Pn?eumatische be.kisting voorkoepels van betonJ.H.K?hne".";.,. -:;.:.DcLiteratuur1. Bauen mit Luft, Gewebe und Beton, Beton8/78, bldz. 300-301.2. G. Morelie, Cassaforme pneumatische perla construzione di cupole in cemento ar-mato, L'lndustria Italiana del Cemento1978/6 bldz. 455-472.van gebouwen en de inrichting ervan. Debijzondere mogelijkheden voor toegangen er.lichtopeningen zijn reeds genoemd. Er zijnverschillende koepelvormen en plattegron?den mogelijk, terwijl de scheidingswanden inhet interieur volledig onafhankelijk van debe?tonconstructie zijn. De maximale diametervan de koepel is 36 m met een hoogte van 1/3van de diameter; de diktevan de betonwand isgemiddeld 7 cm.Het is de vraag of het Binishell-systeem ge-schikt is voor toepassing in Nederland. Van-wege ons klimaat zijn er bouwfysische probie"men te verwachten op het gebied van onderandere thermische isolatie. Een ander pro-bleem is wellicht de integratie van de opmer-kelijke verschijningsvorm in de, vaak al over-volle, bebouwde omgeving van ons dichtbe-volkte land, waarover het algemeen zeldenwordt afgeweken van traditionele architec-tuuropvattingen. Voor bepaalde toepassin-gen zullen die problemen misschien niet zozwaar wegen, waarbij te denken valt aansport- en recreatie-objecten. In dat geval blijftechter de vraag: wie durft?dwarsdoorsnede over de ringfunderingA - verankering van het buitenmembraan;B - over de ringfundering dooriopendeverankeringsstaaf; C - buitenmembraan;o -binnenmembraan, de 'pneumatischebekisting'; E - vloer; F - grondslag;G - persluchtleidingaanzichten en doorsnedenschoolbibliotheekNorth Narrabeen (Australi?)Architectonische aspectenOok uit architectonisch oogpunt is het Bini"shell-systeem interessant. Eris voor de archi"tect namelijk nog een grote ontwerpvrijheidmet betrekking tot de grootte en schakelingpneumatische bekisting. De vereiste lucht-druk voor het omhoog brengen van de koepelis immers niet alleen afhankelijk van het ge-wicht van het betondek, maar ook van de ver-vormbaarheid ervan. Toepassing van eenplastificeerder is derhalve noodzakelijk.Voor een koepel met 36 m diameter is eenhoeveelheid beton nodig van circa 115m3.Wanneer het beton voldoende verhard is (intwee ? drie dagen) wordt de luchtdruk afgela-ten en de membranen verwijderd.In de pneumatische bekisting kunnen g??nsparingen worden opgenomen voor ramen ofdeuren; deze zouden immers mede vervorm-baar moeten zijn en in verband met de lucht"druk voordurend dezelfde stijfheid moetenhebben als de betonmortel. Na het wegnemenvan het buitenmembraan staat men dus vooreen volkomen gesloten betonkoepel, waarinachteraf doorboren en knippen de openingenmoeten worden gemaakt voor ramen en deu-ren, die overigens de meest uiteenlopendevormen kunnen krijgen, getuige de hierbijgeplaatste foto's.De kenmerkende voordelen van deze bouw-wijze zijn:zeer korte bouwtijd, vereist weinig mankrachten het benodigde materieel is eenvoudig.In 1965 ontdekte Oante Bini, architect teBologna, een vernuftige methode voor debouw van ter plaatse gestorte betonkoepels.Het geheim ervan zou het beste omschrevenkunnen worden als de 'pneumatische bekis-ting'. Het principe van deze bouwwijze is hier"naast schematisch weergegeven.Het 'Binishell-systeem' is thans technischvervolmaakt en wordt op ruime schaal toege-past. Tot op dit moment zijn reeds meer danduizend gebouwen volgens deze methodegebouwd in verschiHendelanden, zoals Itali?,(meer dan 500), Frankrijk, Groot-Brittanni?,Hongarije, Japan, de VS en Australi?.Bouwtechnische aspectenDe koepel wordt gebouwd op een ringfunde-ring met een aangestorte vloer. In de ringfun-dering zijn voorzieningen opgenomenvoor deverankering van de pneumatische bekistingen de wapening van de koepel. De pneuma-tische bekisting bestaat uit een kunststof-membraandat over de vloer wordt gespan-nen. Het materiaal voor dit membraan is bij-zonder kritisch in het systeem; er wordenhoge en uiteenlopende eisen aan gesteld. Nalang onderzoek bleek een folie val') polychlo-ropreen met een weefselinlage van nylon 155HRS bestand te zijn tegen de bouwplaatsom-standigheden en de typische procesbelastin-gen. Het kan bovendien vele malen opnieuwworden gebruikt.De wapening die op dit membraan wordt ge-legd, bestaat uit spiraalvormige staven, waar-in rechte staven worden opgenomen. De spi"ralen, gelegd als cirkelradialen, worden ver-ankerd in de ringfundering. Na het opbrengenvan de betonmortel, die van speciale recep-tuur is, wordt een tweede membraan aange-bracht. Door van tevoren onder de vloer aan-gebrachte kanalen wordt lucht onder de pneu-matische bekisting geperst, waardoor de nogplastische betonmassa wordt opgeheven enin de koepelvorm wordt geperst. Het ver-dichten van het beton geschiedt vervolgensvanaf de buitenzijde met behulp van plaattril-lers.Aangezien het tijdsinterval tussen beton-stortenen verdichten circa vijf uur bedraagt, ishet noodzakelijk voortijdige binding en ver-harding te voorkomen door aan de betonmor-tel een vertragende hulpstof toe te voegen.Een ander betontechnologisch aspect is deplasticiteit van de betonmortel. De plasticiteitbe?nvloedt namelijk de goede werking van deCement XXXI (1979) nr. 7 3088~.....---....-~?.\~;'. 0E? ..'~-/~. l1J:-:_:::_~~--2van gewapend beton wordt een vloer meteen ringfunderingvervaardigdeen nylon membraan wordt over de vloer gespannen enverankerd aan de funderingwapening van stalen schroefveren wordt op de vloergelegd en verankerd aan de ringfunderingbetonmortel wordt opgebracht in een laagdikte van 13 cm inh",t middelpunt, afnemend tot 9 cm langs de omtrekvia kanalen die onder de fundering zijn gelegd wordt luchtbinneng",bracht, waardoor de betonmassa wordtopgehevende betonmortel wordt afgedekt met een pvc-m",mbraanwelke eveneens wordt verankerd aan de fundering; eenspoel met kabels voor trilmachines wordt in 't middelpuntopgesteld ?de door de luchtdruk gespannen membranen bepalen enverzekeren de vorm van de koepel tijdens de ddfiJr van deverhardingals de koepel de uiteindelijke vorm heeft aangenomenkomen de tri/platen in w",rking, welke geleid worden doorde spoel die op de top staatde luchtdruk wordt gel",idelijk verminderd waardoor hetbinnenmembraan, de 'pneumatische bekisting', naarbeneden komtvoor ramen en deuren worden achteraf openingen in dekoepel gfimaakt9~.~~~1063~i~c~4I'~'AI~ ~ 8? het buitenste membraan wordt verwijderdscheidingswanden word",n onafhankelijk van deconstructie gemaaktDe bovenste twee foto's betreffen de schoolbibliotheek in NorthNarrabeen; twee in elkaar overgaande koepels met een diameter vanl8mDe onderste foto is van een sporthal van een school in Peakhurst,eveneens Australi?; de koepel heeft maar liefst een diameter van 36 mfoto's: Government Printer SydneyCement XXXI (1979) nr. 7 309