DE BETONNEN KUNSTWERKEN IN HETFRIESE KANALENPLANdoor Ir. A. Burgerfoto 1. ongelijkarmige draaibrug bij StrobosDe thans in uitvoering zijnde wer-ken tot verbetering van de FrieseKanalen hebben ten doel:a. de scheepvaartweg Groningen--Amsterdam geschikt te makenvoor schepen tot 1 000 ton laad-vermogen, met de mogelijkheidvan latere verruiming tot 2 000 t,b. deze scheepvaartweg door mid-del van een 1 000 tons kanaal viaLeeuwarden te verbinden met dezeehaven Harlingen.Van de onder a. bedoelde vaarwegis het gedeelte gelegen in de pro-vincie Groningen, reeds eerder ver-ruimd voor 1 000 tons sleepschepen,terwijl het IJsselmeer van Lemmertot Amsterdam voor dezelfde sche-pen bevaarbaar is. In Friesland ech-ter, tussen Strobos en Lemmer,wordt de vaart nog beperkt door tekleine sluizen en te nauwe bruggen.Hetzelfde geldt van de zijtak Fone-j acht-Leeuwarden-Har Ungen,. Be-halve verruiming van het kanaal-profiel omvatten de verbeterings-plannen derhalve de bouw van gro-tere sluizen en ruimere bruggen.Over het kanaalgedeelte in Gro-ningen zijn destijds hefbruggen ge-bouwd, met in gesloten stand 4 men ih geheven stand 7 m doorvaart-hoogte. Deze laatste maat is vol-doende om een Rijnaak van 2 000 tondoor te laten, doch voor zeilschepenen kustvaartuigen is een onbeperktehoogte gewenst; daarom ziin debruggen in Friesland uitgevoerd alsdraai-, ophaal- of basculebruggen.Bij Strobos aan de Fries-Groningsegrens is de eerste brug gebouwd.Het is een ongelijkarmigedraaibrug (met armen van 22 en14 m), op hooggefundeerde pijlersvan gewapend beton (foto 1). Diteenvoudig lijkend systeem heeft ver-schillende complicaties opgeleverd.In de eerste plaats is de winddrukop de lange arm groter dan op dekorte arm. Bij sterke westenwindkan bij het openen de snelheid vande brug te groot worden. Bij hetafremmen worden op de draaipijlertorsiekrachten overgebracht, die defundering zeer ongunstig belasten.Het zal daarom nodig zijn de fun-dering te verstijven en haar massate vergroten om deze krachten op tekunnen nemen.Een tweede inconvenient is de on-gelijkmatige vervorming bij ver-warming door de zon: door grotereuitzetting van de bovenrand bij zon-bestraling komen de uiteinden vande brug naar beneden, waardoor debrug bij het sluiten tegen haar op-leggingen aanloopt. Dit brugtype isdan ook verder niet toegepast.De overige bruggen zijn grotendeelsvolgens het volgende systeem ge-bouwd. Naast een vaste over-spanning van 22 m wijdte en7,45 m vrije hoogte is een bascule-brug gebouwd, aanvankelijk meteen dagwijdte van 9 m (Blauwver-laat en Kootstertille), later met eendoorvaartbreedte van 12 m. Hier-door kunnen alle zeilschepen en allete verwachten kustvaartuigen pas-seren. De vaste overspanning laatdoorvaart met 2 000 tons Rijnsche-pen toe (foto 2).De bruggen bij Bergumerdam, Fone-foto 3. ??n der hooiden van de schutsluis in gewapend beton bij Lemmer in aanbouw 268foto 4. Een meerstoel wordt op haar plaats geret.jacht en U?twe?lingerga zijn volgensdit type gebouwd met open bewe-gingskelders. Bij Oude Schouw enSpannenbrug bouwt de Rijkswater-staat bruggen met dezelfde afme-tingen, doch met gesloten kelders.Afwijkend van dit type worden debruggen bij Grouw, Schuilenburgen Lemmer. De eerstgenoemde dientom de spoorweg Leeuwarden-He-renveen over het kanaal te voeren.Daarnaast komt een brug voor ge-woon verkeer ten behoeve van degeprojecteerde nieuwe Rijksweg envan een weg voor plaatselijk ver-keer. Door de nabijheid van hetstation Grouw-Irnsum kon dit brug-gencomplex niet op dezelfde hoogtekomen als elders is vastgesteld; deonderkant ligt echter op 5,45 mboven zomerpeil, d.i. voldoende voor1 000 tons schepen. Grotere schepenzullen het beweegbare brugdeel(bascule) moeten passeren. In ver-band daarmee is dit deel ontworpenmet een doorvaartwijdte van 16 m,terwijl ook het vaste gedeelteeen overspanning van 16 m krijgt.De brug bij Schuilenburg ligt in eenweg van geringe betekenis. Om dezereden en mede in verband met deplaatselijke situatie is hier een laag-gelegen gelijkarmige draaibruggebouwd met 2 openingen van 16 m.Bij Lemmer is over het binnenhoofdvan de sluis een hooggelegen op-haalbrug geprojecteerd, waaroverhieronder bij de behandeling vande sluis nog iets zal worden gezegd.De meeste bruggen hebben een fun-dering van gewapend-betonpalen;een uitzondering vormen de bruggenbij Schuilenburg en bij Grouw, dieop staal zijn gefundeerd.Behalve het zuid-oostelijk deel vande provincie, bezit heel Frieslandeenzelfde boezempeil, Fries ZomerPeil, dat 0,66 m beneden N.A.P. ligt.Er wordt naar gestreefd de water-stand van de boezem te handhavenop 0,10--0,20 m + F.Z.P.Aan de oostzijde wordt de boezemafgesloten door de sluis bij Gaar-keuken, gelegen op Groningsgrondgebied. In het zuiden vormtde sluis bij Lemmer de overgangnaar het IJsselmeer. De bestaandesluis heeft te kleine afmetingen, zo-dat een nieuwe schutsluis wordt ge-bauwd even ten westen van Lem-mer (foto 3). Deze sluis bestaat uitdrie hoofden van gewapend beton,waartussen schutkolken met grond-taluds. De hoofden hebben een dag-wijdte van 16 m; de drempeldieoteis 4,50 m -N.A.P., d.i. 3,84 m -F.Z.P.De lengte der kolken is 88 resp.132 m.De deuren keren normaal naar hetIJsselmeer, doch bij oostenwind, alshet IJsselmeerwater door afwaai?ngbij de sluis wordt verlaagd en hetboezemwater wordt opgestuwd, kankering in tegengestelde richtingnodig zijn. Voor dat geval zijn inhet binnen- en buitenhoofd voor-zieningen aangebracht om eentweede stel deuren, naar binnenkerend, aan te brengen. Voorlopigzullen deze laatste deuren nietworden gemaakt, doch wordt vol-staan met onderlinge vergrendelingvan de vloeddeuren, waardoor dezehet afvloeien van water uit deboezem naar het IJsselmeer ver-hinderen. Deze vergrendeling is zo-danig ingericht, dat het schuttennormaal kan doorgaan.Voor geleiding van de schepen zijnin de voorhavens van de sluis en inde schutkolk meerstoelen aange-bracht. Ten dele zijn deze meer-stoelen voorzien van voetplaten.Deze constructies worden zo- moge-lijk direct op de juiste plaats ge-bouwd. Is dit niet mogelijk, danworden zij op een geschikte bouw-plaats gereed gemaakt en later ineen vooraf gebaggerde geul met be-hulp van een drijvende bok neer-gezet (foto 4).Ten dele ook worden de meerstoelenals putten uitgevoerd en, door ont-graving van binnen uit, tot zinkengebracht. Op deze wijze komen zijvoldoende diep in de bodem te staanom de scheepskrachten te weer-staan (foto 5).Over de meerstoelen worden gewa-pend betonnen bruggen gelegd, ter-wijl op de waterlijn dr ij f vlottenworden aangebracht ter geleidingvan de schepen.Over het binnenhoofd van de sluiswordt een ophaalbrug gelegd, diein gesloten stand een doorvaart-hoogte van 7,45 m krijgt. De brugis op palen gefundeerd ?n d? sluis-hoofden op staal.Bij zuidelijke en westelijke windenwordt het water uit het merenge-bied oDgestuwd naar het noord-oostelijke deel van de provincie.Om deze opwaai?ng te beperken isin de vorige eeuw ten noord-oostenvan het Snekermeer bij Terhorneeen sluis gebouwd, welke thanswordt vervangen door een nieuwesluis (foto 6). Behalve tijdens hardewind uit het zuid-westen, zal de sluisaltijd open staan, zodat de schepenonbelemmerd door kunnen varen.Om de vaart zo min mogelijk tehinderen hebben de beide hoofdentwee openingen, ??n voor elke rich-ting. De schutkolk is door een ge-leidingswerk in de langsrichtingeveneens in twee helften verdeeld.De dagwiidte van de hoofden is16 m, de drempeldiepte is 4 m onderF.Z.P. De schutkolk heeft een lengtevan 260 m.Buiten de beide hoofden zijn ge-leidingswerken aangebracht, dieevenals in de kolk bestaan uit meer-stoelen van gewapend beton, ver-bonden door betonnen loopbruggen.Drijfvlotten zorgen weer voor ge-leiding van de schepen.Het kanaal Fonejacht-HarlingenDe eerste bruggen over dit vaar-water vinden wij bij Leeuwarden.De bestaande vaarroute doorsnijdtde stad, en kruist daarbij tweespoorbanen (laaggelegen draai-bruggen), terwijl ten behoeve vanhet stadsverkeer vijf bruggen devaart belemmeren. Verbetering inde toestand was alleen te bereikendoor aanleg van een nieuw kanaal-vak ten zuiden van Leeuwarden. DeRijksweg naar Zwolle wordt overhet nieuwe kanaal gevoerd met eenhooggelegen brug, waarvan hetvaste gedeelte een doorvaartopeningheeft van 12 m breedte en ruim5 m hoogte (foto 7). Deze afme-tingen zijn kleiner dan bij de brug-gen over het kanaal Strobos-Lem-mer, omdat laatstgenoemd kanaalop de duur bestemd is voor 2 000tons schepen, terwijl de vaarwegFonejacht-HarUngen definitief voor1 000 tons schepen wordt aangelegd.Naast een vast gedeelte wordtook hiervoor zeilschepen en coasterseen basculebrug aangebracht met12 m doorvaartwijdte. De brug isgefundeerd op Franki-palen.Meer westelijk wordt het kanaalgekruist door de spoorlijnen Leeuw-arden-Herenveen' en Leeuwarden-Stavoren-Harlingen, waarvoor hoog-gelegen draaibruggen worden ge-bouwd met twee openingen van12 m doorvaartwijdte. Daar bij beidebruggen de hoek van kruising klei-ner is dan 90?, is de dagwijdte tus-sen de pijlers belangrijk groter dan12 m. De bruggen zijn geheel doorde N.S. ontworpen en worden onderhaar directie uitgevoerd (foto 8).Bij het ontwerp is rekening gehou-den met toekomstige electrificatie.Meer westelijk zijn bruggen voorgewoon verkeer gebouwd bij Rit-sumazijl en bij Dronrijp, in hoofd-zaak volgens hetzelfde schema alsde brug ten zuiden van Leeuwarden.foto 5. Het onderste gedeelte van eenput wordt tot zinken gebrachtdoor ontgraving van binnen uit.foto 6. de sluis bij Terborne in de droge bouwput (Luchtfoto K.L.M., 12-6-1949)De rij meerstoelen in het midden staat op de juiste plaats; de andere stoelen moetenlater worden verplaatst (geheel links op de foto de oude sluis).foto 7. de onderbouw van de brug bij Leeuwarden in aanbouwfoto 8. de onderbouw van ??n der beide spoorbruggen bij Leeuwardenwel voltooid maar nog niet aangeaardHet verschil bestaat hierin, dat debrug bij Leeuwarden een bredererijvloer heeft dan de twee andereen dat zij een gesloten bewegings-kelder heeft inplaats van (zoals bijRitsumazijl en Dronrijp het gevalis) een open ruimte (foto 9).In Franeker is de bestaande traversedoor de stad verruimd en verbeterd.De oude draaibrug is weggenomenen wordt vervangen door een bredeophaalbrug met 14 m door-vaartwijdte. In verband met de situ-atie konden hier geen opritten wor-den gemaakt, zodat de brug laagblijft. Het hierdoor ontstane opont-houd voor de scheepvaart en voorhet landverkeer wordt tot een mini-mum beperkt, doordat (evenals hetgeval is bij alle nieuwe bruggen)de bewegingsinrichting is ge?lectri-ficeerd.Nog meer westelijk is bij Kiesterzijleen hoge brug gebouwd. Deze bouwvond plaats in oorlogstijd; ter be-perking van materiaalgebruik ishierbij gebruik gemaakt van eenoude draaibrug van het Merwede-kanaal. In verband met deze oudebovenbouw zijn hier twee door-vaartopeningen gemaakt van 14 mbreedte.Ten oosten van Harlingen is in hetnieuw aan te leggen wegvak van deRijksweg Leeuwarden-Afsluitdijkeen brug ontworpen van hetzelfdetype als ten zuiden van Leeuwarden.Deze brug zal eerst later in uit-voering komen.Tenslotte zijn over de nieuwe slui-zen bij Harlingen hooggelegenbasculebruggen ontworpen.De uitmonding van het kanaal inde buitenhaven van Harlingenwordt gevormd door twee schut-sluizen, een grote en een kleinesluis; de eerste krijgt drie hoofden.wijd in de dag 12 m en een drem-peldiepte van 4,40 m -- N.A.P. Inelk hoofd komen eb- en vloeddeurenfoto 9. brug over het kanaal bij DronriIn de voorste pijler is deopen bewegingskelder te zien.foto 10. overzicht van de sluisput bijHarlingenfoto 11. het buitenhoofd van dekleine sluis te Harlingenin de bekistingvan Azob?-hout (paalwormbesten-dig tropisch hardhout) ; de ebdeurenin het middenhoofd worden tevensgeschikt gemaakt voor spui?ng vanhet boezemwater naar zee. De kol-ken worden gemaakt van gewapendbeton volgens het trogprofiel, waar-bij dus de wanden een geheel vor-men met de vloer (foto 10).De schutlengten van de kolken be-dragen 40 en 80 m en de totaleschutlengte is 131,30 m.De kleine sluis wordt 7 m wijd,terwijl de schutlengte 40 m be-draagt (foto 11). De drempels liggenop 2,70 m -- N.A.P.Ook hier zijn de beide hoofden voor-zien van eb- en vloeddeuren.De beide sluizen zijn gefundeerd oppalen van gewapend beton.Over de buitenhoofden worden dehierboven reeds gememoreerde bas-culebruggen gelegd, met een onder-kant van 6,70 m + N.A.P.Binnen en buiten de sluizen wordengeleidingswerken aangebracht vanhet reeds eerder beschreven type.De sluizen zijn, evenals die te Lem-mer en Terhorne, ontworpen doorde Directie Sluizen en Stuwen vande Rijkswaterstaat. Verschillendeidee?n, ontwikkeld in het artikelvan Ir. Josephus Jitta in ,,Ce-ment", no 3--4 van 1949, zijn danook in deze ontwerpen terug tevinden.
Reacties