themaMet BIM naar een robuuster proces4201540themaMet BIM naar eenrobuuster procesWeloverwogen aanpak van groot belangMet BIM naar een robuuster proces 42015 41Het gebruik van Building Information Model (BIM) in Neder-land kent de laatste jaren een stormachtige ontwikkeling. Leve-ranciers en bouwers zijn de belangrijkste partijen geweest diehebben bijgedragen aan de inzet van BIM. Dat is op zich nietverbazingwekkend, want met name in de uitvoering en de voor-bereiding daarvan kan veel mis gaan. Neem bijvoorbeeld maat-voering. Als de maatvoering op de tekening tijdens de uitvoeringniet blijkt te kloppen, moet alles opnieuw met alle vertraging enextra kosten die daarmee gepaard gaan. Maar als de maat van detrapsparing in de prefab-betonvloer en de maat van de trap zelfuit dezelfde bron zouden komen, en als die maten zonder tussen-komst van foutgevoelig menselijk handelen op de werktekeningterechtkomen, k?n het daar niet meer fout gaan.Opdrachtgevers hebben de voordelen van BIM pas veel laterontdekt dan de uitvoerende partijen. Deels komt dit doordat BIMin eerste instantie vooral is ingezet in de nieuwbouw. Maar door deverdere ontwikkeling van digitale opnametechnieken zoals3D-laserscanners, wordt BIM de laatste jaren meer en meer ingezetbij renovatie en restauratie. Bovendien is de ontwikkeling vannieuwbouw niet bij iedere opdrachtgever een dagelijkse bezigheid.Bij veel wat kleinere opdrachtgevers draait het in eerste instantieom onderhoud en instandhouding van het bestaand bezit.Toch dringen de voordelen van BIM ook bij de grotere profes-sionele opdrachtgevers maar langzaam door. Dat wordt niet inde laatste plaats veroorzaakt door de langste crisis sinds deTweede Wereldoorlog, die de vastgoedwereld sinds 2008 door-maakt. Vanaf dat moment is de vraag naar nieuwbouw zo goedals stilgevallen. Of het nou gaat om woningen, kantoren ofander bedrijfsmatig onroerend goed; investeerders houden dehand op de knip. Om tijdens de crisis toch projecten van degrond te krijgen, zijn verschillende partijen zich gaan richtenop het verbeteren van de haalbaarheid van bouwprojecten.BIM speelt daarbij een steeds grotere rol. Immers, in eenvroeger stadium is betere informatie beschikbaar bij lagerekosten. Bovendien dragen BIM en virtueel bouwen enorm bijaan de verlaging van faalkosten en daalt dus de kostprijs.Nieuwe mogelijkheden met BIMHet werken met BIM krijgt iedere dag nieuwe mogelijkheden.Zo wordt het gebruik van virtual en augmented reality steedstoegankelijker, dankzij de ontwikkeling van hardware als deOculus Rift en Microsofts HoloLens en de combinatie hiervanmet gedetailleerde 3D-gebouwmodellen uit een BIM-model.Toekomstige huurders kunnen hun woning virtueel inrichten.Ze kunnen kiezen welke keuken hen het beste past. Voordat zetekenen voor een nieuwbouwwoning kunnen kopers virtueeldoor de woning lopen om te zien of ze er zouden willen wonen.Ook bestaan er inmiddels programma's die op basis van eenBIM-model de totale bouw- en beheerkosten kunnen voorreke-nen, inclusief het energiegebruik.11 De werkelijkheid gecombineerd met een 3D-gebouwmodel,waarin verschillende aspectmodellen van toeleveranciers zijnopgenomenTom Smeulders,Birgit HopffStadsruim DelftRobert PenningsStadsruim VancouverSinds de introductie van de term BIM in 1987, is hetgebruik van het Building Information Model (BIM) in hetbouwproces steeds waardevoller geworden. Voordelenzoals minder bouwfouten, versnelling van het bouwpro-ces en effectiever gebruik van gebouwinformatie, zijninmiddels bewezen. Maar nog steeds kan er in de praktijkveel worden verbeterd, ook bij diegenen die al wel metBIM werken. Wat is nu (on)mogelijk met BIM en welke rolkan BIM spelen bij het verbeteren van het bouwproces?themaMet BIM naar een robuuster proces42015422 Een BIM-model is een verzameling van databronnen, het 3D-gebouwmodel isdaar slechts een onderdeel vanMaar omdat de opdrachtgever niet heeft gevraagd om met BIMte werken, gaat de waardevolle informatie die in het BIM-model zit na de oplevering van het gebouw weer verloren. Doordit informatieverlies wordt het in de volgende fase, die vanbeheer en onderhoud, dan weer ouderwets inmeten en nareke-nen. Om echt te profiteren van de meerwaarde van BIM is hetvan belang om in ieder project over de volle bandbreedte aande slag te gaan met deze manier van denken en werken.Bij het beheer van gebouwen kunnen werkvoorbereiders vanachter hun bureau werk uitbesteden, met duidelijkere informa-tie dan een kopie van de revisietekeningen van zoveel jaarterug. Vaklieden kunnen ter plaatse via informatie uit het BIM-model (welke type ketel hangt er) bestellingen plaatsen voorhet juiste onderdeel dat moet worden gerepareerd. Dat doen zeniet omdat die ketel als uitgewerkt model in het 3D-gebouw-model is opgenomen, maar omdat met het typenummer via defabrikant de bestelnummers zijn te vinden.Verschillende rollen in verschillende fasenTijdens de ontwerpfase van het project is het van belang dat debetrokken partijen nauw met elkaar samenwerken binnen eenBIM-model. Maar ook in de beheerfase van een gebouw moetop een eenduidige manier worden gewerkt aan het BIM-model.Dat betekent niet dat alle betrokkenen met dezelfde software inhetzelfde 3D-gebouwmodel moeten werken. Waar het om gaat,is dat de aspectmodellen (het model waarin de architectuur,installatie of constructie is vastgelegd) periodiek wordensamengevoegd tot ??n verificatiemodel. Vervolgens wordt metzogenoemde clash controles gemeten of de verschillendemodellen samen tot het gewenste eindresultaat leiden. Als bijhet samenvoegen van de aspectmodellen blijkt dat er nogproblemen in het gebouw zitten, kunnen die nu nog veelmakkelijker en digitaal worden opgelost dan later in beton.Tijdens de voorbereidingsfase kan de informatie uit het BIM-model worden gebruikt om hoeveelheden te berekenen, maarook om direct de productie van bijvoorbeeld prefab elementenaan te sturen. Hierbij moet gebruik worden gemaakt van eenwerkwijze waarbij de informatie uit het BIM-model zondertussenkomst van handmatige vertaalslagen (zoals vanVoorkom misvattingenEen hardnekkig misverstand is dat bimmen vraagt om het vast-leggen van gedetailleerde informatie in een vroeg (ontwerp)stadium. Door in een vroeg ontwerpstadium alleen het ruimte-beslag te modelleren, worden detailleringskeuzen naar hetstadium verwezen waar ze thuishoren. Dat is niet anders danvroeger; ook met schetsrol en potlood kunnen details wordengetekend of gesuggereerd die thuishoren in het definitief ontwerp.Een andere misvatting is dat het 3D-gebouwmodel en het BIM-model hetzelfde zijn. Dat is niet zo. Een BIM-model is een verza-meling van databronnen die aan elkaar zijn gekoppeld. Binneneen BIM-model is het 3D-gebouwmodel een van die databron-nen, die uitstekend kan worden gebruikt om te navigeren naarandere informatiebronnen zoals productspecificaties, kwaliteit-seisen of een onderhoudsbegroting. Dit betekent dus ook dat het3D-gebouwmodel niet moet worden gebruikt als een allesomvat-tende databron, maar meer als een navigatietool. Voorkomdaarom dat er (te) veel informatie wordt opgenomen in een3D-gebouwmodel en maak live koppelingen naar de relevanteinformatie. Dus niet overnemen, maar verbinden.Een robuust ontwikkel- en bouwprocesWanneer de kosten van een project tijdens het ontwikkel- ofbouwproces het budget dreigen te overstijgen, zijn het vaaknieuwe eisen tijdens het ontwikkelproces die om extraaandacht en geld vragen. Wat ook voorkomt, is dat er tijdens debouw onvoorziene problemen naar voren komen die in hetwerk moeten worden opgelost. Deze ge?mproviseerde aanpas-singen zijn te voorkomen door betere co?rdinatie van hetontwerpproces, bijvoorbeeld door het gebruik van BIM.Naast het eerder signaleren van problemen, kan BIM zorgenvoor betrouwbare informatie over een gebouw. Met deze infor-matie kunnen wijzigingen aan een bestaand gebouw veel effec-tiever worden uitgevoerd. Niet meer met een duimstok hetkozijn nameten of op zolder onderzoeken welke ketel daar nuprecies staat, maar via het BIM-model met een paar muisklik-ken direct de juiste informatie vinden. Dat klinkt niet alleenmooi, het is ook noodzakelijk vanuit de roep om kosteneffici-ency, vermindering van de faalkosten en beperking van deoverlast bij onderhoudswerkzaamheden. Hoe vaak moet ermaar wat worden geprobeerd, omdat we niet meer exact demaatvoering, detaillering of uitvoeringswijze kunnen nagaanvan weggewerkte materialen of bouwdelen? Waar zat nou diewaterleiding ingestort? Hoe dik was nou precies de dekkingboven de vloerverwarmingsbuizen? Zat er een spouwlat?BIM door het gehele procesHet gebeurt helaas nog te vaak dat een uitvoerende partij ineen traditioneel proces alleen voor zichzelf met BIM werkt.simulatiesbouwplanningfacility managementadministratie en onderhoudwetgeving3D-gebouwmodelhaalbaarheidsstudieonderhoudsbegrotingBIM-modelMet BIM naar een robuuster proces 42015 43alle partijen en leveranciers volledig te integreren en op elkaaraf te stemmen. Gelijktijdig worden hiermee onverwachte knel-punten inzichtelijk, die anders pas tijdens de bouw aan het lichtkomen en dan vaak dure aanpassingen tot gevolg hebben.BIM vraagt om afsprakenWat BIM niet kan, is zelf nadenken. Zomaar wat aanrommelenin het gebouwmodel wordt niet rechtgezet door slimme BIM-software. Het is daarom van groot belang dat vanaf de start vaneen ontwikkeling wordt gewerkt met open standaarden voorinformatie-uitwisseling binnen het BIM-model. Dat is nietalleen nodig om iedere betrokken partij zelf de keuzemogelijk-heid te laten met welke softwareleverancier ze in zee willengaan. Het is ook nodig om de houdbaarheid van de informatiein het model te garanderen. Alleen dan wordt de informatietoekomstbestendig. Overigens moet de beheerder van demodellen er dan wel voor zorgen dat de modellen up-to-datezijn door een regelmatige versiecontrole uit te voeren. Doet hijdat niet dan kan alsnog informatie verloren gaan door een sterkverouderde bestandsversie.Het is aan de opdrachtgever om de regie te nemen bij hetmaken van een protocol waarin de BIM-werkwijze wordtbeschreven. Het is ook aan de opdrachtgever om aan te gevenhoe het zit met de eigendomsrechten en het beheer van demodellen. Doet een opdrachtgever dat niet dan komt helaasmaar al te vaak voor dat modellen liggen te verstoffen bij debouwer, niet meer worden bijgehouden en dus niet meer dewerkelijkheid weergeven. Daarmee is een model feitelijk waar-deloos. Omdat je niet meer zeker weet wat waar is in hetmodel, is het gehele model onzeker en begint het ouderwetseinmeten en openhakken weer om te weten hoe het nou echt zit.Niet te stoppenDe invoering van BIM is niet meer te stoppen. Maar zoals bijde invoering van alle nieuwe technieken, is een weloverwogenaanpak van groot belang. Verwacht niet dat BIM dadelijk alleproblemen oplost; maak vooraf goede afspraken over demanier van samenwerken met BIM. 3D-gebouwmodel naar 2D-productietekening) wordt uitge-voerd. Alleen dan wordt de kans op vertaal- en communicatie-fouten, die op de bouwplaats tot problemen leiden, geminima-liseerd.Hoewel ieder zijn eigen rol heeft in het proces en dus misschienook wel het liefst zelf bepaalt hoe hij met BIM werkt, heeft deopdrachtgever bij het begin van het proces een belangrijke rol.Omdat de opdrachtgever namelijk de informatie van het BIM-model ook in de toekomst moet kunnen gebruiken, zal hijvooraf moeten aangeven hoe er wordt gebimd. Op welke wijzeworden modellen opgebouwd? Waar staat welke informatie enhoe worden bestanden uitgewisseld? Neemt de opdrachtgeverdaarbij niet de regie, dan is de kans groot dat hij bij opleveringeen BIM-model krijgt dat later niet meer bruikbaar is in debeheerfase of bij de voorbereiding van sloop.Bij de uitwerking van het ontwerp worden in de traditionelewerkvoorbereiding tekeningen van de verschillende disciplinesvaak onvoldoende ge?ntegreerd. De leverancier werkt op een2D-tekening alleen zijn eigen productie en levering uit. Maarjuist bij de aansluiting op onderdelen van andere leveranciersgaat het vaak mis door afwijkende maatvoering en onvol-doende afstemming van elkaars systemen. Vaak wordt gewerktop basis van principedetails. Daar is niks mis mee. Maar daarwaar de afwijking plaatsvindt, moet het detail ook vooraf zijnuitgewerkt omdat je dat anders tijdens de uitvoering moetoplossen. In de praktijk worden de wat ingewikkeldere situatiesen bijzonderheden onvolledig uitgewerkt, omdat deze over hethoofd worden gezien. Zo lopen bijvoorbeeld wapeningsstavenonverwacht door in een vide omdat aan de tegenoverliggendekant van de vloerplaat het beton wel doorliep, zitten wapenings-staven en ankerplaten van staalconstructies elkaar in de weg,et cetera.Ook voor de constructieve veiligheid heeft BIM een positievebijdrage. Wie kent niet de situatie op de bouwplaats dat eenleiding en een wapeningsstaaf ondanks alle goede voorberei-ding toch op dezelfde plek zitten? Een elektraleiding kan weleen beetje om, maar bij een riolering moet de wapening `eenbeetje om', met alle gevolgen van dien. Een 3D-gebouwmodelbiedt de kans om op een eenvoudige manier alle informatie van