themaBeton voor de 21e eeuw2201112themaBeton voor deMAXXI, het nieuwe NationaalMuseum voor de 21e eeuw inRome, is een aanwinst voor destad. Niet in het minst vanwegehet indrukwekkende voorkomen.Het kan met recht een parel vanmoderne architectuur wordengenoemd. In het ontwerp speeltbeton onmiskenbaar een hoofd-rol. Alles moest uit de kastworden gehaald om aan de hogeeisen van de Brits-Iraakse archi-tect Zaha Hadid te voldoen.Bij het MAXXI in Rome is beton toegepast als high-tec materiaalBeton voor de 21e eeuw 22011 1321e eeuw1 Het MAXXI in Rome is eenparel van moderne archi-tectuur foto: Bernard Touillon1Beton voor de 21e eeuw14themaInterieurIn- en exterieur lijken voortdurend in elkaar over te lopen. Ookde verschillende kathedraalachtige zalen overlappen en kruisenelkaar. Een groot atrium biedt toegang tot de expositieruimtes,de boekwinkel en het restaurant. De constructieve wanden zijngrotendeels bepalend voor de plattegrond. Verplaatsbarepanelen zorgen voor de flexibiliteit van de indeling. Materialenzoals glas (dak), staal (trappen) en beton (wanden) geven detentoonstellingsruimtes een neutrale uitstraling. In het hoogstegedeelte bestaat het gebouw uit drie verdiepingen.Het MAXXI (MAXXI staat voor Museum of Art for the XXICentury) is het eerste nationale museum voor moderne kunstin Itali?. Het ontwerp voor het museum stamt al uit 1998. Toenliet Zaha Hadid in een internationale competitie 273 concur-renten ? onder wie Jean Nouvel, Steven Holl en Rem Koolhaas? achter zich. De bouw zelf duurde meer dan zeven jaar,aanzienlijk langer dan gepland. Dit was mede te wijten aanenkele onderbrekingen door financieringsproblemen. Hetproject kostte uiteindelijk circa 150 miljoen, 20 miljoen meerdan begroot. MAXXI won diverse prijzen waaronder deEngelse Stirling prijs en de Europese Betonrijs. Het project isuitgevoerd als Design&Build. Maar het bureau van Hadid waswel supervisor. Dit betekende dat elk ontwerpbeslissing van deaannemers moest worden goedgekeurd.VormHet 30000 m2grote museum staat in het noorden van Rome,tussen oude gebouwen, op het terrein van een voormaligekazerne in het stadsdeel Flaminio. De architect ziet het MAXXIniet zozeer als ??n gebouw maar meer als een schakelinggebouwen die samen een stedelijk cultureel centrum vormen.Het gebouw kenmerkt zich door schuine, golvende vlakken,overhellende wanden, steile hellingbanen en extreme uitkra-gingen (foto 7). Verschillende vormen geven het gebouw eenvloeiend uiterlijk met een constructieve expressie. De footprintis L-vormig en past daarmee tussen de bestaande bebouwing(foto 3). De gevels van de grote langwerpige volumes hebbengeen openingen. Deze wanden hebben een maximale hoogtevan 14 m.23Beton voor de 21e eeuw 22011 152 Voor de golvende liggers inhet dak zijn elementen vanglasvelzebeton toege-past foto: Iwan Baan3 Het 30000 m2grote museumin ingeklemd tussen oudegebouwen foto: Iwan Baan4 Dwarsdoorsnede ter plaatsevan de hoofdentree5 Materialen glas, staal enbeton geven het interieureen bijzondere uitstralingfoto: H?l?ne BinetBetonIn het oeuvre van Hadid speelt beton een belangrijke rol, zoook in het MAXXI. Hier zijn veel van haar eerder opgedaneervaringen samengebracht. Toepassing van beton was nietingegeven door de constructieve eigenschappen, maar meerdoordat het materiaal de gewenste vormgeving mogelijkmaakte. De hoge eisen vanuit het ontwerp stelden de bouwersvoor enorme uitdagingen. Maar de positieve ervaringen vanHadid met beton gaf haar voldoende vertrouwen in een positiefeindresultaat.Het beton is in vele toepassingvormen gebruikt: in het werkgestort beton voor de schil en prefab voor enkele elementenbinnen. Alles voornamelijk uitgevoerd in schoon beton. Voorde golvende elementen in het dak is glasvezelversterkt betontoegepast.Er bestonden bijzonder strenge eisen voor de oppervlaktekwa-liteit: een homogene kleur zonder oneffenheden. De maniervan uitvoeren mocht op geen enkele manier zichtbaar zijn inhet oppervlak. Zo mochten er geen verbindingen tussen bouw-delen zichtbaar zijn, zelfs zichtbare voegen van de bekistingwaren nauwelijks toegestaan. Daarentegen moest beton welzichtbaar beton blijven; het mocht ook niet worden afgewerkt.Om aan de strenge eisen te kunnen voldoen is zelfverdichtendbeton toegepast. Er was bijzondere aandacht aan het beton-mengsel. Veel verschillende mengsels zijn vooraf uitvoeriggetest. Daarbij werd rekening gehouden met diverse invloeden:tijdstip van storten, weerinvloeden, temperatuur, bekisting. Eenmock-up van 6 bij 20 m is volgens de architect ten minste 10xopnieuw gebouwd. Om continue aanlevering te garanderenwerd een betoninstallatie op de bouwplaats gebouwd. Gedu-rende de zomermaanden is niet gestort.GlasvezelbetonZoals gezegd zijn voor de golvende liggers in het dak elementenvan glasvelzebeton toegepast (foto 2). Het gaat hier om zeerdunne panelen die stalen balken bekleden (fig. 8). Deze oplos-45Beton voor de 21e eeuw2201116 Beton voor de 21e eeuw2201116themasing kreeg de voorkeur boven balken uit prefab beton omdat zezo slanker konden worden uitgevoerd waardoor er nog meerruimte was voor daglichttoetreding. Bovendien waren plaatsingen onderhoud eenvoudig en kon de gewenste golvende vormworden gerealiseerd. De panelen van glasvezelbeton hebbeneen totaal oppervlak van 8000 m2. De elementen zijn vervaar-digd door GRC System Building (Gordona, Itali?) met de hulpvan architect Umbert Ajesi. Aan dit materiaal is jarenlangontwikkeld.ConstructieOok op construcief gebied waren er de nodige uitdagingen. Deconstructie is ontwikkeld onder leiding van prof.dr. GiorgioCroci en architect Aymen Herzalla (namens de contractant),door een groep van in totaal 38 ingenieurs en architecten. Dedraagconstructie is gebaseerd op de dragende wanden. Daarbijmoest rekening worden gehouden met de seismische en ther-mische effecten over zeer grote lengtes. In totaal moesten 70belastingcombinaties worden beschouwd, inclusief opgelegdevervorming door zettingen. Het gebouw is gedilateerd tot vijf PROJECTGEGEVENSproject MAXXI Romeopdrachtgever Italiaanse Ministerie vanCultuur / Ministerie Infrastructuurarchitect Zaha Hadid Architectsconstructeur Anthony Hunt Associatesaannemer Italiana Costruzioni / SocietaAppalti Costruzioni67Beton voor de 21e eeuw 22011 17Beton voor de 21e eeuw 22011 176 Bekistingswanden van 14 m hoogfoto: PERI GmbH7 Het gebouw kenmerkt zich doorschuine, golvende vlakken, overhel-lende wanden, steile hellingbanenen extreme uitkragingenfoto: Iwan Baan8 Detail van de dakliggersverschillende gebouwdelen. Wapeningshoeveelheden liepenhoog op, tot 45 kg/m2. Al met al is MAXXI een sprekend voor-beeld van toepassing van beton als hight-tec bouwmateriaal.BekistingOok aan de bekisting werden strenge eisen gesteld. De rechtewanden zijn gemaakt met een systeembekisting die is opge-bouwd tot enorme elementen van 14 m hoog (foto 6). Specialeaandacht was er voor de stabiliteit van de bekisting. Het bekis-tingsontwerp liet een bekistingsdruk toe tot 150 N/m2. Om degrote windbelasting als gevolg van de grote hoogte op tekunnen nemen zijn stevige trek-drukschoren toegepast. Ookaan de uitvoering van de verbindingen van deze schoren is veelzorg besteed, zodat de belasting goed in de bekisting en devoetplaat werd gespreid.Voor de gebogen delen zijn voorgemonteerde 3D-bekstingsele-menten gebruikt. Om dit mogelijk te maken is vooraf een3D-model gecre?erd. Deze elementen konden op de bouwplaatseenvoudig met elkaar worden verbonden. Om te voorkomendat de voegen zichtbaar werden, zijn grote bekistingsplaten vankruisgewijs verlijmde, 15-lagig berkenfineer toegepast. Jacques Linssen8