P.J.Gerssenarch. HBO-BNA, RotterdamNieuw kantoo.r voorte AmersfoortA. Het ontwerpSFFl?ktStand van de bouw eind augustusState of construction, end of augustfoto's: Cement/Bob de RuiterCement XXVI (1974) nr. 9In 1972 verzocht de directie van SF Fl?kt mij een ontwerp te maken voor hun nieuwe ruimte-behoefte. Daarbij werd gevraagd een plan te maken met een eigen gezicht, representatiefvoor de activiteiten van het bedrijf, zich onderscheidend in zijn omgeving, 'muit! purpose' vanopzet, met een optimaal werkklimaat en flexibele indelingsmogelijkheden en dat alles tegenlage bouwkosten.Het programma van eisen viel uiteen in twee gedeelten, namelijk enerzijds ruimten voor maga-zijnen en werkplaats, anderzijds kantoorruimten.Voorde magazijnen en de werkplaats is een rechthoekige doos ontworpen, die naar achte-ren uitbreidbaar is en waarvan de werkplaats is voorzien van een glaswand met plantenbak.Deze glaswand biedt uitzicht op de waterpartij onder het kantoorgebouw. Het ideaalbeeld omaHe werkenden in ??n ruimte te plaatsen, is om redenen van geluidshinder verlaten.De doosvormige hal is reeds gerealiseerd en vormt de achterwand van het voorterrein waar-op het kantoorgebouw wordt gerealiseerd. De hal heeft een afmeting van 14,40 X 21,60 m enis voorzien van een donkerkleurige, ge?soleerde aluminium huid met thermopane beglazingen een luchtverversingsinstallatie. De bouwkosten bedroegen f 210,-/m2(f 35,~/m3) 'all in'.Voor het ontwerp van de kantoorruimte is uitgegaan van werkgroepen van 15 tot 20perso-nen, waarbij de mensen volledige keuzevrijheid hebben om te werken in een open ruimte ofin een besloten kamer.Als ..grondvorm is de ronde vonn ,gekozen (die associaties wekt met de ronde luchtkanalenvan SF Fl?kt), waardoor de gevefomtrek naar verhouding kort is, met daarbij goede gebruiks-mogelijkheden van de plattegrond, korte looplijnen, een grote bezettingsgraad bij weiniginpandige ruimte en daarnaast een ideale constructieve vorm.Als diameter is gekozen 20,60 m, zijnde een netto oppervlak van 300 m2met een omtrek van18 X 3,60 m.De plattegronden zijn ontworpen, uitgaande van drie cirkels per verdieping, onderling verbon-den door verbindingsbruggen, waarbinnen zich de liften en de trap bevinden. Bij iedere cirkelis er qua indeling van uitgegaan, dat elk raam een werkplaats is, al of niet met wandenomgeven, en het gebied rond de centrale kolom bestemd is voor spreekhoeken, archieven,centrale informatie, enz. De gekozen plattegrond is dus duidelijk niet de klassieke kantoortuinmet zijn geluidsproblemen of het cellenkantoor met zijn slechte communicatie.348De gevelelementen z?n aan de binnenz?degebogenThe fa?ade elements are curved at theinnersideDe gebouwschachten bezitten een centralekolomThe shafts have one central columnCement XXVI (1974) nr. 9Het gebouw bestaat in hoofdzaak uit: een kelder, die automatisch ontstond in verband met denoodzakelijke diepe funderingsaanleg; een begane grond, bestaande uit hall met receptie eninformatie en het technisch blok met verbindingsgang naar de bedrijfsruimte; een 1e tot enmet een 5e verdieping als kantoorruimte; een 6e verdieping voorde personeelskantine metdakterrassen en mogelijkheden voor zwembad en daktuin; een 7e verdieping voor niet-flexi-bele gebruiksdoeleinden zoals lopend archief, lichtdrukkerij, eventuele computer enz. en een8e verdieping als technische laag voor airconditioning, centrale verwarming en liftmotoren.Het gebouw bestaat geheel uit geprefabriceerde elementen die ook de stabiliteit aan hetgebouw geven. Deze elementen zullen voor een deel in het interieur zichtbaar blijven enkunnen naar behoefte van een kleur worden voorzien. Over de isolatie aan de buitenzijde vande gevelelementen zal een aluminium huid van 4 mm dikte worden aangebracht, die doormiddel van de glazenwassersinstallaties onderhouden zal kunnen worden. Het kerngebiedtussen de cilinders zal met een donkerkleurige plaat (dezelfde als bij de bedrijfshal) wordenafgewerkt.De ramen zijn qua hoogte beperkt gehouden in verband met zoninstraling en fungeren alsuitzichtstroken. Aan de buitenzijde worden ze voorzien van een fijn zonwerend rooster dathet uitzicht nauwelijks be?nvloedt en dat in de winter omhoog wordt geschoven achter degeveibeplating. Deze conceptie heeft een grote energiebesparing opgeleverd. Voorts heefthet gebouw uiteraard een airconditioningsinstallatie, en wel een zeer speciale, een stofzuig-installatie en diverse communicatiesystemen.De kantoorcilinders zijn als het ware zwevend ontworpen boven een nog te graven water-partij, die met de achterliggende bedrijfshal, het overige terrein en de parkeerruimten eenharmonisch geheel zal gaan vormen.Een specifiek gegeven van de uitvoering van dit gebouw is dat het een voortzetting is op dereeds door mij ontworpen gebouwen Adriaan Volkerhuis te Rotterdam en Kantoorgeb?uwMorskwartier te Leiden voor de Friesch"Groningsche Hypotheekbank, waarbij de prefabricageop de voorgrond stond.Alleen prefabricage kan mijns inziens de bouwprijzen beteugelen.Indien men beseft dat in de fabriek alleen al in tijd 15% meer kan worden gewerkt dan op debouwplaats, dat daar mechanisatie mogelijk is zodat een manuur optimaal benut kan worden,dan moet dat inhouden dat wat uit de fabriek komt, goedkoper moet zijn dan wat er op de349Drie kernenThree shaftsir.H.NieuwlandAdviesbureau D3BNCement XXVI (1974) nr. 9bouwplaats wordt gedaan. Het grote probleem is dat de ontwerpen over het algemeen nogzijn opgezet met als uitgangspunt, dat de activiteiten op de bouw plaats zullen vinden. Ik hebduidelijk gekozen dat voor dit ontwerp de uitgangspunten in de fabriek liggen zodat dit ge-bouwen andere ontwerpen zijn samengesteld uit componenten die volledig fabriekmatig in dediverse bedrijven worden vervaardigd en die dan met minimale kosten op de bouwplaatsgeassembleerd worden. Elk onderdeel van het gebouw tracht ik zo multifunctioneel mogelijkte maken, waarbij voor mij een nieuwe taak ligt, namelijk het beschermen van de afsprakenten aanzien van de componenten, zodat niemand op iemand wacht en niemand het werk vande ander vervuilt of beschadigt, zodat de uit een onderzoek gebleken 9 cm vuil per m2vloer~oppervlak, die verwijderd moet worden, bij dit bouwwerk niet aanwezig zal zijn.Uit de assemblage van de componenten wordt het gebouw gevormd. Hier is geen sprakemeer van ruwbouw, ook afbouw in de traditionele zin is niet aanwezig. We spreken hier nogslechts van inbouw, zijnde de diverse installaties en de binnenwanden. Deze laatste zijn eensoort scheepswanden, bestaande uit coilcoat~metalen doosprofielen. Zij vormen de brand-wanden, liftschachten, toiletwanden, pantries en scheidingswanden, die in het laatste stadiumworden gemonteerd, nadat de dekvloer is aangebracht. Jammer genoeg zijn voor dezedekvloer nog geen duidelijke fabriekmatige mogelijkheden aanwezig. Na het aanbrengenvan het tapijt kunnen de meubels worden geplaatst en het gebouw kan in gebruik wordengenomen.Er wordt dus geen enkele traditionele bouwmethodiek in het interieur gehanteerd. Dit geeftvoordelen, omdat we in het verleden altijd weer de ruwbouw (wat we dan ruwbouw noemden)traditioneel wel snel konden realiseren, terwijl de afbouw daar geen gelijke tred mee hield.In dit project is in het najaar (1973) gestart met de funderingswerkzaamheden en tegelijker-tijd met de fabricage van de prefab-elementen. Toen de traditionele werkzaamheden be?in-digd waren, was ook de prefabricage zo ver gevorderd, dat met de montage begonnen konworden. Eind juni (1974) was men met deze montage gereed.Het resultaat is, dat bijna 30000 m3gebouw door zeven man in 45 dagen is gerealiseerd.Dit resultaat is alleen mogelijk, indien in het ontwerp totaal andere uitgangspunten hebbengegolden, want in het ontwerp worden de bouwkosten bepaald.De architect moet kostenbewust ontwerpen, uitgaande van de industri?le mogelijkheden meteen goede uitvoeringsorganisatie. Zo kan de architect weer zijn positie in het bouwgebeurenheroveren, want steeds meer blijkt dat de architect als een toegevoegde last wordt gezien,die bouwkostenverhogend Werkten eigenlijk alleen maar een plannetje mag maken om doorde diverse commissies te worden goedgekeurd en dat in de traditionele zin afwijkingen vanhet gangbare onder de tafel worden geveegd als zijnde te duur, en misschien wel terecht.Ik zie voor de architect een nieuwe taak, namelijk weer architect zijn, gebruik makend van decmogelijkheden van de toeleveringsbedrijven waarbij wij volledig kunnen concurreren metstandaardgebouwen en waarbij we binnen het financi?le niveau waarop we nu zitten veelhoogwaardiger produkten kunnen leveren, hetgeen de gebouwde omgeving beslist ten goedekan komen.Het is tekenend voor de visie van SF Fl?kt als bedrijf omin klein teamverband tot dit resultaatte kunnen komen.B. De constructieIn Amersfoort nadert op het ogenblik een kantoorgebouw, waarvan de draagconstructie voorde kantoorlagen geheel geprefabriceerd is, zijn voltooiing. Het gebouw is een onderdeel vande nieuwe vestiging van SF Lucht- en Warmtetechniek NV, een onderdeel van het Zweedseconcern Svenska Fl?ktfabriken. De fabriekshal van het complex is onlangs in gebruikgenomen.Het kantoorgebouw bestaat uit drie afzonderlijke torens, elk met een ronde plattegrond eneen diameter van circa 20 m. E?n toren bevat acht bouwlagen, de andere twee torens bestaanuit zes bouwlagen.De eerste bouwlaag omvat een ter plaatse gestorte gewapend-betonplaat, ondersteund dooreveneens ter plaatse gestorte kolommen. Hierop wordt de geprefabriceerde constructie ge-monteerd, bestaande uit vloerelementen en gevelelementen als hoofdcomponenten en ele-menten voor ??n kolom. De ronde vorm van de afzonderlijke torens heeft onder meer hetvoordeel van een kleiner geveloppervlak dan bij een even grote vierkante of rechthoekigeplattegrond.Als eerste oplossing voor de draagconstructie was door ons een stapeling van ronde vlakkeplaten met terugliggende kolommen voorgesteld, ter plaatse gestort. In verband met de inde~Iing van de kantoorverdiepingen was het echter noodzakelijk om naar binnen gelegen kolom-3507PlattegrondGroundplan2De drie basiselementenThree basic types of elements3VloerelementFloor element4H?sen van een vloerelementHoisting a floor elementCement XXVI (1974) nr. 9evelbe laHn'l'men in de zone hU de gevel te vermUden. De oplossing werd daarom een middenkolom enkolommen in de gevel. De terugliggende kolommen zUn alleen in de eerste bouwlaag ge-handhaafd.In een prUsvergelUking tussen een ter plaatse gestort skelet tegenover dragende gevelele-menten, tezamen met geprefabriceerde vloerelementen en middenkolom (fig. 7) gaven devoordelen van prefabriceren de doorslag. Door het kleine aantal typen (fig. 2) ontstaan groteseries elementen, hetgeen wellicht mede oorzaak is voor de lage kostprUs van de prefab-constructie. De laagste inschrUver voor de elementen was Schokbeton te Kampen. De hoofd-aannemer werd Schokbeton BouwbedrUf te Zeist.In de prefab-constructie hebben de vloerelementen (fig. 3 en 4) een spiegeldikte van 100 mmen een grootste ribhoogte van 650 mm bU de gevels. met ronde sparingen voor de luchtkana-len. Rond de middenkolom is de ribhoogte verminderd in verband met het in deze zone toe tepassen plafond.3515Montage vloerplatenAssembling f100r plates6GevelelementFa?ade element1I.~I'" Itt/119 ti IIII)-T r-, r-j" IU r--t, I I I I , ,II-~I II: ~"I~I111111III -, I-I j-~j"t""'~1I~-~ ~II----~~I:~ - I .QI~/~I...~I1It" -r ., -+I +--~I ', II----1- l---< +--+1?1j "10~.~-----~--+-''P'''+++- ------- ht:l"'!--.. ~ ------__+De dwarskracht bij de puntvormige oplegging bepaalt de ribhoogte. Het vloerelementis hieropgelegd op staalvilt. De verbinding bij de middenkolom is aangegeven in figuur 5. De wand-elementen (fig. 6) zijn door middel van een natte verbinding met grindbeton aan elkaar ge-koppeld (fig. 7), waardoor een gevelkolom ontstaat.volc:Jorde ui~voerin'1 v~:1~ l1or%. yo~n kolorngedeel~enasn ,.l'en.7Koppeling gevelelementenCoupling fa?ade elementsCement XXVI (1974) nr. 9 3521..e? v.r~icale voe en slorlen,3?horZ.V0E"3EPn ~uSS'C!'"IcQlom9"?leelren ailn-9ie~n oFonde>rsabelennadat. mon~aqeCJe'reed-e omen