Inhoud centraal6201478interviewinterviewInhoudcentraalJaap BalkenendeCement_06_2014 78 26-09-14 11:1362014 7962014CVJaap Balkenende groeit op aan de voet van de Oosterschelde-kering. Hij maakt van dichtbij mee hoe de enorme waterbouw-kundige werken uit het niets tot stand komen. Fascinerendvindt hij het. Op de middelbare school heeft hij het meesteaffiniteit met de technische vakken. Zodoende niet zo vreemddat hij kiest voor een opleiding Weg- en waterbouwkunde, aande HTS in Vlissingen. Na zijn studie staat hij voor de keuze:verder studeren in Delft of direct aan het werk. De arbeids-markt is op dat moment niet bijzonder goed, dus als hij eenaanbod krijgt van de NS hakt hij definitief de knoop door."Niet dat ik per se iets met treinen had; ik had volgens mij nognooit in een trein gezeten. Maar het perspectief dat werdgeboden, was heel aantrekkelijk." Balkenende krijgt bij de NSde kans fulltime een tweejarige opleiding te volgen. Hij leertdaar zowel de ins en outs van spoorwegtechniek als manage-mentvaardigheden. "En dat allemaal op kosten van de NS. Hetwas 1978, toen kon dat nog gewoon. Nu is dat bijna niet meervoor te stellen."Wie A zegt, moet B zeggenNa twee jaar studeren in Utrecht, is het tijd intern te sollicite-ren. De eerste relevante vacature is in Groningen. "Voor mij alsZeeuw was dat wel een eind weg. Maar wie A zegt, moet ook Bzeggen." Hij solliciteert en wordt aangenomen. BalkenendeHoewel het werk van Jaap Balkenende bij ProRailvooral bestaat uit het managen van mensen enprojecten, komt de technische kennis die hij heeftopgedaan in zijn studie goed van pas. Want inhoudspeelt in zijn functie een belangrijke rol. "Pas als jeecht snapt wat nodig is, kun je de juiste beslissingennemen." Na grote projecten als de Betuweroute,Hanzelijn en OV SAAL is kennis nog altijd een vanzijn belangrijkste drijfveren.1 Jaap Balkenende bij de bouw van het nieuwe spoorviaductHolterbergerweg in Duivendrechtfoto: Karin Stroo"Ik had volgens mij nog nooitin een trein gezeten"naam ing. Jaap Balkenendeleeftijd 58opleidingen HTS Weg- enwaterbouwkunde, Vlissingenwerkgevers NS / ProRailnevenfuncties Voorzitter StubecoCement_06_2014 79 26-09-14 11:13Inhoud centraal6201480interview2 Havenspoorlijn, onderdeel van Betuweroutefoto Arjan Vlaswinkeleen oplossing met een tunnel. Daar geloofde ik heel sterk in.Een brug op zo'n cruciaal nautisch punt zou op te veel bezwa-ren stuiten, was mijn overtuiging. Maar een tunnel vond mente duur. Op basis van een haalbaarheidsstudie met tweetunnelvarianten en twee brugvarianten, is uiteindelijk tochvoor een tunnel gekozen. Ik zag dat als een kleine overwin-ning."Er wordt gekozen voor een tunnelboormethode, na de Heinen-oordtunnel de tweede keer dat deze techniek in Nederlandwordt ingezet. "Om dat mogelijk te maken, hadden we heelveel kennis uit de markt nodig. Dat kon eigenlijk alleen in eenD&C-contract. Die vorm was op dat moment nieuw in Neder-land."BetuwerouteBalkenende stort zich als regiodirecteur Zuid-Holland vervolgensvolledig op de Betuweroute. Zijn verantwoordelijkheid ligt bij deuitvoering van de onderbouw van de Betuweroute in die regio.Daaronder valt een veelheid aan projecten, bij elkaar voor circa2,5 miljard. Naast de Botlekspoortunnel gaat het om indruk-wekkende projecten als de Sophiaspoortunnel en de Giesentun-nel. Vanwege het vele werk in de regio wordt een kantoor inge-richt in Barendrecht. "Ik beschouw dat als een van de mooisteperioden in mijn loopbaan. Een serieuze organisatie in een volle-dig eigen kantoor. En dat voor een uitermate inspirerend projectmet een enorme omvang. Op het hoogtepunt hadden we eencashflow van 500 miljoen per jaar; gemiddeld kwam er perwerkdag voor 2 miljoen aan facturen langs."komt terecht op een onderhoudsafdeling, waar op dat momentnog veel uitvoerend personeel werkt. Later, in de negentigerjaren, wordt dat allemaal uitbesteed aan grote bouwbedrijvenals BAM, Strukton en VolkerWessels. "Ik was chef van eengroepje dat verantwoordelijk was voor vernieuwing en onder-houd van het spoor in die regio. De aansluiting met het civielevak waarin ik op de HTS was opgeleid, ben ik dus eigenlijkmeteen verloren."Na 3,5 jaar gaat Balkenende werken in Rotterdam als chefOnderhoud en Beheer. Hij is rekenplichtig voor al het onder-houd in Zuid-Holland inclusief havengebied en geeft leidingaan zo'n 240 man. Door elkaar opvolgende reorganisatiesverandert er in die periode veel bij ProRail. In 1989 komt ookzijn functie te vervallen. "Ik kwam op een punt waarop ik gingnadenken over wat ik wilde en ik ben een post-hbo-opleidingMilieutechnologie gaan doen in Breda. Milieu was echt eenopkomend thema en omscholing zag ik wel zitten. Maar eenbaan in die richting is er nooit van gekomen. Toen ik eenmaalklaar was, werd ik gevraagd projectmanager te worden voorregionale projecten, onder meer op de Havenspoorlijn."Veel vrijheidDoor zijn activiteiten op de Havenspoorlijn komt Balkenendein aanraking met de Betuweroute. Die moet immers wordenaangesloten op het bestaande spoor. "Dat was een hele klus. Jekon het zien als een snelweg die je wilde laten aansluiten opeen zandpad." Heel veel vrijheid krijgt hij om het project opzijn manier uit te voeren. Dat geldt eigenlijk voor alle projec-ten die hij doet en het is altijd een belangrijke motivatiegeweest. Het stelt hem in staat de dingen daadwerkelijk goed tedoen en dat geeft weer extra vertrouwen van bovenaf.Naast de aansluiting van de Havenspoorlijn op de Betuweroutehoudt hij zich bezig met de railterminal op de Maasvlakte enhet Rail Service Centre. Ook maakt hij een haalbaarheidsstudievoor de Botlekoeververbinding. "We zetten aanvankelijk in opfoto:KarinStroo"We wilden een snelweg latenaansluiten op een zandpad"2Cement_06_2014 80 26-09-14 11:13Inhoud centraal 62014 813 De Botlekspoortunnel wordt na een haalbaarheidsstudie uitgevoerd met detunnelboormethodefoto: Ronald Tilleman4 Balkenende was contractmanager van de Dintelhavenbrug, een stalenboogbrug met enorme betonnen beschermingsconstructies rond de pijlersfoto: Bram van Broekhovenrollen: enerzijds is hij contractgemachtigde vanuit ProRail,anderzijds zit hij in het bestuur van de alliantie. De zuidtakvan OV SAAL wordt eveneens uitgevoerd in alliantievorm:Alliantie Amsterdamse WALTZ voor Zuidtak West en AlliantieAmstelspoor voor Zuidtak Oost. Aanvankelijk heeft Balke-nende ook hier twee petten op, maar uiteindelijk trekt hij zichterug uit het bestuur. Nu is hij uitsluitend contractgemach-tigde. "Ik geloof zelf dat de combinatie van die twee functiesgoed te doen is, maar om alle discussies te vermijden hebbenwe de rollen toch gesplitst. Mijn voorkeur ging daarbij uit naarcontractgemachtigde."Na ervaring met een paar allianties is de conclusie gerechtvaar-digd dat het een succesvolle samenwerkingsvorm is. Evenwel ishet geen doel op zich. "Allianties zijn geen ideologie maar eenmiddel. De achterliggende gedachte is altijd geweest de samen-werking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer beter te orga-niseren. Want de praktijk is dat je bij projecten toch vaaktegenover elkaar staat. De samenwerking kan dan heel zuurworden. Bij een alliantie zijn de tegenstellingen duidelijkminder groot. Je bent daardoor beter in staat het ontwerp teoptimaliseren en risico's te beheersen. Tot nu toe boeken weIn 2004 wordt Balkenende directeur Uitvoering Projectorgani-satie Betuweroute en krijgt daarmee alle contracten onder zijnhoede. Daaronder vallen ook de bovenbouw zoals spoor,ballast, geluidsschermen, bovenleidingen en installaties. Intotaal werkt hij zestien jaar aan de Betuweroute. Er gebeurtnogal wat in die periode, bijvoorbeeld een splitsing van NS enProRail. "Eigenlijk heb ik daarvan niet veel meegekregen. Wijopereerden als Projectorganisatie Betuweroute toch al redelijkautonoom. Maar ook onze eigen organisatie en mijn functieveranderden constant. Het komt erop neer dat je binnen zo'nproject een hele loopbaan kunt cre?ren. Zo heb ik me een tijdlang beziggehouden met de omgeving. Op informatieavondentrokken we zalen vol; mensen waren heel nieuwsgierig. Enkeledelen van het traject gingen vlak langs woonwijken zoals bijCharlois en bij Barendrecht."De overstap naar de Hanzelijn maakt Balkenende in 2007, alsprojectmanager. De realisatiefase staat op dat moment op hetpunt te beginnen. Niet lang daarna gaat hij de Zuidtak van OVSAAL `erbij doen'. Nu de Hanzelijn is afgerond, besteedt hij alsprojectmanager en contractgemachtigde zo'n twee dagen in deweek aan OV SAAL. Een heel divers en complex project,vooral omdat de winkel moet openblijven tijdens de verbou-wing. Daarnaast is hij bezig met ERTMS, de Europese stan-daard voor treinbe?nvloeding en spoorwegseinen. "We zittennog midden in de voorbereiding. Het voorkeursbesluit isgenomen en het uitvoeringsbesluit staat op het programmavoor 2016. Daarna start de contractering."AlliantiesIn zijn loopbaan heeft Balkenende het nodige zien veranderen,vooral ten goede. Zo is de samenwerking tussen Rijkswater-staat en ProRail enorm ge?ntensiveerd en hebben thema's alsomgevingshinder sterk aan belang gewonnen. Al was hetalleen maar vanwege de sterke gebruikerstoename op de wegen op het spoor. In vergelijking met tien tot vijftien jaargeleden rijden er nu 30% meer treinen.Een andere belangrijke ontwikkeling betreft contractvormen.Inmiddels kent ProRail een aantal soorten en maten, van tradi-tionele bestekken via D&C-contracten tot allianties. De eersteervaring die ProRail opdoet met allianties is de Waardse Alli-antie voor het Betuweroutetraject, van de Sophiaspoortunneltot Gorinchem. Binnen deze alliantie heeft Balkenende twee"Gemiddeld kwam er per werkdagvoor 2 miljoen aan facturen langs"34Cement_06_2014 81 26-09-14 11:13Inhoud centraal6201482interviewNiet alleen de inhoud, ook het maatschappelijke belang vanzijn werk is een belangrijke drijfveer. "Ik ben behoorlijk maat-schappelijk ge?ngageerd, vind het belangrijk om ergens in tegeloven. Ik zou nooit zestien jaar aan de Betuweroute werkenals ik niet geloofde in het nut ervan." De keerzijde van hetpublieke nut van het spoor, is dat alles wat ProRail doet ondereen vergrootglas ligt. "Iedereen heeft zijn mening klaar. Opzich is dat niet zo'n probleem. Waar ik me soms aan stoor isverkeerde beeldvorming. Zo wordt bij de Betuweroute gelijkgedacht aan grote budgetoverschrijdingen. Maar feitelijk is er,vanaf het moment dat de planologische kernbeslissing isgenomen, slechts sprake van 2,5% overschrijding. Dat is haar-fijn geanalyseerd door prof. Flyfbjerg. In vergelijking metandere projecten is dat een uitstekend resultaat. Daar hoor jeniemand over, het komt niet in de krant. Wat mensen onthou-den zijn de besluitvormingsprocessen waarin het projectalsmaar duurder werd. Bijvoorbeeld door tunnels te bouwen inplaats van bruggen. Maar het project zelf is echt heel goedbeheerst, dat meen ik echt. We hebben er bovendien heel veelvan geleerd. Zo steken we nu meer energie in omgevings-management en communicatie. En met de komst van socialemedia wordt dit alleen nog maar belangrijker."Kennis delenBuiten zijn werk voor ProRail, zet Balkenende zich op eenaantal andere fronten in. Veelal gaat het daarbij om kennis-deling. Zo is hij sinds 2008 voorzitter van Stubeco. Op heteerste gezicht best een verrassende combinatie: een technischeclub die `met de laarzen in de blubber staat' en een relatievebuitenstaander als voorzitter. "Toen ik werd benaderd voorzit-ter te worden, kende ik Stubeco niet eens. Maar het belang vande vereniging werd mij al snel duidelijk. Het beleid is alle bran-chepartijen te verenigen: opdrachtgevers, aannemers, ingeni-heel goede resultaten, niet alleen in het eindresultaat maar ookin het proces. Mensen blijken veel meer plezier in hun werk tehebben. Ook dat is veel waard."Toch is het lang niet altijd voor de hand liggend om in een alli-antie te werken. Het vergt een grote organisatie. Je hebtdaarom een behoorlijke projectomvang nodig wil het lonendzijn. Niet ieder werk leent zich er dan ook voor. "Als ik eentelevisie koop, heb ik niet de behoefte een alliantie aan te gaanmet de verkoper. Dan is een klant-leverancier-relatie prima. Enmet bestekken of D&C-contracten is ook helemaal niets mis.Voor een alliantie hebben we het meestal over een projectom-vang van minimaal 40 tot 50 miljoen. En de ervaringen zijnniet alleen maar goed. Door de vele wijzigingen op OV SAALheeft het model behoorlijk onder druk gestaan. Bovendienhangt de keuze voor wel of geen alliantie ook af van de capaci-teit. Zo moet de opdrachtgever bij alliantieprojecten manurenin een project stoppen, ook technische, om meer evenwicht tekrijgen met de alliantiepartner. Die capaciteitskwestie zou ??nvan de redenen kunnen zijn waarom je op dit moment nietmeer allianties ziet. Dat is best jammer. Want wij geloven zekerin de meerwaarde van dit model."DrijfverenDe behoefte aan technische capaciteit binnen ProRail lijkttegenstrijdig met de recente ontwikkeling dat ProRail steedsminder mensen in dienst heeft. Maar dat beeld is volgensBalkenende niet helemaal terecht. "Natuurlijk is het aantaltechnische mensen enorm verminderd. Maar ten opzichte vaneen aantal jaar geleden is het weer aan het groeien. Zo hebbenwe een hele club bouwmanagers. Hun taak is een tijd langovergelaten aan de ingenieursbureaus, maar we doen dezeweer volledig zelf. Ik ben daar heel blij mee. Ik vind dat je alsgoede opdrachtgever de juiste technische kennis nodig hebtom je werk goed te kunnen doen."Inhoud is voor Balkenende altijd al een belangrijke factorgeweest in zijn werk. "Ik ben heel inhoudsgericht. Ik vraagdoor tot ik het echt begrijp. Niet tot het laatste detail hoor,maar de hoofdlijnen wil ik door en door snappen. Dat vind iknodig om de juiste beslissing te kunnen nemen. Soms vindenmensen dat vervelend en dat snap ik ook. Maar uiteindelijkvinden de meesten het wel prettig. Ze hebben het gevoel dat zeiemand tegenover zich hebben die echt begrijpt wat er speelt.""Als ik een televisie koop, heb ikniet de behoefte een alliantieaan te gaan met de verkoper"5Cement_06_2014 82 26-09-14 11:13Inhoud centraal 62014 8366 Het allerliefste is Balkenende bezig met projecten zoals OV SAAL; op foto deaanleg van de nieuwe Schinkelbrug5 In 2007 wordt Balkenende projectmanager van de Hanzelijnfoto: https://beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat / Erland Bakkeropdrachtgevende partij als voorzitter. V??r Balkenende wasdat Leo de Brabander van Rijkswaterstaat. En de opvolger vanBalkenende staat ook al klaar: Sander Bucx van ProRail heeftzich kandidaat gesteld om het voorzitterschap komend voor-jaar over te nemen. "Na zeven jaar is het weer tijd voor jong envers bloed."Effici?ntieNaast Stubeco is Balkenende actief in Neerlands diep, eenkennisnetwerk van grote opdrachtgevende partijen die semi-overheid zijn. In het netwerk zijn de krachten gebundeld vanKennis in het groot (King) en de Rijksprojectacademie (RPA).Een van de recente thema's is het terugdringen van het aantalVTW's (Voorstel Tot Wijziging). "Voor ProRail is dat eenbelangrijk onderwerp. Een groot deel van het werk regelen weredelijk effici?nt met elkaar middels aanbestedingen. Maarvoor de laatste 10% van de koek kennen we een vaak lastig enduur proces van verrekening. Uit onderzoek is gebleken dat inde periode 2009-2012 sprake was van 34 000 wijzigingenbinnen contracten van ProRail. In totaal hebben die ons1,1 miljoen manuren gekost. Een derde van de wijzigingen gaatom minder dan 1000. Ze kosten per geval een veelvoud aanbehandelkosten, dat kan en moet effici?nter. We doen dit nietom de winstgevendheid van aannemers te drukken, daar isgeen enkele aanleiding voor. Wel willen we door slimmer voorte bereiden het aantal wijzigingen met 50% reduceren. Aanne-mers nodigen we uit hierover mee te denken. Er zijn 36basisoorzaken onderkend waaruit VTW's voortkomen. Hier-voor worden structureel beheersmaatregelen uitgewerkt. Veelvan de wijzigingen zijn bij een goede voorbereiding te voorko-men. Zo hebben we bijvoorbeeld voor de Flevolijn met eengrondradar gedetecteerd waar alle kabels en leidingen lopen."ToekomstEr is kortom nog veel te winnen in de bouw. Daar denkt Balke-nende graag over mee, binnen Neerlands diep en binnenProRail. Onlangs is hij betrokken geweest bij het veranderpro-gramma 2012-2015, waarmee de veiligheid, betrouwbaarheid,robuustheid en duurzaamheid van het spoor moet wordenvergroot. Maar het allerliefste is hij bezig met projecten als OVSAAL. "Dat project wil ik graag tot het einde toe leiden. Deplanning is dat het in 2016 zover is, inclusief de (administra-tieve) afronding wordt dat dus 2017. Maar verder kijk ik nietecht vooruit. Ik ben nu 58, dan moet je zachtjesaan niet meeraan carri?restappen denken. Ik wil vooral plezier hebben inmijn werk. En dat is altijd heel goed gelukt bij ProRail." Jacques Linsseneursbureaus, toeleveranciers, hogescholen. Dat sprak mij heel ergaan. In de periode na de bouwfraude was er een soort verkram-ping ontstaan. Niemand durfde meer met elkaar om te gaan.Maar contact in de branche blijft heel belangrijk en dankzij haarsoci?teitsfunctie is Stubeco een heel waardevolle club. Belangrij-ker nog is het inhoudelijke aspect: kennisontwikkeling en-deling. Dat zijn voor mij persoonlijk altijd heel positieve en leer-zame onderdelen geweest. Als opdrachtgever heb ik inzichtgekregen in hoe zaken er in de branche aan toegaan. Daar heb jenormaal heel weinig zicht op, zeker op wat zich verder in deketen afspeelt. Dat soort kennis kan goed van pas komen bij hetoptimaliseren van het ontwerp of het vaststellen van het juistecontract. Zo hoorde ik tijdens een lezing over de Westrandwegdat het ontwerp was afgestemd op de maximale liggerlengte dieleverancier Spanbeton kon produceren."Naast de techniek vraagt Balkenende binnen Stubeco veelaandacht voor de proceskant, een onderdeel dat volgens hemsteeds meer van belang wordt. Het gaat daarbij om SystemsEngineering, kwaliteitsborging, veiligheid en duurzaamheid.Allemaal elementen die heel belangrijk zijn, ook voor techni-sche mensen.Omdat er zo veel verschillende partijen bij elkaar zitten en ersprake is van concurrentie, wil Stubeco graag iemand van een"Waar ik me soms aan stoor isverkeerde beeldvorming"Cement_06_2014 83 26-09-14 11:13