beton in de landbouwUiteraard houden beton en landbouw slechts zijdelingsverband met elkaar. Beton en zijn samenstellende delenzijn niet bepaald stoffen, die landbouwkundige betekenishebben. Als bouwmateriaal voor verschillende onderdelenvan de agrarische bedrijfsgebouwen en in bepaalde gevalienzelfs van complete gebouwen is het beton in de laatstejaren een steeds belangrijker plaats gaan innemen. Deoorzaak van deze ontwikkeling is m.i. van tweeledige aard:de ontwikkeling van de betonwarenindustrie en voorts deinschakeling van de architect bij de boerderijenbouw.Tot kort voor de laatste wereldoorlog lag de boerderijen-bouw in hoofdzaak in handen van de dorpsaannemer,wiens kennis van beton niet verder reikte dan dat grind,zand, cement en (veel!) water tezamen vermengd na'droging' beton opleverde. Gewapend beton was een grootgevaar in handen van deze overigens dikwijls goede vak-mensen en de meesten waagden zich er niet aan, zodat hetgebruik van beton zich beperkte tot stampbeton voorvloeren e.d.Het aan de markt komen van betonwaren was een eerstestimulans voor de toepassing van beton op ruimere schaal.Tegels, afrasteringpalen, putten, putringen, septic-tanksenz. waren spoedig gemeengoed. Onze typische Neder-landse hooi- of kapberg ziet men, na de eerste toepassingin de Wieringermeer, tegenwoordig zo goed als altijd metbetonroeden gebouwd. Ook de grassilo's heeft menaanvankelijk veel gebouwd met gebruikmaking vanfabriekmatig gemaakte betonelementen. De praktijk leer-de, dat deze in het algemeen lekten en andere bezwarenhadden, zodat tegenwoordig in hoofdzaak in het werkgestorte silo's worden uigevoerd, waarbij men gebruikmaakt van gemakkelijktransportabele mallen. Daar in hetingekuilde gras lichte zuuroplossingen zijn verwerkt,wordt het beton met een beschermend middel bestreken.Dat het risico van aantasting niet gering is, ontdekt menna enige jaren in de voedergoot van de stal, waar het kuil-voer gedurende de winter gevoerd wordt. Ook op plaat-sen waar geregeld met melk wordt gemorst, vindt eenlangzame aantasting plaats. Als afdoende aangeprezenmiddelen hiertegen, blijken in de praktijk nog niet tenvoile tevoldoen.Zonder twijfel is het belangrijkste betonartikel, dattegenwoordig in de boerderijenbouw algemeen toepassingvindt, het betonraam. Voor 1932 werden er in ons land,voor zover mij bekend, geen betonramen gemaakt. Weiwas Belgie aan de markt met losse stijlen en dorpels. Toenschrijver dezes in 1931 aan het begin stond van de bouwvan boerderijen in de Wieringermeer en bij de voorstudiehiervan de misere van het houten, gietijzeren en stalenraam in de boerderijen- enspeciaal indestallenbouw waar-nam, is het idee ontstaan betonramen te laten maken.Een nieuwe betonfabriek verklaarde enthousiast in staatte zijn deze te maken. Veel later vertelde men mij, dat ikhen voor een enorme puzzel had gesteld. Maar de eerste32 boerderijen kregen hun betonramen en het succes waszo groot, dat met vertrouwen aan de verdere ontwikke-ling werd voortgewerkt. Het probleem was namelijk,een eenvoudige goede tochtvrije en regelbare luchtaan-voer in de koestalramen te maken. Vooral eenvoudig engoedkoop, zo van 'stark boerenwark'.In 1935 gelukte dit boven verwachting en het toen ont-wikkel.de raamtype is nu gemeengoed geworden. Helaashebben niet alle betonwarenfabrikanten, die deze raam-typen overnamen, het hoe en waarom helemaal door enlevert men produkten met ortjuiste maten en laat ook dekwaliteit en afwerking hier en daar nogal eens te wensenover.De inschakeling van de architect bij de boerderijenbouwhad" tengevolge, dat de technische (en esthetische) ver-zorging van de boerderijen op een hoger niveau kwamte liggen.betonnen inkuilsilo's te Bunschoten (U.)vierkante hooiberg met vier betonroedenuitv.: N.V. Hating120Meer dan vroeger wordt beton toegepast voor de fun-deringen, gierkelders met mestplaten, en voor koestal-vloeren, bestaande uit voedergang, voedergoot, stand-plaats, grup en mestgang. Het gewapend beton deed zijnentree in de boerderijenbouw. Het scheuren van onge-wapende of onvoldoende gewapende vloeren e.d. isvoorbij, isolerende brandvrije stalzolders (weer in na-volging van de Wieringermeer) van diverse constructies(nolle stenen, holle bimsblokken enz.) vinden allerwegeingang en evenals elders wordt de gewapend-betonvloerin de woningen een normaal verschijnsel,Ook het complete betongebouw, samengesteld van in defabriek gemaakte onderdelen, vindt op velerlei wijze reedstoepassing. In de tuinbouw zijn de kas of het warenhuisvan betonelementen en op het boerenerf de kippen- envarkenshokken, wagenloodsen, in het algemeen de kleinehulpgebouwtjes, een normaal verschijnsel geworden.Wat de laatste betreft bieden tegenwoordig betonfabrie-ken, al dan niet in samenwerking met een aannemer,complete gebouwtjes aan. Helaas laat de architectonischeverzorging soms veel te wensen over en is de constructieaan de lichte kant, zodat teleurstellingen, gezien het ruwebedrijf, niet kunnen uitblijven.Dat beton zich, mits van goede kwaliteit en bij een ge-degen voorbereiding van de plannen, uitstekend leent voorcomplete bedrijfsgebouwen heeft de boerderijenbouw inde Noordoostpolder bewezen. De omstandigheden (1947)dwongen in de richting van de montagebouw en het voor-opgezette doel om met een minimum aan uitsluitendongeschoolde arbeiders (op de bouwplaats) boerderijente bouwen is in alle opzichten bereikt.Deze duizend boerderijen (bedrijfsgrootte 24 tot 48 ha)werden gebouwd van grote betonelementen (funderings-balken, binnen- en buitenwandplaten, stalzolders, enz.)en deze werden uiteraard met een kraan in ??n tot driedagen, afhankelijk van de grootte en soort van de boer-derij, gemonteerd. De stalvloeren in deze, op betonpalenmet verzwaarde punt onderheide, boerderijen zijn vrij-dragende gewapende constructies, waaronder --dank zijde klink van de polder-- automatisch een isolerende lucht-laag ontstaat.Boerderijen zijn betrekkelijk eenvoudige gebouwen. Aande visuele afwerking binnen worden geen eisen gesteld.De aard van het bedrijf brengt echter mede, dat in bepaal-de perioden van het jaar een maximum aan werk moetworden verzet, hetgeen hoge eisen stelt aan diverseonderdelen van het gebouw. Het is ontstellend te zienhoe weinig boeren een uitgesproken zorg hebben voor-hun gebouwen. Men denkt, datsteen en beton alles kunnenverdragen. Mijn ervaring is, dat slechts de allerbesteconstructies in staat zijn om op redelijke wijze hoge kostenvoor onderhoud van de gebouwen te voorkomen. Beton,mits van goede kwaliteit en oordeelkundig gebruikt, ishiervoor een goed bouwmateriaal gebleken.A. D. van EckHoofd van de Bouwkundige Afdelingvan de Directie van de Wieringermeer(Noordoostpolderwerken)cement- en betontoepassingen in traditioneleboerderijhooibergroeden, stalramen en deuromlijstingvan beton; ventilatiekoker van asbest-cementbetonnen graansiio te Emmeloord (N.O.P.)kavelwegverharding met 60 cm brede beton-banen (zgn. wendakker)121121geprefabriceerde stalplafondconstructiebetonnen landbouwschuur (akkerbouwbedrijf)achter de blinde gevel is een aardappel-bewaarplaats gebouwdfrontgevel landbouwschuur (gemengd bedrijf)betontoepassingen in een koestal(wanden, voergang, voergoot, koestand, mest-goot, plafond)aardappelbewaarplaats van een co?peratie