De constructieve veiligheid van bouwwerken staat hoog op de agenda van zowel de politiek als organisaties in de bouw. Diverse instortingen en bijna-instortingen haalden de laatste jaren veelvuldig de media. Op dit moment wordt constructieve veiligheid vaak nog geborgd door het contractueel en juridisch af te willen dekken. Daarmee zijn de risico’s echter niet weg of beheerst. Uitkomst biedt risicomanagement. Daarbij gaat het niet om de instrumentele kant van risicomanagement. Het gaat juist over communicatie en over het gedrag dat mensen laten zien ten aanzien van het beheersen van risico’s. Auteur:ing. Michael Sauerbier (Cratos Risk bv)
themaRisicomanagement is een houding4201544themaRisicomanage-ment is eenhoudingDe constructieve veiligheid van bouwwerken staat hoog op de agenda van zowel de politiek alsorganisaties in de bouw. Diverse instortingen en bijna-instortingen haalden de laatste jarenveelvuldig de media. Op dit moment wordt constructieve veiligheid vaak nog geborgd door hetcontractueel en juridisch af te willen dekken. Daarmee zijn de risico's echter niet weg of beheerst.Uitkomst biedt risicomanagement. Daarbij gaat het niet om de instrumentele kant vanrisicomanagement. Het gaat juist over communicatie en over het gedrag dat mensen laten zienten aanzien van het beheersen van risico's.1Constructieve veiligheid werkelijk geborgdbij verandering houding en gedragRisicomanagement is een houding 42015 45Het ingestorte parkeerdek in Tiel (2002), de bezweken balkons inMaastricht (2003), het ontruimde Bos en Lommerplein inAmsterdam (2006), het instorten van een verdiepingsvloer van deB-Tower in Rotterdam (2010) en de instorting van de dakcon-structie van het stadion van FC Twente (2011). Het zijn inciden-ten die nog helder op het netvlies staan en waarschijnlijk vormenze slechts het topje van de ijsberg.In 80% van de schadegevallen blijkt sprake te zijn van een struc-tureel probleem in de communicatie over raakvlakken en samen-werking. Dat wordt in de hand gewerkt doordat bij bouwprojec-ten veel partijen betrokken zijn. Het is een keten van taken enverantwoordelijkheden. In elke schakel van de keten kan er ietsmisgaan. Bijna nooit kan een eenduidige oorzaak worden aange-wezen voor een (bijna-)instorting. Het gaat meestal om een reeksvan elkaar versterkende oorzaken, waarbij er veelal sprake is vanfouten in het menselijk denken en handelen.Oorzaken die hieraan ten grondslag liggen, hebben onder meerte maken met de structuur en de cultuur binnen de bedrijfstak:? Er zijn steeds meer interfaces binnen het bouwproces dooreen toename van het aantal specialisaties of demarcaties vaneen project.? Projectmanagement stuurt primair op tijd en geld.? Gedurende het project wordt vaak onder hoge tijdsdruk gewerkt.? Er is geen adequaat kwaliteits- en risicomanagement.? Partijen voelen en nemen onvoldoende verantwoordelijkheidvoor hun taken of het eindproduct.? Taken en verantwoordelijkheden in de keten zijn vaak diffuus.? Er is sprake van gebrekkige communicatie en afstemmingtussen de betrokken partijen.Verandering van denkenOm constructieve veiligheid te borgen, is een veranderingnodig in de structuur en cultuur die zo kenmerkend zijn voorde manier waarop partijen nu (samen)werken. Als alle partijenin de keten w?l zelf de verantwoordelijkheid voelen om de risi-co's bij constructieve veiligheid te beheersen, als ze weten wathun taken en verantwoordelijkheden zijn en goed communice-ren, dan kan continu worden gewerkt aan het verbeteren vande constructieve veiligheid.Daarvoor is een verandering in het denken noodzakelijk.Iedereen in de keten of de hi?rarchie van een organisatie, vandirecteur tot projectmanager, van architect tot constructeuren van opdrachtgever tot opdrachtnemer, moet structureelgaan kijken naar risico's op strategisch niveau, operationeelniveau ?n projectniveau. Iedereen moet betrokkenheid tonenen voelen, zichzelf als eigenaar beschouwen. En vervolgensbeoordelen op welke manier dit het proces kan be?nvloedenen welke maatregelen noodzakelijk zijn om tot effectievebeheersing te komen. Risicomanagement, toegepast als risi-cogestuurd denken, helpt daarbij.ing. Michael SauerbierCratos Risk bv1 In mei 2011 brak een uitkragende, betonnen galerijplaat af van de Antillenflatin Leeuwardenfoto: Anton Kappers / Novum2 Bij de instorting van de balkons van Patio Sevilla in Maastricht in 2003 verlorentwee mensen het levenRobuust ketenproces door risicogestuurd denkenRisicogestuurd denken heeft als doel helderdere inzichten tekrijgen in de onzekerheden en zekerheden. Met risicogestuurddenken cre?er je structuur, doordat je informatie continu analy-seert, beoordeelt en ordent, zodat nieuwe informatie ontstaat.In ketens waar mensen risicogestuurd denken, is iedereen zichbewust van onzekerheden en het belang van de beheersing ervan.Alle betrokkenen communiceren open over onzekerheden,spreken elkaar erop aan en maken er concrete afspraken over. Risi-cogestuurd denken vergroot daarmee de robuustheid van hetketenproces. Dat wil zeggen, het vermogen van de keten om deconstructieve veiligheid continu te borgen, onafhankelijk van situa-ties die zich voordoen en de constructieve veiligheid negatiefkunnen be?nvloeden. Door risicogestuurd denken is voortdurendinzichtelijk welke risico's (en kansen) er in de keten aanwezig zijn enworden de risico's dus proactief en ketenbreed beheerst.2themaRisicomanagement is een houding4201546OpenheidRisicogestuurd denken moet als een veranderproces stap voorstap worden ge?mplementeerd. Dat komt omdat risicomanage-ment pas effectief is als het gedurende het hele bouwproceswordt toegepast. Het begint dus al in de initiatieffase van eenproject. Met het duidelijk vastleggen van de verantwoordelijk-heden wat betreft constructieve veiligheid en het vaststellenvan de context. Wat is het doel, wat is belangrijk, welke omge-vingsfactoren spelen een rol, welke risico's zijn acceptabel? Ishet erg als er 300 kuub extra cement of extra staal in eenconstructie moet om de constructieve veiligheid te garanderen?Als dit soort vragen van tevoren wordt beantwoord, weet ieder-een waar hij aan toe is en weet iedereen ook wat de speelruimteis waarbinnen hij of zij kan opereren. Zo worden te grote risi-co's op tijd gesignaleerd en kan daarop worden geanticipeerd.Heldere kaders geven vertrouwen.Een randvoorwaarde hierbij is wel dat de betrokkenen open-heid voorstaan om ?cht met elkaar in gesprek te gaan, waarbijieders achterliggende eigen belangen ondergeschikt wordenaan het te realiseren doel: optimale constructieve veiligheid.Risicomanagement = controle?Risicomanagement, toegepast als risicogestuurd denken, iswezenlijk anders dan risicomanagement als controlemiddel oftool. Als de focus ligt op controle worden de risico's niet tijdigge?dentificeerd en beheerst. Anticiperen op onverwachtegebeurtenissen is dan niet mogelijk. Dan kan alleen nogworden geprobeerd de schade te beperken, in plaats van tevoorkomen.Als de nadruk ligt op rapporteren en verantwoorden, wordtrisicomanagement vaak georganiseerd als een op zichzelfstaand geheel, dat het domein is van specialisten en niet van degehele organisatie. De rest van de organisatie handelt vervol-gens alleen nog maar reactief in plaats van proactief. En datterwijl het succes van het project staat of valt met hun inzet.Risicogestuurd denken legt juist de focus op de houding en hetgedrag van mensen en zorgt ervoor dat iedereen de verant-woordelijkheid voelt en neemt voor het proactief beheersenvan risico's. Effectief risicomanagement gaat dan ook om hetcre?ren van inzicht en transparantie, samenwerking, focus enrichtinggevende keuzen.Praktische handvattenIn het navolgende staan enkele praktische handvatten om metrisicogestuurd denken aan de slag te gaan.1. Stimulerende houding van leidinggevenden bij alleketenpartnersLeidinggevenden moeten uitdragen dat zij geloof in risicoma-nagement hebben en helder communiceren waarom risico's welof niet worden genomen. Vanuit risicomanagement een risicobewust nemen, onderstreept hoe serieus risicomanagementwordt opgepakt.2. Proactieve risicomanager of aanjagerDe aanjager heeft een expliciete taak in het proces van risicoma-nagement. Dat is een aanjagende rol met een grote verantwoor-delijkheid tot het levend houden van risicomanagement.3. Heldere en realistische verwachtingen en doelstellingenRisicomanagement wordt vaak gezien als een`verplichtnummer'. Houd rekening met initi?le weerstand op het toepas-sen van risicomanagement. Maak aan de (project-)organisatieheel concreet welk doel je wilt bereiken met het toepassen vanrisicomanagement en wat je ervan verwacht.4. Geef risicomanagement een zichtbare plaats in de organisatieEen zichtbare plaats geeft aan dat management het belangrijkvindt en bevordert zo de kans op succes. Die zichtbare plaatskrijgt het door zowel taken en verantwoordelijkheden expliciette benoemen als door het expliciet op te nemen in informatie-stromen en rapportages.5. Geef risicomanagement voldoende tijdRisicomanagement kost tijd. Bespreek liever regelmatig kort derisico's in reguliere overlegvormen, in plaats van het organiserenvan uitgebreide dagen over risicomanagement op onregelmatigetijden. Het regelmatig bespreken van risico's helpt bovendien hetdenken in termen van risicomanagement te bevorderen.6. Laat verantwoording afleggenLaat de betrokkenen in de keten verantwoording afleggen overuitvoering van de beheersmaatregelen en daarmee de mate enwijze van beheersing van risico's. Zo blijft risicomanagement`topof mind'. Je houden aan afspraken en elkaar aanspreken opverantwoordelijkheden is randvoorwaardelijk effectief risicoma-nagement.7. Laat (bestaande) werkprocessen en houding en gedrag op elkaaraansluitenRisicomanagement is een veranderproces.Vaak wordt alleen hetrisicomanagementproces ingericht, ofwel werkprocessen wordenaangepast (procesinrichting). Dat gaat echter mis zodra de mensgeen aansluiting meer voelt bij de ontstane verandering.Wanneerde houding en het gedrag van betrokken medewerkers wordtgeoptimaliseerd tijdens de inrichting van risicomanagement,ontstaat naast procesinrichting ook emotionele en functioneleinrichting. Dit be?nvloedt het denken en handelen van mensen, enleidt daarmee tot risicogestuurd denken. Bespreek met de betrok-kenen welke houding- en gedragsaspecten je wenst binnen hetproject en wat die aspecten concreet inhouden.Risicomanagement is een houding 42015 473 In 2010 stortte een verdiepingsvloer van de B-Tower in Rotterdam infoto: Kajo Bezemer / No One Else Fotografie4 In 2011 stortte de dakconstructie van het stadion van FC Twente infoto: Harm Meter / NovumIedereen gaat bij elke actie eerst nadenken: `Draagt dit bij aande realisatie van een succesvol eindresultaat?'. Daardoor veran-deren houding en gedrag, verbetert de communicatie enworden foute of ineffici?nte keuzen voorkomen. In plaats vanenkel een controlemechanisme in te bouwen, wordt risicoma-nagement in het denken en handelen van mensen verankerd.Zo ontstaat zicht op de risico's, een robuust proces en werkelijkgrip op de constructieve veiligheid. Het is belangrijk de verantwoordelijkheden van de betrokkenpartijen goed vast te leggen en elkaar te durven aansprekengedurende het hele bouwproces. Openheid houdt ook in dathet werk moet worden gecontroleerd door een onafhankelijkederde.Die openheid is niet altijd gemakkelijk. Wet- en regelgeving,normering en contractuele relaties zijn aspecten die hierbij inde weg kunnen staan. De ervaring leert echter dat als partijenecht met elkaar willen samenwerken in een project en effectiefwillen zijn in het beheersen van risico's, het lukt om hier oplos-singen voor te vinden en de risicoperceptie gelijk te schakelen.AandachtspuntenDe aard van de risico's en de focus van risicomanagementverschillen per fase. Per fase moet steeds opnieuw wordenbepaald wat de focus van risicomanagement moet zijn en welketools en methodieken daarvoor beschikbaar zijn. Zo richt risico-management zich op datgene wat in die fase echt belangrijk is.Het is belangrijk extra aandacht te besteden aan de risicovolleonderdelen van de constructie, tijdelijke constructies en debouwvolgorde. Hierbij is veelal sprake van multidimensionaleinterfaces die vaak tot problemen leiden vanwege onvoldoendeafstemming, interpretaties en onvoldoende raakvlakbeheersing.Verder is het essentieel dat het uitvoeringsteam de gehanteerdeontwerpprincipes vanuit de architect of constructeur begrijpt.Gedurende de uitvoeringsperiode moeten deze uitgangspuntenook worden vastgehouden om het ontstaan van (nieuwe)constructieve risico's tegen te gaan.Robuust procesHet is echter een illusie te denken dat risicogestuurd denken? en daarmee effectief risicomanagement ? betekent dat ernooit meer risico's optreden. Risico's zullen er altijd zijn enmaken deel uit van elk werkproces. Wat risicogestuurd denkenwel als effect heeft, is dat de keten gedurende het hele bouw-proces in staat is de risico's proactief te identificeren en tebeheersen. Het biedt daarmee een effectieve oplossing voor hetprobleem van de constructieve veiligheid, want die construc-tieve veiligheid kan alleen worden geborgd als de hele ketenhiervoor verantwoordelijkheid neemt.VervolgartikelIn een binnenkort te verschijnen artikel wordtconcretere invulling gegeven aan risicomanage-ment waardoor een beeld ontstaat hoe er in depraktijk mee kan worden omgegaan.34
Reacties