmer als toeslagmateriaal; de kleur' wordt daarbijbovendien verkregen door het gebruik van fijngemalen marmer ofvan kleurstoffen.Op deze beurs werden fraaie gepolijste oppervlakken getoond(van vensterbanken, traptreden e.d.) van Enb?mar-kunstmarmer(N.B.M., Zaandam) en van Marbro-kunststeen (Marbro, Rotterdam).VOORGESPANNEN BETONBehalve de eerder genoemde X-vormige vloerbalken, waren deenige voorgespannen beton bal ken op deze beurs de I-profiel MS-balken (De Meteoor, De Steeg).Deze balken worden in een aantal standaardprofielen geleverd,met hoogten van 35-110 cm en flensbreedten van 20-35 cm.Uiteraard dient de keuze van de toe te passen afmetingen geba-seerd te worden op de overspanning, de belasting en de toe telaten betonspanning.Voorgespannen vierkante en holle ronde heipalen, alsmede voor-gespannen damplanken (Schokindustrie, Zwijndrecht) en voor-gespannen waterleidingsbuizen (Betondak, Arkel), vormden deoverige voorgespannen betonprodukten.Zowel bij de palen en planken als bij de buizen is in de loop derjaren een standaardisatie ontwikkeld, zodat zij thans uit de'catalogus' geleverd kunnen worden.Een opmerkelijke toepassing van voorspanning kon worden ge-vonden in de Ar/ith-aanrechtbladen (Bredero Beton, Utrecht), diedoor de aangebrachte voorspanning in hoge mate scheurvrij enbijzonder sterk zijn.Demfca-v?orspanstaal (Demka, Utrecht), zowel in draden als instrengen, werd ge?xposeerd met de bijna triomfantelijke mede-deling, 'dat voor de langsvoorspanning van de Nabla-liggers voorde afsluiting van het Haringvliet ruim 10 500 000 m voorspan-draad 0 6 mm toegepast zal worden' (foto 11).PAALFUNDERINGENBehalve de min of meer traditionele heipalen (Schokindustrie/Zwijndrecht, Betondak/Arkel, Beton Industrie 'Zwammerdam')werden nog enkele bijzondere typen betonpalen ge?xposeerd.248 Cement 14 (1962) Nr. 4foto12. glazen bouwstenen in een betonnen portiekDe Waal-palen (De Waal, Amsterdam), die al meer dan 50 jaar toe-gepast worden op plaatsen waar heiwerk onmogelijk of ongewenstis, bestaan uit holle gewapend-betonsegmenten, die hydraulischin de grond gedrukt worden, waarna de holle kern met beton-specie gevuld wordt.Het draagvermogen van dergelijke palen, waarvan de lengte vrij-wel onbeperkt is, bedraagt 10-100 ton drukbelasting; indien hetkernbeton door middel van hoogwaardig stalen draden wordtvoorgespannen, kunnen de palen tot 30 ton trekbelasting op-nemen.De in de grond vervaardigde A/pha-palen (Alphapaal, Amsterdam)worden gevormd met behulp van twee concentrische buizen,die beide een functie hebben.Bij het inheien van de buizen is de binnenhuis gevuld met b?ton-specie; zowel bij het uitstampen van de paalvoet als bij de opbouwvan de -eventueel van langswapening voorziene- paalschacht ishet binnendringen van grondwater uitgesloten.Bij een paaldoorsnede van 32,5-52 cm bedraagt de toelaatbaredrukbelasting 40-100 ton; de maximum paallengte is momenteel19,50 m.De W/tbeton-palen (De Wit, Rotterdam), die een draagvermogenvan ten minste 25 ton bezitten, worden in de grond vervaardigddooreen geprefabriceerde betonvoet metopgelastestalen mantel-buizen in de grond te drijven, waarna de holle kern van een wape-ning wordt voorzien en met betonspecie volgestort wordt.Terwijl de Witbeton-palen in aanmerking komen op plaatsen,waar niet geheid kan of mag worden, zijn de At/as-palen (De Wit,Rotterdam) met een minimum draagvermogen van 25 ton bestemdvoor de nieuwbouw; zij worden in de grond vervaardigd door eengeprefabriceerde betonvoet met een stalen buis in te heien,waarna de holle kern wordt gewapend en met betonspecie ge-vuld, terwijl de stalen mantel omhoog getrokken wordt.DIVERSENSinds korte tijd worden naast de gecentrifugeerde gewapend- envoorgespannen Ar/cef-buizen (Betondak, Arkel) ook gecentrifu-geerde buizen van ongewapend beton vervaardigd, die met eenlengte van 2 m en een inwendige diameter van 30-80 cm zeer ge-schikt voor rioleringen zijn; de buizen worden met elkaar ver-bonden met behulp van een zgn. rubberrolverbinding (normaleArkelbuisverbinding).Bij de bouw van de m?tro-stations te Rotterdam worden vrij grotegeprefabriceerde betonkolommen toegepast, die een druksterktevan ten minste 600(!) kg/cm2moeten bezitten; op deze jaarbeurswerden enkele monsters van deze superieure betonkwaliteitgetoond (Basto, Oudenbosch).In het bijzonder voor het maken van trilbetonprodukten in stalenvormen werd de VettoJ-ontkistingsolie (Steinke, Elsloo) aanbevo-len, waarmee zeer goede resultaten bereikt kunnen worden, hoe-wel dit op de beurs uiteraard niet gedemonstreerd kon worden.Glazen bouwstenen en -tegels blijken vooral in de betonbouwesthetisch verantwoorde en zeer doeltreffende toepassingen tekunnen vinden, zoals op de stand van Bouwmag (Woerden) doormiddel van enkele fraaie foto's getoond werd (foto 12).Terwijl grote ramen, daklichten, wanden e.d. gewoonlijk op hetbouwwerk door specialisten ter plaatse worden uitgevoerd,worden de kleine ramen en daklichten als regel geprefabriceerdin de speciale betonfabriek, waarover de importeur van destenen en tegels de beschikking heeft.Deze jaarbeurs heeft meer dan alle voorgaande beurzen aange-toond, dat er op allerlei mogelijke wjjzen gezocht is naar middelenvoor de verbetering van de geluids- en warmte-isolatie en voorde geluidsbestrijding; vele stands exposeerden diverse materialenin allerlei vormen.Naast de cementgebonden materialen, zoals licht beton en hout-wolcement, waren er onder meer steen- en glaswolprodukten,diverse boards en vezelplaten voor isolatie en geluidsabsorptie,kunststoffen, enz.Vele produkten, die de meest uiteenlopende handelsnamen dra-gen, zijn reeds op talloze wijzen in laboratoria onderzocht endikwijls ook aan de praktijk getoetst; zij leveren het bewijs, datde zgn. bouwfysica momenteel veel belangstelling ondervindt, of-schoon het in de dagelijkse praktijk nog maar al te dikwijls voor-komt, dat zelfs de primaire beginselen van isolatie en akoestiekvolledig genegeerd worden, wat meestal door een verkeerd ge-richte 'zuinigheid' ingegeven is.Een bijzondere toepassing van het materiaal Po/ / (Polycel,Gouda), dat van de kunststof polystyreen wordt vervaardigd enin de vorm van platen, stroken e.d. voor allerlei doeleinden ge-bruikt kan worden, vindt men bij het maken van uitsparingen inbetonconstructies, waarbij men als volgt te werk gaat.Uit het in blok- of plaatvorm geleverde polycelmateriaal zaagt ofsnijdt men de gewenste 'sparingklossen', die vervolgens bij voor-beeld op de bekisting gespijkerd of gelijmd worden; na het ont-kisten kan het materiaal in enkele ogenblikken weggebrand(fig. 13) of weggestoken worden, hetgeen uiteraard een aanzien-lijke werk- en tijdbesparing inhoudt.Voor het aanbrengen van bevestigingen in betonconstructies zijnin de loop der jaren verschillende bouten, boren, schiethamerse.d. ontwikkeld, die in de praktijk vrij algemeen toegepastworden.De Ne/grip-betonboorankers (Van der Rijn, Amsterdam), zijnhardstalen, van tanden voorziene ankers, waarmee het gewenstegat in het beton wordt geboord (met gebruikmaking van een slag-hamer of een speciaal handgereedschap) ; dan wordt het anker uithet gat genomen en van een conische stalen plug voorzien.Wanneer men het anker vervolgens weer in het gat drijft, splijthet voorste gedeelte (door de wigwerking), waardoor een muur-vaste bevestiging wordt verkregen.D?ze betonboorankers worden geleverd met een diameter van?"-7/8"; een3I8" anker, dat binnen 30 seconden aangebrachtkan worden, kan een trekkracht van circa 2500 kg opnemen.v.d.V.fig. 13. het maken van een sparing m.b.v. polycelCement 14 (1962) Nr. 4 249