themaInformatieketen beheerst3201446themaInformatieketenbeheerstOverheidsopdrachtgevers in de GWW-sector hebbenveelal de taak de assets te managen en hebbenvanuit die rol een grote behoefte de informatie oporde te hebben. Tot de benodigde informatiebehoren ook 3D-modellen van constructies. Dezemodellen zijn uitgangspunt voor sterkte- en veilig-heidsanalyses. In het kader BIM vinden binnen deGWW-sector interessante ontwikkelingen plaats.Deze hebben betrekking op beheersing van de infor-matieketen, open standaarden en informatiemodel-len voor assetmanagement.InformatieketenDe informatieketen die ontstaat bij aanleg, beheer en onder-houd van infrastructuur bestaat in hoofdlijnen uit de volgendeorganisatieonderdelen (fig. 1):- opdrachtgever/assetmanagement;- opdrachtgever/projectorganisatie;- opdrachtnemer.Het onderdeel assetmanagement vormt de spil voor de levens-cyclus van de assets. Onder assets worden verstaan alle onder-delen van de infrastructuur die van belang zijn voor aanleg,beheer en onderhoud: verharding, verlichting, vangrails,bermen en hectometerpaaltjes. Assetmanagement beschiktover een areaaldatabase waarmee het beheer en onderhouds-proces wordt ondersteund. Indien de kwaliteit van bepaaldeassets onder het gewenste niveau dreigt te komen, wordt actieondernomen en wordt een projectorganisatie ingericht.BIM vraagt om open standaarden eninformatiemodellen ?n een relatie met3D-modellenInformatieketen beheerst 32014 47opdrachtgeverprojectorganisatiewegbeheerderopdrachtnemeropdrachtgeverassetmanagerproject database areaal databaseopdrachtnemer databaseOTLILS ILSassetmodel procesmodelopdrachtgeverassetmanageropdrachtgeverprojectorganisatieopdrachtnemerDe projectorganisatie ontvangt van assetmanagement informa-tiepakketten die zij nodig heeft om een contract met de marktvoor te bereiden. Dit betreft ten minste de klanteisen en eeninformatieverzameling die de `as-is'-situatie van de relevanteassets beschrijft.De projectorganisatie beschikt over een projectdatabase waarinalle relevante informatie wordt opgeslagen die van belang isvoor de voorbereiding en begeleiding van het project. Hierinwordt de `as-is'-dataset opgenomen, maar ook informatie overeisen, risico's, scope en toetsen.Op een zeker moment wordt een contract afgesloten met eenopdrachtnemer. De opdrachtnemer ontvangt diverse informa-tiepakketten waaronder de eisen en de `as-is'-dataset.De opdrachtnemer gaat aan de slag. Na afronding van het werkzal de opdrachtnemer een informatiepakket opleveren aan deprojectorganisatie, dat de zogenoemde `as-built'-situatiebeschrijft. Deze `as-built'-dataset wordt opgenomen in deprojectdatabase. Na acceptatie van de leveringen van deopdrachtnemer, zal de projectorganisatie aan de afdeling asset-management een levering doen van de `as-built'-dataset. Naacceptatie door assetmanagement, wordt de `as-built'-datasetingelezen in de areaaldatabase en is de asset-informatie weer`up-to-date'.Er zijn belangrijke informatieoverdrachtspunten op het raak-vlak van assetmanagement en projectorganisatie en het raak-vlak tussen projectorganisatie en opdrachtnemer. Assetma-nagement heeft te maken met vele projecten. Uniformiteit opdit raakvlak is een belangrijk aandachtspunt.Instrumenten beheersing informatieketenEr zijn diverse instrumenten om de informatiestroom in deketen te beheersen (fig. 2):- informatieleveringsspecificatie (ILS);- asset-informatiemodel;- procesmodel;- objecttypebibliotheek (OTL).Informatieleveringsspecificatie (ILS)De informatieleveringsspecificatie (ILS) is een document waarinwordt vastgelegd welke informatie moet worden geleverd, opwelk moment en in welke vorm. In de ILS zijn zowel procesaf-spraken als informatieafspraken te vinden. De eisen ten aanzienvan informatieoverdracht zijn gekoppeld aan zogeheten informa-tiepakketten. De ILS verwijst zo mogelijk naar standaarden.12Henk SchaapGobar adviseursWim VerbruggenRijkswaterstaat1 De informatieketen2 Instrumenten om de informatiestroom te beheersen3 3D-alignement weergegeven door middel van een serie lijnen en krommen3themaInformatieketen beheerst3201448functiewordtvervuld doorlevertspecificeertdocumenteertwordt gesteld aanfunctievervuller(object, ruimte) beschrijvingprestatie catalogus-onderdeelobjecttype-bibliotheekfunctio-nele eisalge-meneeis3D-modelGIS-representatieIDM-berichtanderedocumentenworden verdeeld, en voor elk onderdeel de gegevensbehoefteen basiseisen.Open standaardenHet beleid van de overheid is erop gericht dat zo veel mogelijkwordt gebruikgemaakt van `open standaarden'. Dit zijn infor-matiestandaarden die vrij beschikbaar zijn en die wordenbeheerd door non-profitorganisaties. De ontwikkeling van dezestandaarden gebeurt op basis van een open besluitvormings-procedure die toegankelijk is voor alle belanghebbendepartijen.Enkele van belang zijnde open standaarden zijn:? IDM part 1, een ISO-standaard met uitgangspunten om eeninformatieleveringsspecificatie samen te stellen;? IDM part 2, een ISO-standaard voor het vastleggen van eenprocesmodel (in deze internationale standaard is de Neder-landse VISI-standaard opgenomen);? IFD, een buildingSMART-standaard met richtlijnen voor hetvastleggen van objecttypebibliotheken (buildingSMART iseen internationale organisatie die open BIM-standaardenontwikkelt en de toepassing bevordert);? IFC, een buildingSMART-standaard en ISO-standaard voorhet uitwisselen van geometrie-informatie van gebouwen;? COINS, een Nederlandse standaard voor het vastleggen vaneen asset-informatiemodel.Alignementen, cruciaal voor infrastructuurHet alignement is de vastlegging van het verloop van een weg(of spoorweg) door middel van een serie lijnen en krommen(fig. 3). Het alignement is ??n van de meest cruciale onderdelenvan infrastructuurprojecten. De constructie van wegen,tunnels, spoorwegen, waterwegen en bruggen zijn sterk afhan-kelijk van het alignement.Hiermee wordt bereikt dat de omvang van de ILS kan wordenbeperkt. Op het raakvlak tussen projectorganisatie en opdracht-nemer wordt de ILS een onderdeel van het contract.Asset-informatiemodelHet asset-informatiemodel is een typisch voorbeeld van eenstandaard die organisatiebreed wordt toegepast. Het modelbeschrijft hoe de informatie in elkaar hoort te zitten. Dit modelwordt verderop in dit artikel toegelicht.ProcesmodelOok het procesmodel is een organisatiebrede standaard. Hetbeschrijft de rollen die van belang zijn voor het proces en detransacties die tussen de rollen kunnen worden afgehandeld.Een bekend voorbeeld van een transactie is `indienen en afhan-delen wijziging'. De transactie bestaat uit berichten met eenvoorgeschreven structuur.ObjecttypebibliotheekDe objecttypebibliotheek (OTL) is een krachtig instrument ombegrippen en informatie te standaardiseren. In Nederlandwordt een dergelijke bibliotheek door Rijkswaterstaat ontwik-keld. Daarnaast wordt nationaal een conceptenbibliotheekontwikkeld onder de titel CB-NL. Voor Rijkswaterstaat is eenbelangrijke voorziening van zo'n bibliotheek dat het een taxo-nomie geeft van objecttypen die relevant zijn voor Rijkswater-staat. Tevens is van elke type vastgelegd wat de gegevensbe-hoefte is en aan welke basiseisen van Rijkswaterstaat een typemoet voldoen. Zo is in de OTL van Rijkswaterstaat te vindenhet objecttype `Tuibrug', in welke onderdelen zo'n brug kan4 Vereenvoudigd voorbeeld van een asset-informatiemodel5, 6 Voorbeelden van een GIS-beeld met verschillende soorten beschrijvingen54Informatieketen beheerst 32014 49De functionaliteit alignement mag daarom niet ontbreken ineen open standaard voor de vastlegging van de informatie vaninfrastructuur.IFC is in feite de standaard voor het uitwisselen van geometrie-informatie in de bouw. De huidige IFC-standaard heeft geen func-tionaliteit voor de vastlegging van het alignement.Binnen buildingSMART International is sinds enkele jaren eenplatform voor de infra actief (Infra Room). Door dit platform iseen project gedefinieerd om de IFC-standaard uit te breiden metalignement. Het project wordt mogelijk gemaakt door ondersteu-ning van het Nederlandse Rijkswaterstaat en het Zweedse Trafik-verket. Naar verwachting komt een conceptstandaard aan heteind van dit jaar beschikbaar. Binnen de chapter Benelux vanbuildingSMART is een spiegelwerkgroep opgericht.InformatiemodelFiguur 4 geeft een vereenvoudigd beeld van een asset-informatie-model. Centraal in dit model staat de `functievervuller'. Dat kaneen fysiek object zijn maar ook een deel van het ruimtelijkverkeersnetwerk. Een fysiek object vervult een functie. Aan func-ties worden functionele eisen gesteld. Algemene eisen kunnendirect aan het fysieke object worden gekoppeld. Een fysiek objectlevert een prestatie (bijvoorbeeld een viaduct heeft een draag-sterkte). Verder wordt een fysiek object ingevuld door eentechnische component via `catalogusonderdelen', en deze catalo-gusonderdelen zijn een bepaald type als beschreven in de object-typebibliotheek. Aan de rechterkant van het diagram is te ziendat aan een fysiek object een beschrijving kan worden gekoppeld.Zo'n beschrijving kan een GIS-representatie (geografisch informa-tiesysteem) zijn, maar ook een 3D-model of 2D-tekeningen.In de GWW-sector is onder de hoede van de Bouw InformatieRaad een project gestart om een informatiemodel op te zettenvoor ondersteuning van het Systems engineering proces. De7 3D-representatie gekoppeld aan een objectbron: Tauw67verwachting is dat deze ontwikkeling ook het genoemde asset-informatiemodel zal be?nvloeden.Traditioneel leunen toepassingen voor assetmanagement inGWW sterk op GIS-informatie. Als gevolg van de BIM-ontwikkelingen is nu echter een nieuwe trend te zien, waarbijverschillende soorten beschrijvingen bijeenkomen in ??n infor-matiestructuur. Afhankelijk van de gekozen viewer ontstaat eenGIS-beeld (fig. 5 en 6), een 3D-beeld (fig. 7), of een ontsluitingvan de 2D-documenten.BIM en EEMGezien de hiervoor geschetste ontwikkelingen mag wordenverwacht dat informatiesystemen voor ondersteuning vanassetmanagement verschillende representatievormen vanfysieke objecten gaan bevatten, waaronder GIS en 3D. Tevenskan worden verwacht dat de informatieketen erop ingerichtwordt de gewenste informatie in de verschillende vormentoegeleverd te krijgen, met als doel: informatiepositie op orde.Met andere woorden: op ieder moment betrouwbare, volledige,correcte en actuele informatie beschikbaar hebben.De areaaldatabases zullen ook de bron van informatie wordenwaarop sterkte- en veiligheidsanalyses worden gebaseerd. Ditstelt eisen aan de 3D-modellen; zo zullen de constructieveonderdelen in het model beschikbaar moeten zijn, moeten de3D-positie en de dimensies kunnen worden afgeleid, moetende aard en ligging van de wapening beschikbaar zijn, enmoeten de materiaalsoorten kunnen worden ontsloten. Dezeeisen zullen worden verwerkt in de informatieleveringsspecifi-caties. In combinatie met de andere instrumenten voor beheer-sing van de informatiestroom wordt bereikt dat actuele encorrecte informatie van kunstwerken duurzaam beschikbaar isvoor sterkteanalyses.