21-221950De eigenschappen vanKORRELBETONdoor Prof. Otto GrafCEMENTtijdschrift gewijd aancement en betonaigemeen-redaeteur:ing. G. J. Hamer(verantwoordelijk voor de inhoud)redactie -secretaris:H. M. Mosredactie-adres:Herengracht 507, Amsterdam-C,telefoonnummers: 34821 en 34552administratie-adres:Sarphatistraat 54, Amsterdam-C, tel.57537, Postgiro 525812 t.n.v. N.V. Uitg.Mij ,,Met Couragie", A'damabonnementsprijzen:1. Nederlanda. gewoon abt.: f 7,50 per jaarb. *studie-abt.: f 4,-- per jaar2. Indonesi? enWest-Indi? f 9,-- per jaar3. Belgi? enLuxemburg frs 125,-- per jaar4. Buitenland f 10,-- per jaar5. Collectieve abonnementen:prijs wordt op aanvraag verstrekt.*Studie-abonnementen alleen voor: T.H.-studenten, MTS'ers, militairen.Overneming van artikelen en illus-tratiesna schriftelijke toestemming.uitgave ENCI-CEMId n.vKorrelbeton heeft in West-Duitslandsedert 1946 een snel toenemende be-tekenis gekregen, doordat uit het puin vande Duitse steden, die hoofdzakelijk metsteen waren ge-bouwd, een voorkorrelbeton goed bruikbare toeslagstofwordt ver-kregen en omdat zich sedert1946 nieuwe bekistings- en stortmethodenhebben ontwikkeld, terwijl voorts dezebouwmethode minder geschool-debouwarbeiders vereist dan met-selwerk. Inhet algemeen betekent de ontwikkelingvan de korrelbeton-bouwmethode eenbelangrijke voor-uitgang van derationalisatie van het bouwen, die ook --nadat het aan-wezige puin is opgebruikt --met andere toeslagstoffen zou kunnenworden voortgezet.Om een juiste toepassing van korrelbetonte bevorderen, hebben sedert 1948omvangrijke onderzoekingen aan deTechnische Hogeschool te Stuttgart plaatsgevonden, welke in de loop van het jaar1950 uitvoerig met voorbeelden uit depraktijk zijn omschreven in ,,Fortschritteund Forschungen im Bauwesen", serie C,aflevering 2. Bovendien heeft deCommissie voor gewapend beton begin1949 het normaalblad DIN 4232,,Richtlinien f?r die Ausf?hrung ge-sch?tteter Leichtbetonw?nde" uit-gegeven.De tot heden uitgevoerde onderzoe-kingenbepaalden zich met betrek-king tot devastheid van het beton tot de invloed van:1) de soort steen van de toeslag-stof, dekorrelvorm, de korrel-samenstellingen de verhouding van de holleruimte,2) de eigenschappen van cement en hetcementgehalte,3) de hoedanigheid van het verse beton,4) de wijze van het afmeten van detoeslagstoffen en van het mengen vanhet beton,5) de wijze van verwerking van hetbeton,6) de nabehandeling van het be-ton, detemperatuur van de lucht en deouderdom van het beton.Voorts werden nader onderzocht:7) het verband tussen het gewicht en devastheid van het beton,8) de vastheid van korrelbeton-muren enhun verhouding tot de kubusvastheiden toelaatbare spanning,9) de vastheid van korrelbeton-murenbij plaatselijke belas-ting,10) het voortdurende onderzoek vankorrelbeton,11) het krimpen van korrelbeton,12) de warmtegeleiding van korrel-beton.De geluiddoorlaatbaarheid werd on-derzocht door het ,,Instiiut f?r Bau-forschung" aan de Technische Hoge-school te Braunschweig onder lei-dingvan Prof. Dr.-Ing. Kristen.De belangrijkste resultaten dezeronderzoekingen worden hierna be-sproken.1) Het gewicht van droog, 28 dagen oudkorrelbeton met steenslag of puin, met eenhoog gehalte aan steenslag werd als volgtvastgesteld;Luchtdroog korrelbeton was onge-veer 5% zwaarder.50 kg/cm2bedroeg:bij gebroken schelpkalk ongeveer 1,65kg/dm3,bij gletschersteen ong. 1,75 kg/dm3. Hetgewicht van korrelbeton met eenkubusvastheid na 28 dagen vanVoorbeelden zijn opgenomen in te-kening1 (z.o.z.).Bij enige andere toeslagstoffen blijkt, dathet gewicht van korrel-beton bijbenadering (afwijkingen + 10 % en -- 5%) kan worden ge-schat op 1,1 maal desom van het gewicht van de toeslagstof enhet cement.Ten aanzien van de toeslagstoffen is het inde eerste plaats gewenst, dat ze zuivergezeefd en naar korrel-grootte gescheidenworden geleverd. In Duitsland zijn degroepen 7/15 en 15/30 mm gebruikelijk;nog beter is de verdeling 7/10, 10/15 en15/25 mm. Stoffijne deeltjes (0/0,2 mm)mogen tot hoogstens 3 % van het gewichtvan de korrelgroep aan-wezig zijn.2) Doelmatig is cement met hogeaanvangsvastheden, opdat de ont-kisting bij normale weersgesteld-heid na 1 tot 2 dagen kan plaatsvinden.De daarvoor noodzakelijke hoeveel-heidcement (100 tot 120 kg/m3bij goedgezeefde steenslag) is ook vol-doendevoor een na 28 dagen te be-reikendrukvastheid van 30 kg/cm2.3) De cementmortel in het versekorrelbeton moet zoveel water be-vatten, dat zij niet meer uitloopt.Hierdoor worden hogere drukvast-heden bereikt dan met stijvecement-mortel. Daarbij ontstond aan deaanrakingsplaatsen der steenkorrelseen brede verzadigde verbinding,457tek. 1 tek. 3die een doelmatige kraehtenover-drachtvan steenstuk op steenstuk mogelijkmaakt. In deze toestand vertoonde deverharde cementmor-tel een glanzende,gladde opper-vlakte als glazuur (zie foto2).Ten aanzien van 4) en 5) wordt er opgewezen, dat zuigende toeslag-stoffen --zoals steenslag -- vooraf voldoendevochtig moeten worden gemaakt. Hetstorten dient in hori-zontale lagen dooropstrooien plaats te vinden; daarna is lichtporren met een puntige lat voldoende.6) Grofkorrelig korrelbeton kan bijwinderig, droog zomerweer, voor-tijdiguitdrogen. Ter beoordeling van dezeomstandigheid werden wanden metdraadbekisting en blik-bekisting middenzomer 1949 in de vrije lucht vervaardigd;een ge-deelte der wanden werd regelmatigvochtig gehouden; aan een ander gedeeltewerd niets gedaan. Het bleek, datsteenslagbeton door de wijze vanbehandelen weinig werd be?nvloed,aangezien in de steenslag veel water zat.Daarentegen bleef de vastheid van dewanden met schelpkalk belangrijk tenachter, in-dien vochtig houden werd nage-laten. Dagelijks nat maken geduren-de deeerste week is bij droog weernoodzakelijk.7), 8) en 10) Zeer belangrijk was devraag, of de gedurende de uitvoe-ring vanhet werk getrokken en tot kubussenverwerkte monsters beton deeigenschappen van het beton in dewanden weergeven. Het bleek, dat dekubussen steeds een iets ho-ger gewichthadden dan het beton in de wand.Aangezien uit een gro-ter gewicht eenhogere vastheid voortvloeit, moet wordenaangeno-men, dat de drukvastheid van hetbeton in de gestorte wanden iets lager isdan de kubusvastheid. Men was derhalveaanvankelijk van me-ning, dat het makenvan kubussen11) De krimp van het korrelbeton bleefbinnen de verwachte grenzen. Metsteenslagbeton was de krimp vertraagd,omdat de steenslag aan-vankelijk veelwater bevatte. Bij contr?le opbouwwerken, die volgens DIN 4232waren uitgevoerd, werd tot nu toe geenscheurvorming van betekenis vastgesteld.Fijnemoest worden veranderd, o.a. door dekubus in plaats van in twee in slechts ??nlaag te storten, doch daardoor werd hetgeconstateerde verschil alleen maarkleiner.De drukvastheid van 2? m hogekorrelbetonwanden bedroeg de helft vande drukvastheid van op gelijke wijzegemaakte kubussen, ongeacht desamenstelling van het beton (zie tekening3). Deze uit-komst geeft geen aanleidingtot wijziging van de thans toelaatbarebelastingen van korrelbetonwan-den, dieals volgt zijn vastgesteld:scheurtjestradentot nu toe in enkelegevallen op bij de hoeken van deur-envensteropeningen. Dergelijke scheurtjesblijven onbelangrijk, in-dien onder devensteropening de volgens DIN 4232voorgeschreven stalen staven (2 stuks van10 mm doorsnede) zijn aangebracht.Voor het overige zal de bij alle licht-foto 2 tek. 4kubusvastheid van het beton na 28dagen20 30 50 kg/cm2vermoedelijke vastheid wand .. 10 15 25 kg/cm2toelaatbare drukspanning ...... 4 6 10 kg/cm2betonwerken beproefde betonstaal-ring descheurvorming afdoende voorkomen, voorzover de lengte van het bouwwerk benedenca 35 m, liever nog beneden 30 m, blijft.*)bij een gewicht (droog) van ca: m.e.vochtigheidsgehalte v. rond: met:.............................................1,27steen-slag1,53schelp-kalk-slag1,73gletscher-gesteentekg/dm3%ongeveer: ............................... 0,55 0,65 0,8 kcal/m.h.?CII 30 cm voor.Opgemerkt wordt nog, dat de warm-tedoorlaatbaarheid van de muren uitfijnere toeslagstoffen in de regelbelangrijk kleiner is, zoals tekening 4 laatzien. De warmtegeleidings-waardebedroeg met:3/7 7/15 15/30 mmSt slag.0,38 0,50 0,58kcal/m.h.?CDe geluiddemping van korrelbeton-murenvan 20 cm dikte aan beide zijdenbepleisterd, bleek voor wo-ningscheidingsmuren voldoende te zijn.Uit deze warmtegeleidingswaarden kan devolgens DIN 4110 vereiste wanddikte inklimaatz?ne II ( = = 1,81 kal/m2?C en 5% toeslag) als volgt worden berekend:met steenslag (als puinslag) . 29 cmmet schelpkalkslag .................... 33 cmmet gletschergesteente .... 45 cmDIN 4232 schrijft als minimum dikte vande buitenmuren in klimaatz?ne*) In Nederland wordt in tegenstellingmet DIN 4232 geen wapening in de muren(mengselverhouding 1 : 10) aangebracht,daar zij zal gaan roesten. Wel wordt wa-pening bij een mengverhouding van 1 : 6toegelaten. (Red.)BoekbesprekingProf O. Graf. Uber die Herstellung und ?ber dieEigenschaften des Betons aus Zement undHolzsp?nen.Op grond van onderzoekingen, verricht aan deTechnische Hochschule te Stuttgart, geeft Prof. Graf in ditwerkje enkele aanwijzingen voor de samenstelling en devervaardiging van houtwol- en houtvezelplaten.Deonderzoe-kingen zijn met de van deze schrijver bekendenauwgezetheid verricht. De resultaten, waar-toe hlj komt,zijn dan ook van belang voor diegenen, die bij devervaardiging van hout-wol- en houtvezelplaten zijnbetrokken.P. W. SCHARROOW. S. Gray, Reinforced Concrete Reservoirs andTanksDit is een der boekjes van ,,The Concrete Series", waarin,zoals de titel aangeeft, ver-schlllende berekeningen enconstructies van reservoirs en tanks in gewapend betonwor-den behandeld, zoals rechthoekige, ronde, open enafgedekte reservoirs, enz.Deze behandeling geschiedt vrij uitvoerig, niet aileen, watberekening en constructie be-treft, maar ook hebben hetaanbrengen van de bekisting, het betonstorten, hetgraafwerk, enz. en alle bijkomende werkzaamhedenschrij-vers voile aandacht.Meer in het bijzonder wordt ook uitvoerig stilgestaan bijde verbinding tussen bodem en wanden van rondereservoirs en tanks, waar-bij gewezen wordt op demomenten, die daar ter plaatse kunnen optreden,niettegenstaande een alleszins voldoende horizontalering-wapening is aangebracht, zodat de verticalewapening niet uitsluitend de functie van ver-deelwapeningvervult.De schrijver zegt hierover onder anderen het vorgende.Als de wand van een ronde tank monoliet is met debodem, worden buigspanningen opge-wekt in de wandtengevolge van de tegen-houdende werking van debodemplaat. Aan de onderzijde van de wand is despanning van de omsnoering (horizontale ringwapening)nul, en de gehele belasting wordt in verticale richting doorcons?levormlge stroken opge-nomen.Hij vergelijkt daarbij de horizontale ringwa-pening met dehoepels, en de verticale wa-pening met de duigen vaneen vat, welke vergelijking, hoe aardig ook gevonden,niet geheel opgaat, daar we in dat geval niet met eenmonoliet te doen hebben.Tal van tekeningen, grafieken en foto's ver-duidelijken detekst, terwijl een aan het begin aanwezige inhoudsopgavehet ons gemakke-lijk maakt, onmiddellijk het hoofdstuk opte slaan, dat ons het meeste interesseert.ir. A. J. ZUIDERHOEKG. P. Manning, Construction In reinforced concrete1).Dit boekje zou de indruk kunnen wekken, dat in Engelandaan hen die voor betontechnicus studeren en aanontwerpers van betonconstruc-ties heel wat minder eisenworden gesteld, dan in ons land het geval is. Het is eenop-pervlakkig werkje, waarin zelfs niet de ele-mentairebeginselen van de gewapend-beton-techniek enigszinsvolledig worden ulteengezet. Slechts het onderwerpbekistingen wordt gron-dig behandeld, waarbij enkelenuttige grafiekenworden gegeven voor het berekenen van de sterkte vanbekistingen. Maar aan het onder-werp bekistingen zijndan ook niet minder dan 91 bladzijden (de helft van hetboekje) gewijd. Hiertegenover staat, dat de verschillendece-mentsoorten in nog geen bladzijde (klein for-maat)worden behandeld, waarbij vraagstukken als de bindingen de verharding, de keuring, enz., geheel over het hoofdworden gezien. Voor het aanmaakwater wordt in enkeleregels vermeld, dat het zuiver als drinkwater moet zijn endat het verder geen suiker mag bevat-ten. Onderwerpenals het bepalen van de mengverhouding van betonspecienaar ge-wichtsdelen, de machinale betonbereiding, enz.worden eveneens in slechts enkele regels besproken.Hetgeen de schrijver opmerkt over het afwer-ken vanbetonvloeren en over de aansluiting van nieuw aan oudbeton, verdient bij een herdruk verbetering. Datbetonspecie, welke bezig is te verharden, ook moetworden be-schermd tegen uitdrogen, vindt de schrijverniet nodig.Als middelen om de eigenschappen van het beton tecontroleren, worden vermeld beproe-ving vanproefkubussen tijdens de uitvoering van een betonwerk,of van proefstukken, welke uit de betonconstructieworden gehakt, en.... tien, twintig of dertig jaar wachtenen dan na-gaan, hoe het beton zich heeft gehoudenonder de belasting en onder de invioeden van het weer.Zelfs deze laatste, zeker als humor bedoeide opmerking,kan geen aanleiding zijn om dit boekje, dat voorNederlandse betontechnici van geen belang is, aan teschaffen.P. W. SCHARROO1) Zie ook Cement 17-18, blz. 394.Twee boeken voor de betontimmerman en debetonwerker:H. H. Siegele, ,,Concrete Construction"1). A practicalbook of instruction for form-builders, concrete workers andother buil-ding tradesmen, particularly carpenters andbuilders.De titel met aanhef is wel wat te wijds voor dit eenvoudigeboek, dat niets meer is dan een zeer simpele handleidingvoor de am-bachtsman.De hoofdstukken zijn overzichtelijk ingedeeld enbehandelen achtereenvolgens de gereed-schappen voorde betontimmerman, het maken van eenvoudigebekistingen, het aanbrengen van wartefs, stempels, enz.Verder de gereed-schappen en eenvoudige materi?elvoor het stozten van beton, het ontkisten, maken vansteigerwerken en dergelijke.De weinig fraaie tekeningen, de lang niet , up to date"zijnde gereedschappen, constructies en steigers hebbenons geen hoge dunk ge-geven van het peil van deAmerikaanse voor-lichting aan de ambachtslieden.Met des te meer waardering willen wij wijzen op hetvolgende -- Nederlandse -- boek, d3t -- in tegenstellingtot het voorgaande -- geen mooie linnen band heeft,maar uitmunt door duidelijke, met zorg vervaardigde teke-ningen van betonbekistingen:P. Grin en Y. v. d. Veen, ,,Betonbekistin-gen".Handleiding voor a.s. opzichters, uit-voerders entimmerlieden en ten dienste van het Nijverheidsonderwijs2). Na een korte inleiding worden uitvoerig be-handeld de ekistingenvoor: funderingen;betonnen vloeren;balken; kolommen;enige bijzondere constructies;betonnen trappen; kapconstructies;heipaien en dekbalken en kelders.Tot slot voigt nog een kort hoofdstuk over het ontkisten.Wij kunnen dit boek warm aanbevelen bij alien, die bijhun studie of in de praktijk een goede handleidingbehoeven over betonbe-kistingen. De meesteconstructies, die zich in de bouw voordoen, worden hierbesproken en nader met tekeningen toegelicht; vooralhet ,,waarom" van de toegepaste constructie wordttelkens uitgelegd.Natuurlijk zijn er voor de diverse gevallenook vaak andere oplossingen mogelijk, maarsteeds zal men dezelfde grondprincipes weerin praktijk kunnen brengen, waarbij men veelprdfijt zal kunnen trekken van de vele goedewenken en aanwijzingen, die de schrijvers inhun boek hebben gegeven. H. DE BOER1) Zie ook de aankondiging ,,Cement" 13-14, biz. 281.2) Zie ook de aankondiging ,,Cement" 9-10, biz. 193.E. Ernst, Oberfl?chenbehandlung unverkleider-terBeton- und StahlbetonbautenBij grote werken, waarbij de betonopper-vlakken in hetgezicht biijven, spelen de aard en de afwerking van dezeoppervlakken een belangrijke rol. In een kort bestek geeftdit werkje enige nuttige wenken voor het ver-krijgen vandichte oppervlakken, alsmede voor het afwerken hiervan.Terecht wordt opgemerkt, dat het maken van deklagenmet een samenstelling, welke afwijkt van die van hetoverige beton, bij voorkeur achterwege moet biijven. Degehele beton-specie moet een gelijkmatige samenstellinghebben, welke door een goede gradering, het verkrijgenvan dicht beton waarborgt. Hierbij moet vooral wordengezorgd, dat de mortel voldoende fijn zand heeft,teneinde uitspoeling van cement aan het betonoppervlakte voor-komen.De bekistingen moeten goed vlak zijn, waar-voor schrijvergeschaafde planken nodig acht, welke onderling doormessing en groef zijn verbonden. Dat dit resultaateenvoudiger en met veel minder kosten kan wordenverkregen met behulp van de Nederlandse schaarbekis-ting, afgedekt met hardboard of betontriplex, Is deschrijver blljkbaar niet bekend.Voorts wordt gewezen op een grondige men-ging bij hetbereiden van de betonspecie, op voorkomen vanontmenging tijdens het storten, op het zoveel mogelijkvermijden van stort-naden, op een grondige verdichting,enz. Ten slotte worden enkele aanwijzingen gegevenvoor het kleuren van betonoppervlakken en voor hetbewerken hiervan door de steen-nouwer door scharreren,spitsen, enz.Hoewel bestuderen van dit werkje nut kanhebben, wordt er op gewezen, dat hetzelfdeonderwerp op voortreffelijke wijze en meeruitvoerig wordt behandeld in het door Drs.E. R oel ofs en geschreven werkje ,,Afwerkenvan beton en bepleisteren", urtgegeven doorde Enci-Cemij. P. W. SCHARROO45912) De warmtedoorlaatbaarheid werdgecontroleerd met 25 cm dikke bepleisterdeproefstukken. Daarbij werd dewarmtegeleidingswaarde als volgtvastgesteld:
Reacties