12 Botsbelasting op slanke fietsbrug In het Sophiapark in Hendrik-Ido-Ambacht is een slanke betonnen fiets-/voetgangersbrug gereali- seerd die is opgebouwd uit geprefabriceerde beton-elementen. De uitdaging lag in het realiseren van het gewenste slanke ontwerp. Daarnaast dient de brug bestand te zijn tegen een hoge botsbelasting. 1 Trekbanden Sophiabrug dragen belasting af aan landhoofden Botsbelasting op slanke etsbrug 5 2013 13 2 1 De pijlers van de Sophiabrug bestaan uit slanke V-vormige kolommen 2 Het ovaalvormige Sophiapark vormt het groene hart van de wijk 'De Volgerlanden' De naam van het Sophiapark verwijst naar de Sophiapolder die, samen met de polder Sandelingen-Ambacht, grenst aan de nieuwbouwwijk 'De Volgerlanden'. Het ovaalvormige Sophia- park vormt het groene hart van deze moderne, sfeervolle wijk. Het park wordt in tweeën gedeeld door de Laan van Welhorst. Deze laan bestaat uit twee rijbanen met elk twee rijstroken, één voor de bus en één voor gemotoriseerd verkeer en heeft aan de westzijde nog een dubbel fietspad en een voetpad. Tussen de rijbanen in liggen brede bermen. De Sophiabrug verbindt beide delen van het park met elkaar (foto 2). Ontwerp Voor het voorlopig ontwerp (VO) van de brug, een samenspel tussen opdrachtgever en aannemer, is gekeken naar de brug- genstijl van De Volgerlanden en het ontwerp van het Sophia- park. De brug is 4,5 m breed en 65 m lang en staat onder een lichte hoek van 5° met de weg. De brug is verdeeld in vijf velden met wisselende overspanningen van 10,6 tot 13,3 m (fig. 3). De pijlers bestaan uit slanke V-vormige kolommen (foto 1). Het brugdek bestaat per veld uit twee prefab-betonele- menten die met een natte knoop aan elkaar zijn gestort (fig. 4). De brug sluit aan op een hooggelegen landhoofd. Het maaiveld ter plaatse van het landhoofd is opgehoogd met een talud bestaande uit polystyreen én over de hoogte van het landhoofd (circa 1 m) een beperkte toplaag van aarde. Het polystyreen is toegepast vanwege de gewichtsreductie die dit met zich meebrengt, waardoor een vermindering van zettingen en nega- tieve kleef optreedt. Vanuit dit talud loopt het verdere fietspad naar het bestaande maaiveld van het park toe. Op basis van het VO is de engineering gestart voor het DO & UO. Hierbij rees direct de vraag hoe om te gaan met de botsbe- lasting die op de brug kan komen vanaf de weg. Het slanke ontwerp dat er lag, voorzag nog niet in een oplossing. Botsbelasting De haalbaarheid van het ontwerp was vooral afhankelijk van de wijze waarop de botsbelasting zou worden opgenomen. Eén blik op het VO gaf aan dat de slanke pijlers al bij een geringe botsbelasting zouden bezwijken. Daarom is de botsbelasting nader onderzocht. Omdat het VO dateert van 2011 zijn in eerste instantie de NEN- normen gehanteerd. In een later stadium werd alsnog de Euro- code geëist. In het bijzonder de Eurocode leverde een aantal verrassende aspecten met betrekking tot de botsbelasting. Het doel van het onderzoek was het vinden van een zo laag mogelijke, maar wel reële, botsbelasting. Maatregelen om een botsing te voorkomen als stepbarriers of het hoger positioneren van het brugdek, waren niet gewenst door de opdrachtgever. ir. Rob Arts, ing. Frans Wouters Adams Bouwadviesbureau bv Botsbelasting op slanke etsbrug 5 2013 14 koppeling brugdek aan landhoofd 4500 trekband t.b.v. botsbelastingkoppeling brugdek aan landhoofd 62 780 +4150 ca. 5600 natte knoop 3a 3b 3 Bovenaanzicht (a) en langsdoorsnede (b) Voor de onderbouw introduceert de Eurocode een reductiefac - tor voor de remweg. Deze factor ?(1 ? d/d b ) levert een reductie op van +/- 20%. De onderbouw wordt hiermee berekend op een botskracht van 800 kN. Overigens is deze reductie voor de remweg geen onbekende. Artikel 9.4 van NEN 6702 handelt hier ook over. Echter is NEN 6702 niet toepasbaar op bruggen. Daardoor levert de NEN dus een botsbelasting op de onderbouw die bijna een factor 2 hoger is. De conclusie is dat voor deze brug de Eurocode een veel lich- tere botsbelasting oplevert dan NEN 6706. Bovendien geldt dat onze nationale bijlage de botsbelastingen uit de algemene tabel 4.1 met een factor 2 heeft verhoogd. Buiten Nederland hecht men dus blijkbaar minder waarde aan dit aspect en zou de botsbelasting dus nog weer een factor 2 lager zijn. In het bijzonder leidt de botsbelasting tegen de bovenbouw vaak tot forse pijlers. Deze zijn noodzakelijk om het enorme moment op te nemen dat bij de voet van de kolom optreedt. Bij een brugdekhoogte van 5,5 m én een botskracht van 700 kN zou een moment van 3850 kNm ontstaan. Een ontwerp met V-vormige kolommen is dan niet logisch. Desondanks is door een creatief ontwerp het VO grotendeels overeind gebleven. Afdracht botsbelasting De oplossing hierbij schuilt in het brugdek dat de botsbelasting zelf afdraagt aan de landhoofden. De pijlers worden hierbij grotendeels ontzien. Het brugdek is in feite een ligger van 63 m lang met een doorsnede van 4,0 ?0,45 m 2. Door deze 'ligger' te voorzien van trekbanden is hij in staat de horizontale belasting af te dragen aan de landhoofden. Ter plaatse van de landhoof- NEN versus EC Conform NEN 6706 geldt voor alle wegen, uitgezonderd auto- wegen en autosnelwegen, een horizontale botskracht van 1500 kN. Deze botsing kan plaatsvinden tegen de pijler, op 1,2 m hoogte boven het wegdek, maar ook ? via bijvoorbeeld een opstaande giek ? tegen het brugdek. Vanaf een bepaalde hoogte mag de botsbelasting op het brugdek worden geredu- ceerd. Vanaf een dekhoogte van 4,8 m tot 7,0 m bedraagt die reductie 0 tot 100%. Doordat het brugdek zich op een hoogte van 5,5 m bevindt, heeft dit geleid tot een reductiefactor van 30%. Dit geeft een botskracht van 1050 kN. In de Eurocode worden de botsbelastingen behandeld in NEN-EN 1991-1-7+C1:2011/NB:2011nl. Het grootste en belang- rijkste verschil is, dat de Eurocode meer gradaties kent. Toege- voegd zijn onder andere wegen in stedelijk gebied, waar het bij de Sophiabrug om gaat. Zie ook NB.1 - 4.1 (tabel 1). Hiervoor geldt een botskracht van 1000 kN. Verder geldt dezelfde reductiefactor voor de hoogte van het dek. Met 30% reductie geeft dit een bots- kracht van 700 kN op de bovenbouw van de brug. Tabel 1 Rekenwaarden van equivalente statische krachten door stootbelastingen door voertuigen tegen elementen die ondersteunen over of grenzend aan wegen verkeerscategorie F dx [kN] 1)F dy [kN] 1) d b [m] autosnelwegen, provinciale wegen en hoofdwegen 2 0001 000 20 rijkswegen in landelijke gebieden 1 50075015 wegen in stedelijke gebieden 1 00050010 binnenplaatsen en parkeergarages met toegang voor: auto's 100504 vrachtwagens (> 3,5 ton) 200100 5 1) x = normale rijrichting, y = loodrecht op de normale rijrichting Botsbelasting op slanke etsbrug 5 2013 15 2250 6700 5600 ø550 trekband t.b.v. botsbelastingmaaiveld t.p.v. pijlerwegniveau natte knoop 2250 810beton C28/35 350 400 300 150 natte knoop hart brug trekband t.b.v. botsbelasting 10 400 4 Dwarsdoorsnede met natte knoop en trekband (a) en detail natte knoop (b) 5 Artist's impression van de Sophiabrug den wordt hiertoe een natte knoop gemaakt met doorgaande wapening (fig. 6). Het brugdek zal bij een calamiteit (botsing) gaan vervormen. Bij een overspanning van 63 m geldt bij de te rekenen botskracht een vervorming van maar liefst 115 mm. Hiervoor moet het dek dus horizontaal kunnen vervormen over de pijlers zonder dat deze pijlers bezwijken. Gekozen is voor een glijdende oplegging ter plaatse van de pijlers. De pijlers zijn hierbij zelf berekend op een bovengrens van 20% van de bots- kracht in verband met de wrijvingsweerstand van de glijdblok- ken. Verder geldt dat de pijlers met twee doken wél zijn gekoppeld aan het dek. Deze doken zijn echter zo licht uitgevoerd, dat deze onder invloed van de botsbelasting eerst zullen bezwijken. Deze op te nemen kracht van de doken valt dus binnen de 20% van de kracht waarop de pijlers zijn berekend. Op deze wijze is de stand- vastheid van de pijlers gewaarborgd. De pijlers kunnen ook tegen de onderzijde worden aangereden. Om deze reden is dit gedeelte massief uitgevoerd. Aan de onderzijde van de pijlers, onder maaiveld, is sprake van een balk die momentvast is verbonden met de poer. Integraalprincipe De wens vanuit de opdrachtgever was een vaste aansluiting aan weerszijden met de landhoofden. Dit heeft grote voordelen ten aanzien van het onderhoud van de brug. Er zijn geen opleg- blokken en voegen nodig die gedurende de levensfase meerdere keren moeten worden vervangen. Tevens kunnen er lekken ontstaan en kan er vuil ophopen tussen de voegen en opleg- blokken. Dit geeft een lelijk en verwaarloosd beeld. Vanwege de gekozen oplossing het brugdek en de landhoofden de botsbelasting op te laten nemen, had het ook vanuit constructief oogpunt de voorkeur het landhoofd en de brug- dekken aan elkaar te koppelen. Echter, bij deze lengte van de brug kunnen de temperatuurspanningen fors oplopen. Deze 4a 5 4b Botsbelasting op slanke etsbrug 5 2013 16 01 1000 50 50 2000 1200 400 1000 1000400115 150 450300 150 250 500 1000 1500 250 aangieten dook ø16 inlijmen +4150 stootplaat +2650 950 250 250250 200 +06 palen schoorstand 5:1 550 600 20 52080 300 125 125 400 x 150 x 20 400 x 150 x 20 draadeind M24 kwaliteit 8.8 6 Detail natte knoop met doorgaande wapening ter plaatse van landhoofden 7 Detail koppeling poer met prefab pijler voldoende overlap op hun definitieve plaats worden geschoven. De koppeling van het brugdek met het landhoofd vindt voor - namelijk in het midden van het landhoofd plaats. Hier is forse wapening geplaatst. Nabij de uiteinden vindt de koppeling plaats met lichtere wapening. Op deze wijze zal het brugdek de botsbelasting grotendeels via dwarskracht afdragen aan de landhoofden. Een mogelijke verdraaiing van het landhoofd en onvoorziene krachten op de palen worden zo voorkomen. Zodra de natte knopen zijn uitgehard, is er sprake van een doorgaande ligger. Tijdens de bouw was er de situatie van velden met liggers op twee steunpunten. Om de toog van het brugdek goed te realiseren, is het traagheidsmoment van de doorsnede van een brugdekelement gedetailleerd bepaald. Dit was door de forse sparingen in het brugdek overigens niet eenvoudig. Vervolgens is per overspanning bekeken wat de zeeg moest zijn. Op het brugdek zijn het hekwerk en de verlichting aangebracht, geheel volgens de bruggenstijl van De Volgerlanden. Het betreft een naar binnen gebogen stalen hekwerk dat een veilig en geborgen beeld geeft. Ter plaatse van iedere pijler is een lantaarnpaal geplaatst. blijken bij dit ontwerp goed opneembaar te zijn. Er is namelijk sprake van een talud dat grotendeels is opgebouwd uit polysty- reen. Het polystyreen wordt los om de palen heen geplaatst. Daarbij komt dat de toplaag van aarde een geringe hoogte heeft en het talud direct afloopt naar maaiveld. De landhoofden liggen 5 m boven het maaiveld. Vanaf maaiveld geven de sonderingen een beeld weer van zeer slappe lagen. De palen worden dus maar in zeer beperkte mate zijdelings gesteund. Hierdoor kunnen zij de totale vervorming van 16 mm per zijde zonder te grote weerstand volgen. Uitvoering Brugdek Zoals eerdergenoemd is elk veld van het brugdek opgebouwd uit twee prefab-betonelementen die met een centrale natte knoop aan elkaar zijn gestort, zowel in dwars- als in langsrich- ting. Aan de randen zijn tevens sparingen aangebracht voor de benodigde trekbanden (fig. 4). Het maximale moment uit de botsbelasting leidde tot een trekband van 9 staven Ø32 mm. Bij de buitenste velden is de trekband gereduceerd tot 9 staven Ø25 mm in verband met het kleinere moment. De forse trekband zou pas te plaatsen zijn nadat alle prefab- betonelementen zouden zijn gelegd. Geadviseerd is deze losse staven in de fabriek al in de gespaarde zones van de elementen te plaatsen. Tijdens de uitvoering konden deze zo met 6 7 Botsbelasting op slanke etsbrug 5 2013 17 8 De Sophiabrug over de Laan van Welhorst, Hendrik-Ido-Ambacht palen bij de landhoofden. De palen zijn geschematiseerd met een hoge veerstijfheid én een lage veerstijfheid om variaties in de grond te kunnen ondervangen. Tot slot De Sophiabrug is een bijzonder project geworden door de manier waarop is omgegaan met de botsbelasting. Fysiek duidelijk zichtbare maatregelen om een botsing te voorkomen, waren niet gewenst. De Eurocode blijkt een stuk gunstiger uit te pakken dan NEN 6706. Dit komt voornamelijk doordat er meer verkeerscategorieën zijn gedefinieerd. Het resultaat is een slanke en elegant vormgegeven brug die tegen een stootje kan en perfect past in de omgeving. ? Pijlers De pijlers bestaan uit twee ronde kolommen Ø550 mm die aan de boven- en onderzijde zijn verbonden met balken 600 ?500 mm 2 en 550 ?600 mm 2. De kolommen zijn hierbij eerst gestort en in de fabriek samen met de balken aan onder- en bovenzijde tot één geheel gestort. De onderbalk ligt onder maaiveld en is met draadeinden M24 kwaliteit 8.8 verbonden aan de onderliggende poer. De koppeling van deze draadein- den is verdiept aangebracht met een stalen kopplaat en inkas- singen in de balk. Op deze wijze is deze koppeling goed gecon- serveerd (fig. 7). Onderbouw De landhoofden bestaan uit forse poeren met afmetingen l ?b ?h = 5,0 ?2,0 ?1,0 m 3. Deze zijn gefundeerd op acht prefab schoorpalen 400 ?400 mm 2. Door de geringe zijdelingse weerstand van het talud én onderliggende grondlagen nemen de kopmomenten en trekkrachten in de palen fors toe. De belastingsgevallen botsing en temperatuur zijn maatgevend voor de paalbelastingen. Betreffende de temperatuur is gekeken naar de verplaatsing die het landhoofd moet kunnen onder - gaan. Deze is omgezet naar een belasting op het landhoofd die deze verplaatsing veroorzaakt. Ook de pijlers bezitten poeren met dezelfde afmetingen en paalconfiguratie. Door de geringe zijdelingse steun treden de grootste kopmomenten op in de ? pRojectgegevens project Sophiabrug ? brug over de laan van Welhorst, Hendrik-Ido-Ambacht opdrachtgever Projectbureau 'De Volgerlanden' architect Combinatie Projectbureau 'De Volgerlanden' + Wallaard Noordeloos bv constructeur Adams Bouwadviesbureau bv aannemer Wallaard Noordeloos bv 8 Botsbelasting op slanke etsbrug 5 2013